5.5 Gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k, g, t
• Leerjaar 1

Wat gaan we doen

BS 5 gedrag en BS6 regeling

Kt = bs6 extra basisstof maar deze moet je wel leren!

 Gedrag

Leerdoelen

Je kunt uitleggen wat gedrag is

Je kunt uitleggen waardoor gedrag wordt bepaald

Je kunt het verschil noemen tussen observatie en interpretatie van gedrag

Inleiding

Alles wat een mens of dier doet, is gedrag.

Bijvoorbeeld lachen en naar iets kijken.

Ook geluiden maken, slapen en zelfs gewoon stilstaan is gedrag.

Gedrag

Een prikkel is een invloed uit de omgeving op een organisme.

Zintuigen reageren op prikkels door impulsen naar de hersenen te sturen.

Als je reageert op een prikkel, sturen de hersenen impulsen naar de spieren.

gedrag

Het meisje op de afbeelding op de vorige bladzijde vindt een leuk filmpje op YouTube. In haar hersenen wordt ze zich bewust van die prikkel.

Ze reageert op die prikkel: ze gaat er goed voor zitten, klikt de video aan en kijkt ernaar. Er gaan dan impulsen naar haar spieren.

Een reactie op een prikkel heet een respons.

Gedrag

Er bestaan verschillende soorten prikkels.

Iemand kan honger krijgen en gaan eten.

Honger is een prikkel die in het lichaam ontstaat (een inwendige prikkel).

Andere prikkels komen van buiten het lichaam. Je ziet en ruikt bijvoorbeeld gebakken brood. Een uitwendige prikkel komt van buiten het lichaam en kun je via je zintuigen waarnemen.

Gedrag

Motivatie is de bereidheid tot het verrichten van bepaald gedrag.

Als je al veel hebt gegeten, is je motivatie erg laag om nog een boterham te eten. De prikkel 'ruiken van vers brood' leidt dan niet tot eetgedrag.

Maar als je honger hebt, is je motivatie om te eten hoog. Dezelfde prikkel, 'ruiken van vers brood', leidt dan wel tot een respons.

Gedrag

Gedrag is voor een deel aangeboren en voor een deel aangeleerd.

Al direct na de geboorte kunnen jonge zoogdieren zich voeden door te zuigen aan de tepel van de moeder.

Dit is een voorbeeld van aangeboren gedrag.

De jongen kunnen het meteen, zonder dat ze het geleerd hebben.

Gedrag

Veel gedrag van mensen en dieren is aangeleerd gedrag.

Dit gedrag ontstaat door het te leren.

Een peuter leert bijvoorbeeld met een lepel te eten.

Een kat leert om de kattenbak te gebruiken.

Gedrag

Bij veel dieren en mensen wordt het gedrag beïnvloed door soortgenoten.

Het gedrag van soortgenoten naar elkaar toe noem je 

sociaal gedrag.

Bij sociaal gedrag is een handeling van een dier (of mens) een prikkel voor een handeling van een soortgenoot.

Gedrag

Een prikkel of handeling bij sociaal gedrag noem je een signaal.

Het opsteken van een hand is een signaal aan een soortgenoot.

Gedrag

Om goed te kunnen samenleven, hebben mensen normen en waarden voor hun gedrag.

Waarden zijn de dingen die mensen belangrijk vinden in het leven. Voorbeelden zijn eerlijkheid, respect, rechtvaardigheid en vrijheid.

Normen zijn gedragsregels waarvan veel mensen vinden dat je je eraan moet houden. Bijvoorbeeld: je mag niet stelen.

Normen zijn gebaseerd op waarden.

Gedrag

Het feitelijke gedrag dat je waarneemt - iemand steekt een hand op - noem je observatie.

Wat jij denkt dat dit gedrag betekent, noem je interpretatie.

Filmpje

https://schooltv.nl/video-item/focus-op-biologie-gedrag-bestuderen/biologie-examen-gedrag-bij-mens-en-dier-vmbo-examenvideos-bij-biologie-vmbo-over-gedrag-bij-mens-en-dier

Bs. 6 Regeling

Leerdoelen bs 6: Regeling

- Je kunt benoemen wat terugkoppeling is en hiervan voorbeelden geven

- Je kunt de werking van adrenaline, glucagon en insuline benoemen

Hormonen

Veel processen in ons lichaam worden geregeld door hormonen.

Bijvoorbeeld: groei, voortplanting, emoties, en herstel.

Hormonen worden gemaakt in hormoonklieren en worden vervoerd door het bloed.

 het hormoonstelsel

Hormoonklieren

Hormoonklier

maakt hormonen.

Heeft geen afvoerbuis: geeft hormonen af aan het bloed

Hormoonklieren

Bijnieren: adrenaline

Eilandjes van Langerhans: regelen 
glucosegehalte (suikergehalte)

Teelballen/eierstokken: produceren
geslachtshormonen

Regeling glucosegehalte

• Glucose is een suiker die door planten wordt gemaakt. 
• In je voedsel zit glucose. 
• Glucose is de brandstof voor de cellen in je lichaam. 

Regeling glucosegehalte

Geregeld door:

• Hormonen - regelstoffen in je lichaam
• Je lichaam meet het glucosegehalte in je bloed
• Insuline en glucagon - gemaakt door de alvleesklier

• te weinig glucose gemeten in de lever

• te veel glucose gemeten in de lever

Regeling van het glucosegehalte

Eilandjes van Langerhans

• Eilandjes van Langerhans: zijn groepjes cellen in de alvleesklier
  
• Eilandjes van Langerhans produceren insuline en glucagon (hormonen)
  
• Regelen glucosegehalte/ bloedsuikerspiegel
  

Terugkoppeling

Is de manier van bijsturen van insuline en glucagon. 

• Een te hoog glucose gehalte
• Veroorzaakt een bijsturing (insuline)
• Het resultaat is een daling van glucose
• Veroorzaakt weer productie van glucagon 

Adrenaline

• Adrenaline wordt gemaakt in de bijnieren.

• Ook adrenaline heeft invloed op de glucosegehalte in het bloed: onder invloed van adrenaline neemt het suikergehalte toe.

• Wanneer komt adrenaline vrij?