Boeddhisme - De leer van de boeddha

• Levensbeschouwing
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Boeddhisme: De leer van de boeddha

V5 PII

H3, par 1 en 2

Mindfulness betekent: volledig bewust zijn van de huidige ervaring. Je kunt het woord ‘mindfulness’ vertalen met ‘opmerkzaamheid’ of ‘aandachtigheid’. Mindfulness komt eigenlijk voort uit het Boeddhisme en de daaraan gekoppelde meditatietechnieken. Het is echter een verwesterd concept, staat los van religie. 

Mindfulness

Mindfulness: wel of geen boeddhisme?

Lees dit artikel over de vraag in hoeverre mindfulness wel of niet boeddhistisch is. 

Lesinhoud

 Introductie en kennismaking met het boeddhisme

 Het leven van de Boeddha

- Het beschermde leven van de Boeddha

- Hoe de Boeddha de Boeddha wordt

De leer van de Boeddha

Wat vooraf ging:

• Siddhartha probeert door extreme ascese tot verlichting te komen, dit lukt niet
• Siddhartha komt onder de Bodhiboom tot verlichting
• In antwoord op zijn vraag: hoe is een leven zonder lijden mogelijk voor altijd? bedenkt hij de vier waarheden
• De vierwaarheden leiden (via de vierde waarheid) tot het achtvoudige pad

Leerdoelen 

18. Aan de hand van de acht stappen toelichten wat het achtvoudige pad van het boeddhisme inhoudt.

19. Aan de hand van een voorbeeld het begrip nirvana uitleggen.

20. Aan de hand van de begrippen ‘dukkha’, ‘dharma’s’ en ‘anatman’ uitleggen wat (als onderdeel van stap 1 van het achtvoudige pad) het juiste inzicht is volgens de Boeddha.

21. Aan de hand van voorbeelden uitleggen wat mindfulness te maken heeft met het boeddhisme. 

22. Aan de hand van voorbeelden uitleggen wat voor betekenis karma en samsara binnen het boeddhistische gedachtegoed hebben. 

1. Welk verlangen zou er mogelijk kunnen zitten aan de volgende dingen willen? Een boek lezen, met vrienden afspreken, jezelf mooi maken/mooie kleren dragen, chips willen eten. Welk gevoel wil je hiermee krijgen?

Dharma (leer van de boeddha): de vier edele waarheden

1.  Alles bestaat uit lijden.

2. Dit lijden wordt veroorzaakt door onze verlangens. 

3. We kunnen het lijden stop zetten en beheersen.

4. De weg hiernaartoe is 'het edele achtvoudige pad'. 

Het edele achtvoudige pad

1. Het juiste begrip/inzicht

= een besef, een gedachte gevolgd door allerlei daden die leiden tot nirvana -->

2. Juiste intentie

3. Juist spreken

4. Juist handelen

5. Juist levensonderhoud

6. Juiste inspanning

7. Juiste aandacht

8. Juiste concentratie

Deze stappen kun je leren door bij een boeddhistische leraar in de leer te gaan: het is ingewikkeld en betekent in de praktijk niet concreet hetzelfde voor iedereen. 

Het juiste begrip/inzicht

Het juiste inzicht gaat over: hoe zit alles in elkaar en wat moet ik daarvoor doen? Dus eigenlijk zijn de vierwaarheden tevens onderdeel van stap 1 van het achtvoudige pad 'het juiste inzicht hebben'. Het juiste inzicht heb je door je dus in ieder geval bewust te zijn van de eerste vier edele waarheden. Waarin moet je nog meer inzicht in hebben? Wanneer je de vier waarheden met het achtvoudige pad volgt, komt er een einde aan het leed en kom je tot 'uitdoving' (nirvana) van je vuren en passies. Deze verlangens houden het lijden juist in stand dus wanneer ze uitdoven stopt het lijden. Lees hiervoor ook H3, par. 2 over het wereldbeeld van de boeddha. 

Karma

Karma speelt naast het hindoeïsme ook een rol in het boeddhisme: al jouw acties hebben karmische gevolgen. Alleen bij het bereiken van nirvana wordt jijzelf van karma verlost. Maar hierdoor hebben andere wezens ook geen last meer van jouw karma. Stel jouw karma uit zich in een auto-ongeluk, daar belast je anderen mogelijk ook mee.  Je doet dus er niet alleen 'jezelf' maar ook een ander plezier mee. 

Karma en samsara

Letterlijk betekent karma 'handelingen die een bepaald gevolg met zich meebrengen'. Kortweg: karma is de wet van oorzaak en gevolg. Samsara is de eeuwige cyclus van reïncarnaties in telkens een nieuw lichaam. Binnen het hindoeïsme speelt atman hierin een rol, die als een in vaste vorm blijvende ziel telkens terugkomt in de Brahman en uiteindelijk daarin voor altijd blijft. In het boeddhisme gelooft men ook in samsara maar dan anders: jouw ziel is niet iets vaststaands en wordt dus ook niet telkens opnieuw geboren in een nieuw lichaam, het is een veranderde ziel die steeds doorgaat. Alle opzettelijke acties van het lichaam, de spraak en de geest hebben karmische gevolgen. Alleen bij nirvana wordt je van karma verlost. 

Dharma's

Dharma staat voor 'de leer van de Boeddha'. Maar letterlijk betekent het 'dragend deel'.  Als men in het boeddhisme preekt over dharma's (dus meervoud!) dan doelt men op 'de kleinst dragende deeltjes' waaruit de wereld bestaat. Alles bestaat volgens de Boeddha namelijk uit een voortdurende volledig rusteloze stroom van kleine deeltjes.  Er lijkt een eenheid in alles, maar eigenlijk bestaat er alleen maar een stroom van die deeltjes die telkens weer ergens op in lijken te gaan. Denk maar aan losse legoblokjes: samen lijken ze op een bouwwerk maar eigenlijk zijn het lossen deeltjes waar je steeds weer iets mee kunt bouwen. 

Dit betekent ook dat de ziel (atman) niet bestaat, het bestaat uit verschillende kleine deeltjes die continue veranderen (de ontkenning van atman is anatman!).

2. Geef (met een toelichting) antwoord op de vraag: "Kun je twee keer in dezelfde rivier stappen"?

3. Leg in eigen woorden uit wat 'anatman' is en gebruik hierbij ook de term 'atman'.

4. Als sprake is van anatman, wat kun je dan zeggen over de ziel en combinatie met karma en samsara?

5. Lees het artikel over mindfulness en het boeddhisme (slide 4). In hoeverre heeft mindfulness wel of niet met het boeddhisme te maken?

Hoe ga je om met angst volgens het boeddhisme?

Een blik op het nieuws kan je behoorlijk van je stuk brengen. Het roept allerlei vragen bij je op waar je het antwoord misschien nog niet op weet. Wat doe je dan met het onrustige gevoel in je buik? Dit zijn de inzichten van Thich Nhat Hanh. Hij was een van de beroemdste boeddhistische monniken ter wereld. Het hele artikel lees je hier. 

1.  Wees je bewust van je angst. “Heel rustig erkennen we dat hij (de angst) er is. Dit brengt meteen al veel verlichting.”

2. Kijk onder het oppervlak. “We moeten onszelf bevrijden van het idee dat we alleen maar dit lichaam zijn, dat eens zal sterven. Als we begrijpen dat we meer dan ons fysieke lichaam zijn, dat we niet uit het niets komen en ook niet uit het niets zullen verdwijnen, zijn we bevrijd van angst.”

3. Richt je aandacht op het nu.

Terugkoppeling leerdoelen

18. Aan de hand van de acht stappen toelichten wat het achtvoudige pad van het boeddhisme inhoudt.

19. Aan de hand van een voorbeeld het begrip nirvana uitleggen.

20. Aan de hand van de begrippen ‘dukkha’, ‘dharma’s’ en ‘anatman’ uitleggen wat (als onderdeel van stap 1 van het achtvoudige pad) het juiste inzicht is volgens de Boeddha.

21. Aan de hand van voorbeelden uitleggen wat mindfulness te maken heeft met het boeddhisme. 

22. Aan de hand van voorbeelden uitleggen wat voor betekenis karma en samsara binnen het boeddhistische gedachtegoed hebben.