L2: België aan de vooravond van de hedendaagse tijd (ok)

• Geschiedenis
• Secundair onderwijs

L2: België aan de vooravond van de hedendaagse tijd (S6-H1)

Waarom keerde een deel van de Vlamingen zich in de jaren 1930 tegen de democratie?

Het eeuwfeest van België luidde de jaren 1930 in. In die periode was er weinig reden tot vieren. Het trauma van de Grote Oorlog (1914 - 1918) was nog niet helemaal verteerd of er staken al nieuwe uitdagingen de kop op, waaronder een economische crisis. Die crisis werd ‘de Grote Depressie’ gedoopt en begon in 1929 in de VS. Bovendien was er in België ook nog de taalkwestie. Een Franstalige elite bestuurde al honderd jaar het land, waardoor de bestuurstaal het Frans was. Dat was echter niet naar de zin van een groot deel van de Vlamingen. Al in de 19e eeuw bundelde een groep Vlaamse kunstenaars, intellectuelen en politici de krachten in wat later de ‘Vlaamse Beweging’ zou heten. Die beweging ijverde voor meer rechten en een gelijke behandeling van beide landstalen. Hoewel het Nederlands, naast het Frans, in 1898 werd erkend als officiële landstaal, veranderde er in de praktijk weinig. De communautaire breuklijn, de breuklijn die zich aftekende tussen de taalgemeenschappen in België, tussen Vlamingen en Franstaligen dus, bleef een pijnpunt.

Bronnenonderzoek

Bekijk opnieuw aandachtig de tijdlijn. (p.12-13) + opdracht p. 21.

a Op de tijdlijn staan een aantal begrippen die verband houden met de Vlaamse strijd om meer rechten tijdens het interbellum. Ze zijn opgesomd in de tabel. Vul aan de hand van de tijdlijn het ontbrekende begrip in de eerste kolom in. 

b Noteer in kolom 2 de periode waarin elk begrip thuishoort. 

Als je een begrip niet kent, zoek je eerst de betekenis op. 

c Leg in kolom 3 de begrippen uit aan de hand van bron 1 tot en met 5.

Noteer het nummer van de bron waaruit je je informatie haalde in de laatste kolom. 

Deze uitgebreide voetstap splits je bij voorkeur op in verschillende deelopdrachten. De tijdlijn is hier opnieuw een mooi startpunt. Herinner de leerlingen aan de strijd om taalrechten die de Vlaamse Beweging al sinds de oprichting van België voert tegen de Franstalige elite. Laat hen op de tijdlijn zoeken naar de begrippen die bij die Vlaamse strijd horen. Het helpt natuurlijk dat ze in dezelfde kleur staan.

Laat de leerlingen nu zelf aan de slag gaan of begeleid hen stap voor stap. Verdeel de vijf bronnen eventueel over duo’s of groepjes. Elk groepje leest één bron. Ze leggen eerst aan elkaar en vervolgens aan de klas uit waar de bron volgens hen over gaat. Kunnen ze de inhoud linken aan de Vlaamse strijd? 

Ga daarna klassikaal op zoek naar de begrippen uit de tijdlijn. In welke bronnen komen ze terug? Wat zouden ze willen zeggen? Laat de leerlingen eventueel online zoeken naar een omschrijving. Wat vertelt de bron of het bijschrift over het begrip? Schrijf ten slotte het nummer van de bron in de laatste kolom.

Herlees bron 4 en 5 en let daarbij extra op de foto’s. Noteer welke elementen je doen besluiten dat de Vlaamse Beweging radicaliseerde. (p.24)

Bron 4

VNV (Staf Declerq): er wordt duidelijk gedweept met de Hitlergroet. Er is een duidelijke aansluiting bij nazi-Duitsland: orde, eenheid, nationalisme en een sterke leider in de plaats van een democratie.

Bron 5

Verdinaso (Joris Van Severen): er wordt duidelijk een standpunt ingenomen tegen het meerpartijenstelsel en de democratie. Sterk antisemitisch. Het is een fascistisch discours. 

Dit is een goeie oefening in het observeren van teksten en afbeeldingen. Denk eerst na over het begrip ‘radicaliseren’ en herhaal enkele kenmerken uit de hoofdstukken over het nazisme en fascisme van vorig jaar. 

Laat de leerlingen de tekst van de bron en de affiche opnieuw lezen (indien nodig een paar keer). Op de foto’s kijken ze eerst naar de figuur die centraal staat: hoe komt die over? Wat doet hij? Hoe gaat hij gekleed? Vervolgens kijken ze naar details zoals het publiek, de vlaggen ... Laat de leerlingen linken zoeken met de kenmerken van radicale partijen uit diezelfde periode in Duitsland, Italië of Spanje.

Beantwoord de historische vraag: Waarom keerde een deel van de Vlamingen zich in de jaren 1930 tegen de democratie?

Integreer in je antwoord de argumenten met betrekking op het binnen- en buitenland.

Voorbeeldantwoord

Een deel van de Vlamingen keerde zich tegen de democratie omwille van talrijke frustraties. De Vlaamse soldaten hadden in de Eerste Wereldoorlog gevochten voor het vaderland, maar hadden geen stemrecht en werden zelfs niet in het Nederlands bediend in het openbaar. De taalwetten werden maar traag ingevoerd en in de praktijk kwam er weinig van terecht. Ook de economische crisis zorgde voor frustraties en werkloosheid. In Duitsland en Italië werden het fascisme en het nazisme populair. Velen radicaliseerden in de hoop hun rechten beter te kunnen verwerven door een radicaal einde van België. Zij droomden van een Vlaams-nationalistische staat voor alle Nederlandstaligen. Om dat te verwezenlijken zochten ze steun, aansluiting en inspiratie bij nazi-Duitsland. Ook de angst voor het communisme speelde een rol in die radicalisering. 

Essentiële elementen in jouw antwoord:

• frustraties: gevochten voor het vaderland, maar geen stemrecht
  
•  positie Nederlands: taalwetten <-> praktijk 
• economische crisis 
• fascisme en het nazisme populair. 
• droom Vlaams-nationalistische staat 
• angst voor het communisme 
  

Studeervraag

Sta eerst nog even stil bij de kenmerken van een democratie. Leg daarbij vooral de nadruk op het vertrouwen dat een democratie stelt in een verkozen parlement. Dat parlement legt wetten vast die goed zijn voor alle burgers van het land. In de bronnen zijn voorbeelden genoeg die het parlementarisme in vraag stellen of uitdagen:

de roep om rechtvaardigheid van de Vlaamse soldaten, die zich niet gehoord of vertegenwoordigd voelen (bron 1)

de verkiezing van de veroordeelde Borms (bron 2)

de boycot van de taalwetten door de Franstalige elite (bron 3)

de stichtingsproclamatie van het VNV, dat openlijk het parlementarisme in vraag stelt (bron 4) 

de affiche van het Verdinaso die de verkiezingen afdoet als ‘komedie’ en oproept om blanco te stemmen, wat neerkomt op een proteststem (bron 5)

De Vlaamse Beweging en de jaren 1930 in België

1. Ontstaan van de Vlaamse Beweging 

• Eerste Wereldoorlog = keerpunt in de strijd van de Vlaamse Beweging. (= voorvechters meer taalrechten voor Vlamingen) 
• WO1: Vlaams-nationalisten + Duitse vijand (Flamenpolitik) ==> hoop op meer taalrechten 
• ==> Vlaams-nationalisme krijgt slechte naam. 
• Maar: oorlog zet de taalkwestie op scherp: Vlaamse soldaten voelden zich benadeeld door Franstalige officieren. 
• Gevoel van 'entitlement' voor hun offer tijdens die vreselijke loopgravenoorlog.
• De Belgische regering: weinig belangstelling Vlaamse eisen ==>toenemende frustraties Vlamingen
• Strenge straffen tegenover activisten (=collaborateurs) voedden onvrede. 

 

Optocht van activisten te Antwerpen (februari 1918)

Activisme

Het activisme is de naam die werd en wordt gegeven aan de fractie van de Vlaamse beweging die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek samen te werken met de Duitse bezetter en financiële, organisatorische of infrastructurele hulp te aanvaarden. De politieke doelstellingen van de zogeheten activisten varieerden van een verscherpte toepassing en handhaving van de Belgische taalwetgeving over een federale herstructurering van België, de schepping van een Vlaamse staat tot aansluiting bij Duitsland.

De "passivisten" waarschuwden voor de ware bedoelingen van de Duitse Flamenpolitik. Spotprent uit Vrij België, 10 september 1915. (Ergoedbibliotheek Hendrik Conscience)

August Borms, Leo Augusteyns en anderen poseren voor het standbeeld van Albrecht Rodenbach in Roeselare, 1930. Hun boodschap bij de viering van 100 jaar Belgische onafhankelijkheid is duidelijk. (Collectie Stad Antwerpen, Letterenhuis)

Aankondiging van de Vlaamse zelfstandigheid door de Raad van Vlaanderen, 22 december 1917. (ADVN, VAFB331)

De Vlaamse Beweging en de jaren 1930 in België

2. Strekkingen binnen het Vlaams-nationalisme 

Verschillende strekkingen:

• gematigde strekkingen binnen de traditionele partijen -> eisten meer taalrechten voor Vlamingen in België. 
• radicale Vlaams- nationalisten wilden einde Belgische staat + zelfbestuur voor Vlaanderen. 
• nog anderen droomden van een Groot-Dietse (alle Nederlandstaligen verenigd) 

Economische crisis van de jaren 1930 -> radicalisering Vlaamse Beweging. 

• succes Mussolini en Hitler + angst voor het communisme ==> publieke opinie schuift naar rechts 
• sommige Vlaamse kopstukken dweepten zelfs met het nazisme. ==> 1933: oprichting VNV 
• = een uitgesproken anti-Belgische partij, stelde werking van de democratie in vraag. 

 

In een VNV-verkiezingsbrochure uit 1939 werd afgerekend met onder meer Franskiljons, socialisten, communisten en liberalen. Ook 'hetsers' en immigranten moesten het ontgelden, hier voorgesteld als Joodse karikaturen. (ADVN, VBRC355)

Staf de Clercq schaarde zich met het VNV voluit achter de Nieuwe Orde van de Duitse bezetter. (ADVN, VAFB160)

Staf de Clercq spreekt op een bijeenkomst van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) naar aanleiding van het vertrek van Vlaamse vrijwilligers naar het Oostfront in de zomer van 1941. (Amsab-ISG, fo013421)

Verdinaso?

Vereniging der Diets Nationaal Solidaristen

Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) was een Vlaams-nationalistische partij die in 1933 werd opgericht. Leider Staf de Clercq voer een radicale koers met de ‘Dietsche Volksstaat’ als einddoel, maar hij slaagde erin meer gematigde leiders te integreren in het VNV. Het VNV bouwde een jeugdbeweging, militie, vrouwenbeweging en vakbond uit. Achter de schermen voerde de Clercq een geheime politiek om in de gunst te komen van het Duitse nationaalsocialisme. Na de bezetting van België was het VNV met in 1941 50.000 leden de belangrijkste collaborerende organisatie in België. De VNV-leiding wilde erkend worden als de nationaalsocialistische eenheidspartij van een onafhankelijk Vlaanderen onder Duitse paraplu. Het kon met de steun van de bezetter machtsposities verwerven in de lokale besturen en het schakelde zich in in de militaire collaboratie. Het moest de concurrentie dulden van een Groot-Duitse beweging die de gunst van Hitler genoot en werd aan het eind van de bezetter politiek opzij geschoven.

De Vlaamse Beweging en de jaren 1930 in België

3. Politieke radicalisering in België en Europa 

Oorzaken?

• onvrede over het Verdrag van Versailles 
• zware crisis van de jaren 1930 
• angst voor het communisme onder Stalin

Talrijke Europese democratieën -> werden totalitaire regimes (fascisme, nazisme)

==> buitenlandse politiek steeds agressiever:

• 1 september 1939 viel nazi-Duitsland Polen binnen => start van de Tweede Wereldoorlog
• 10 mei 1940 inval neutrale België en ook Nederland. 

Schema

Toets: BW = ok

Lesdoelen

• Je kan in grote lijnen de Belgische geschiedenis in de moderne tijd met behulp van een tijdbalk schetsen. 
• Je kan bronnen situeren in de maatschappelijke domeinen en dit beargumenteren. 
• Je kan historische begrippen in verband brengen met bepaalde periodes of gebeurtenissen, zoals de Vlaamse strijd om meer rechten. 
• Je kan nieuwe historische begrippen uitleggen aan de hand van gegevens uit een historische bron.   
• Je kan op basis van elementen uit een historische bron de radicalisering van de Vlaamse Beweging in de jaren 1930 onderzoeken. 
• Je kan op basis van bronnenonderzoek de groeiende frustratie bij veel Vlaamsgezinden schetsen. 
• Je kan de volgende historische redeneerwijzen toepassen: historisch contextualiseren, over bronnen reflecteren en bewijs uit bronnen gebruiken. 
• Je kan een beargumenteerd antwoord op een historische vraag formuleren.
• Je kan op basis van gegevens uit een historische bron de link leggen met gelijktijdige gebeurtenissen in andere landen.

Gebruik de zelfevaluatietool op iDiddit.

Begrippen

cultureel: radicalisering, taalkwestie 

economisch: innovatie 

politiek: amnestie, bestuurstaal, breuklijn, collaboratie, communautair, communisme, democratie, fascisme, flamingantisme, interbellum, liberalisme, (Vlaams-)nationalisme, socialisme, totalitair, zelfbestuur

structuurbegrippen: 

argument – (historische) context – contextualisering – evolutie – doel – keerpunt – oorzaak – perspectief – revolutie – standplaatsgebondenheid – verband 

Maak gebruik van de pagina Synthese: begrippen op iDiddit.