Th5: B3: Genen en allelen

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

B3: Genen en allelen

Thema 5: Erfelijkheid

Doelstelling

Je kunt omschrijven wat genen en allelen zijn

Je kunt omschrijven wat een mutatie is

Je kunt omschrijven wat kanker is

Wat weet jij al over genen?

Wat zijn genen en allelen

• Genen zijn stukjes DNA met instructies voor je lichaam
• Allelen zijn varianten van een gen, zoals voor oogkleur 

Opdrachtje (alleen)

4 letters: O, R, S, T

Maak zoveel mogelijk woorden met deze letters

Opbouw gen

Chromosomen bestaan uit DNA

DNA is opgebouwd uit de basen: A, T, C en G

A en T vormen een paar

C en G vormen een paar

Door een bepaalde volgorde van deze paren ontstaat er informatie over de eigenschappen van een organisme

Voor één eigenschap zijn duizenden basenparen nodig 

Opdrachtje

Bedenk in tweetallen welke eigenschappen je hebt (bijvoorbeeld haarkleur, oogkleur) en van wie je denkt dat je die hebt geërfd. (minimaal 5)

Schrijf op in je schrift

Genvariant of allel

Gen A en gen B zijn beide verantwoordelijk voor de oogkleur

Gen A en gen B bestaan uit duizenden basenparen

Gen B: de basenparen zijn gelijk

Gen A: de basenparen zijn ongelijk

Homozygoot

Hetzelfde

de 2 genen voor één erfelijke eigenschap zijn hetzelfde

Hetrozygoot

Verschillend

de 2 genen voor één erfelijke eigenschap zijn verschillend

Dominant of recessief

Het gen wat bij een heterozygoot genotype tot uiting komt is dominant

Dominant gen = Bruin haar

Recessief gen = Blond haar

Welke haarkleur heeft deze persoon?

DUS

Als er een dominant gen aanwezig is komt die tot uiting in het fenotype (uiterlijk)

Hoe noteren we dit?

Homozygoot dominant: AA

Homozygoot recessief: aa

Heterozygoot: Aa

Er zijn dus altijd 3 mogelijkheden

Oefening

De eigenschap rode bloemkleur is dominant (A)

De eigenschap witte bloemkleur is recessief (a)

1. Welk genotype kan een rode bloem hebben?
2. Welk genotype kan een witte bloem hebben?
3. Wat voor kleur heeft een bloem met het genotype Aa
   

Mutatie

• Een mutatie is een plotselinge verandering in het genotype
• Mutant: een individu waarbij een gemuteerd gen tot uiting komt in het fenotype
  

Mutatie in een lichaamscel

Een mutatie in een lichaamscel heeft meestal geen gevolgen

• Het genotype van andere lichaamscelle blijft ongewijzigd
• Gemuteerde recessieve genen komen niet tot uiting in het fenotype
  

Mutatie in een geslachtscel

Een mutatie in een geslachtscel kan grote gevolgen hebben

Wordt deze bevrucht, dan heeft elke lichaamscel die daaruit gevormt wordt het gemuteerde gen

Mutagene invloeden

Een mutatie kan ontstaan door:

• kortgolvige straling (radioactieve-, röntgen- of ultraviolette straling)
• chemische stoffen (stoffen in sigarettenrook en asbest)
  

Kanker

Ergens in het lichaam gaat een cel zich ongeremd delen

Oorzaak: mutaties in de cel

Ontstaan gezwel die de bouw van

de weefsels verstoort

Uitzaaiingen

Kankercellen komen in het bloed.

Op andere plekken ontstaan nieuwe gezwellen

Genezing is moeilijk

En dan nu???

Aan het werk!

Maken opdrachten 1 t/m 8