Leerpad Zorgtechnologie module 3: Ethiek

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 1

Zorgtechnologie en ethiek

Leerdoelen 

Je kunt uitleggen wat ethiek inhoudt.

Je kunt voorbeelden noemen van ethische vraagstukken in de zorg.

Je kunt uitleggen waarom ethiek belangrijk is bij de inzet van technologie.

Je kunt uitleggen wat een moreel beraad is.

Welke waarden zijn voor jou belangrijk?

Veel mensen hebben nagedacht over wat goede zorg is. 

Zij hebben nagedacht over wat voor hen de waarden zijn die ze daarin belangrijk vinden. 

Waarden zijn opvattingen over wat men wenselijk vindt. 

In dit geval wat mensen zelf wenselijk vinden wanneer het gaat om goede zorg.  

Wat is voor jou goede zorg?

Welke waarden zijn voor jou belangrijk?

Vriendelijkheid

Deskundigheid

Bescherming

Authenticiteit / echtheid

Verantwoorde-lijkheid

Betrouwbaar-heid. Je doet wat je zegt

Aandacht

Eigen regie van de zorgvrager

Zorg op maat

Empathie

Misschien vond je het lastig om de waarden te 'scoren'. Vind je alles belangrijk of merk je dat je de ene waarde meer belangrijk vindt dan een andere waarde. Wat voor iedereen goede zorg is, is heel verschillend. De waarden die daarin belangrijk zijn dus ook. Wanneer het gaat om goede zorg, kan voor de een de ene waarde heel belangrijk zijn en voor een ander niet. En wat is dan het meest belangrijk? Dat wat jij als zorgverlener belangrijk vindt? Dat wat de zorgontvanger belangrijk vindt? Het is goed om daar met elkaar over in gesprek te gaan.

Wat vind jij van het gebruik van zorgtechnologie binnen jouw beroepsgroep?

sofiesleerreis.nl

Belangrijke ontwikkelingen, waarin zorgtechnologie een rol kan spelen

• Vergrijzing
• Stijgende zorguitgaven
• Langer thuis
• Complexe zorg
• Tekort aan personeel
• Mondige en minder mondige zorgvragers
• Zelfredzaamheid, veiligheid en gezonde leefstijl
• Eigen regie
• Economische en politieke doelstellingen
• Werkdruk van zorgverleners

Je hebt verschillende belangrijke ontwikkelingen, waarin zorgtechnologie een rol kan spelen. Benoem voorbeelden bij de begrippen.

Ethiek bij de inzet van zorgtechnologie

Jij hebt als zorgverlener een belangrijke rol in de zorg voor anderen!

Als zorgverlener moet je afwegingen maken.

Een ethisch oordeel vormen in bepaalde situaties, helpt om te besluiten of de inzet van technologie in een bepaalde situatie wel of niet bijdraagt aan verantwoorde zorg en of je dit dus wel of niet moet doen.

Voorbeelden van ethische vraagstukken in de zorg

Stel dat er technologische middelen zijn om de zorg beter te organiseren, hoe (on)ethisch is het dan om deze middelen als organisatie niet te gebruiken of aan te bieden aan zorgvragers?

In hoeverre weegt het inzetten van technologie die de veiligheid van een zorgvrager vergroot op tegen de vrijheid die hem wellicht ontnomen wordt?

Wat doen robots met de autonomie en privacy van mensen?

Wat vind jij:
Wat doen robots met de autonomie en privacy van de cliënt?

Gezelschapsrobot 

Welke voordelen zie je bij Alice de gezelschapsrobot?

Welke bezwaren heb je tegen Alice de gezelschapsrobot?

Welke zorgactiviteit mag volgens jou echt niet gerobotiseerd worden?

Uninvited guests

Op de volgende pagina volgt een filmpje waarin bij een cliënt zorgtechnologie gebruikt wordt om een gezonde leefstijl te bevorderen.

 Het filmpje is in het Engels, maar is goed te begrijpen.

Nabespreken kijkvragen

Zorgtechnologie in de ouderenzorg

Wat vind jij van deze ondersteuning om gezonde leefstijl te bevorderen bij ouderen? 

• Is dit een aanvaardbare oplossing, grensoverschrijdend?
• Hoe is jouw ervaring in de praktijk, herken je dit gebruik van toezichthoudende technologie zoals sensoren of bewegingsregistratie voor cliënten?
• Hoe zie je de toekomst van de zorg? Past dit bij jouw normen en waarden?

Kijkvragen bij de video:

"Uninvited guest"

Vind jij de technologieën die gebruikt worden in de film aanvaardbaar?
Leg je antwoord uit.

Impact van zorgtechnologie

• Technologische toepassingen beïnvloeden het zorgproces. 
• De toepassingen zorgen er voor dat in het zorgproces   dingen kunnen gaan veranderen. 
• Ze beïnvloeden het handelen van zorgverleners en cliënten,   ze doen iets met de relatie tussen deze twee groepen. Soms   zal die invloed klein zijn, een andere keer groot.

Casus Henk

Henk is verzorgende bij Elver. 's Nachts gaan veel cliënten dolen met het gevaar dat ze vallen. Henk zoekt naar een middel om valincidenten te voorkomen. Helaas is er onvoldoende personeel om 's nachts op diverse plekken in het pand aanwezig te zijn. Henk overweegt een Momo BedSense. Dat is een sensor in de vorm van een bedplaat die op borsthoogte onder het matras wordt geplaatst. Door middel van druksensoren en bewegingssensoren in de plaat krijgt de zorgmedewerker informatie in een smartphone-app over wie in bed ligt, wie er op de bedrand zit, uit bed is, wie onrustig is en bij wie een wisselligging moet worden uitgevoerd. Naast een overzicht voor de nachtzorg heeft de bedsensor nog meer mogelijkheden. Zo bevat de applicatie een dag- of weekoverzicht, waarin informatie staat over de nachtrust van een langere periode. Deze overzichten kunnen worden gebruikt en geanalyseerd om gericht te adviseren over interventies.

Enerzijds is Henk van mening dat hij goede zorg verleent door deze technologie in te zetten en zo het aantal valincidenten mogelijk te kunnen verminderen. Anderzijds staat de privacy van de cliënt hoog in het vaandel bij Henk en ziet hij het nadeel. 

Dilemma Henk

Doe ik er goed aan om een BedSense in te zetten om de kwaliteit van zorg te verbeteren als ik daarmee inbreuk doe op de privacy van individuele cliënten?

Overwegingen en conclusie

In zijn overweging neemt Henk zich voor om meerdere perspectieven te bundelen, alvorens tot een keuze te komen. Hij besluit niet alleen zijn collega's te betrekken, maar ook de cliënt en zijn/haar netwerk. De families blijken uitermate positief te zijn en hebben daarnaast nuttige toevoegingen. Zo stellen zij voor om de registratie te voorzien van een filter zodat niet direct zichtbaar is wie er op een moment aan het dolen is. 

• Bij het wel of niet inzetten van digitale zorg of zorgtechnologische toepassingen, is er eigenlijk altijd sprake van een dilemma. 

• Deze nieuwe mogelijkheden in de zorg zorgen ervoor dat er iets verandert in het contact tussen cliënt en zorgverlener. 

• De casus heeft je laten zien dat het gesprek over deze toepassingen in bepaalde situaties het allerbelangrijkst is. 

Veel in de zorg gebeurt al digitaal.

Niet iedereen is even digitaal, niet iedereen begrijpt de digitale wereld even goed. Het is belangrijk om hier aandacht voor te hebben. Op de volgende slide vinden jullie hier een filmpje over.

• Het is goed dat we ons realiseren dat niet iedereen in de samenleving   mee kan komen in de digitale zorg en het toepassen van technologische   toepassingen in de zorg. 
• Door aandacht te hebben voor die groepen en door hen te betrekken bij   de ontwikkeling van dit soort toepassingen, komen er toepassingen 'op   de markt' die voor meer mensen toegankelijk zijn.
  
• Begeleiden van deze groep bij het verkrijgen van digitale vaardigheden   draagt bij aan het toegankelijk maken van de digitale zorg.

Er bestaan ook robots in de vorm van een hond, kat en zeehond. De hond en de kat zijn relatief bekend en worden vrij vaak ingezet. Paro, de zeehond kan ook worden ingezet. Op de volgende slide volgt een filmpje van Paro.

Wat vind jij van de inzet van Paro?

Er volgen nog 2 filmpjes. In de eerste zie je een mevrouw die 3x per week moet dialyseren en hoe zij gebruik maakt van de VR-bril. In het tweede filmpje wordt uitleg gegeven over de smart-glasses.

Leg uit of er op jouw afdeling mogelijkheden zijn om de VR-bril en smart-glassen wel/niet te gebruiken.

Moreel dilemma

Wat is een moreel dilemma?

• Bij een moreel (of ethisch) dilemma is altijd sprake van een botsing van verschillende waarden. Daarom kent zo’n dilemma geen ‘juiste’ oplossing. Maar dat er geen juiste oplossing is, wil niet zeggen dat er geen gesprek over mogelijk is, of dat er geen ‘betere’ en ‘slechtere’ oplossingen zijn. Voer je zo’n gesprek of ga je individueel op zoek naar de beste oplossing, dan kan een stappenplan helpen. Zo’n plan biedt je handvatten om het dilemma uit te pluizen en de argumenten te ordenen en af te wegen. 

Stappenplan Moreel dilemma

https://www.knmg.nl/advies-richtlijnen/ethische-toolkit/verdiepen/begrippen-2/moreel-dilemma.htm

Stappenplan voorbeeld

• Verkennen: wat is er aan de hand? ...
  
• Onderzoeken: wat is de ethische vraag of het dilemma? ...
  
• Afwegen: weeg zorgvuldig af waarom je een bepaalde keuze maakt en wat mogelijke gevolgen zijn voor wie. ...
  
• Besluiten: zoek naar de balans tussen alle (morele) betrokkenen met het oog op goede zorg.

Vier belangrijke waarden: 

1. Autonomie (eigen regie/zelfstandigheid client)
2. Niet schaden (client geen schade toedoen) 

3. Weldoen (bijdragen aan welzijn client)

4. Rechtvaardigheid (gelijke behandeling) 

Bij een moreel dilemma worden 2 handelingen afgewogen op voor- en nadelen.

Tijdens een moreel beraad verzamel je argumenten en feiten voor beide mogelijkheden.

Doel: Moreel beraad

• Bewustwording van eigen handelen

• Meer cliëntgericht werken zonder eigen grenzen te overschrijden

• Meer onderling begrip

• De relatie centraal i.p.v. alleen de cliënt

• Het verhoogt de flexibiliteit en de creativiteit in het zoeken naar oplossingen

• Een positief effect op de kwaliteit

• Het helpt de ziel terug te brengen in het werk

Artikel

Op de volgende pagina staat een artikel met daarin een interview met Alistair Niemeijer. Alistair is ethicus, iemand die zich bezighoudt met het bestuderen van morele principes en normen, en kijkt in dit artikel naar zorgtechnologie en ethiek.

www.dutchhealthhub.nl

Stelling bij het artikel

Zorgtechnologie is kil en onpersoonlijk. Het zorgt voor minder contacten en vereenzaming.

Wat vind je van deze stelling?

Stelling bij het artikel

Zorgtechnologie is de manier om de veiligheid en zelfstandigheid van mensen te vergroten en het groeiende personeelstekort op te lossen.

Wat vind je van deze stelling?

Extra informatie

Op de volgende slide staat een filmpje met allerlei zorgtechnologieën die je met je hersenen zou kunnen doen. Onder andere Elon Musk is hiermee bezig.

Neuralink:

Neuralink Corporation is een neurotechnologiebedrijf dat implanteerbare hersen-machine-interfaces ontwikkelt. Het hoofdkantoor van het bedrijf, mede opgericht door Elon Musk, Max Hodak en Paul Merolla, bevindt zich in het Pioneer Building in San Francisco en deelt kantoren met OpenAI.

Het einddoel van het bedrijf is om het menselijke brein te verbeteren. Dat kondigde Musk in 2017 al aan. Volgens Musk zou Neuralink ervoor zorgen dat mensen uiteindelijk kunnen communiceren via digitale telepathie. Ook zouden mentale ziektes kunnen worden uitgeroeid en zou het denkvermogen van ons brein kunnen worden verbeterd.

Wordt aangesloten op brein, het brein is in staat om middels denken contact te maken met computers.

Zie verder: https://www.peterjoosten.net/neuralink

Hoe kijk je terug op de les?

😒🙁😐🙂😃