Sinterklaas - 5 dec

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-3

Module 7

Sinterklaas

5 december

Module 7

Het Sint-Nicolaasfeest

Jan Havicksz Steen, olieverf op doek, 1665–1668

Van welke Sinterklaas gebruiken weet je nu waar het vandaan komt?

Gebruik

Oorsprong

Sint Nicolaas

• Geboren in Patara, rond 270.
• Hij werd vernoemd naar zijn oom Nicolaas.
  
• Aan het begin van de 4e eeuw werd hij bisschop van Mya.
  
• Al als kind was Sint Nicolaas heel bijzonder. Direct na zijn geboorte zou hij bijvoorbeeld al rechtop in een badje hebben kunnen staan.
  

De geboorteplaats van Sint Nicolaas: Patara, in het huidige Turkijë. 

Patara was onderdeel van het Oost-Romeinse Rijk. Tegenwoordig zie je nog steeds de Romeinse invloed in Patara. 

Aan het begin van de 4e eeuw werd Sint Nicolaas bisschop van Mya. 

Bisschop

Sinterklaas

Wonderen!

• De drie kinderen.
• Kalmeren van de storm.
• Bruidsschat van de arme meisjes.  
• Staan in bad als pasgeboren baby.
• De hongersnood van Myra.
• Gekookte baby.

Sint-Nicolaas brengt drie kinderen tot leven (uit 1505).

Sint-Nicolaas kalmeert een storm (uit de 12e eeuw).

Het is het eerste boek met Sinterklaas in de hoofdrol. Daarvoor kwam Sinterklaas wel al in boeken voor, maar had hij altijd een bijrol. Dankzij Schenkman kennen wij nu het lied Zie ginds komt de stoomboot. Ook schreef Schenkman dat de Sint met een paard over daken rijdt en een boek heeft met aantekeningen over zoete of stoute kinderen. We weten niet zeker of Schenkman dit zelf heeft bedacht. Misschien zijn de boeken waarin dit verteld wordt niet bewaard gebleven. In ieder geval kennen we geen boeken van vóór Sint Nikolaas en zijn knecht waarin deze zaken terugkomen.

Al als kind was Sint Nicolaas heel bijzonder. Direct na zijn geboorte zou hij bijvoorbeeld al rechtop in een badje hebben kunnen staan. Hij wilde God bedanken voor zijn geboorte. 

Er was een vader van drie meisjes. Hij was zo arm dat hij geen bruidsschat voor ze kon betalen. Ze leken daarom geen andere toekomst te hebben dan een leven in de prostitutie. Sint Nicolaas kwam echter langs en gooide drie zakjes met goud door het open raam, waarmee de bruidsschat was geregeld! Volgens sommige vertellingen kwamen de buidels met goud in schoenen terecht, die voor de haard stonden te drogen. 

Er worden ook verschillende wonderen aan Sint Nicolaas toegeschreven, waardoor hij sinds de 6e eeuw als heilige vereerd wordt. Fra Angelico schilderde in de 15e een serie over het leven van Sint Nicolaas, waarin de belangrijkste wonderen zichtbaar zijn. Zo kon Nicolaas direct na zijn geboorte staan in bad (links op het bovenstaande schilderij). Ook zou hij op vasten-dagen de borst van zijn moeder geweigerd hebben.

Maar het beroemdste verhaal uit het leven van Sint Nicolaas gaat over een arme man. Deze vader van drie meisjes was zo arm dat hij geen bruidsschat voor ze kon betalen (rechts op het bovenstaande schilderij). Ze leken daarom geen andere toekomst te hebben dan een leven in de prostitutie. Sint Nicolaas kwam echter langs en gooide drie zakjes met goud door het open raam, waarmee de bruidsschat was geregeld! Volgens sommige vertellingen kwamen de buidels met goud in schoenen terecht, die voor de haard stonden te drogen. Hiervan komt ook de traditie van het schoenzetten. De appeltjes van oranje (mandarijntjes) die Sinterklaas meeneemt, zijn symbolische verwijzingen naar de buidels met goud.

Sint Nicolaas

• Sint Nicolaas zou gestorven zijn op 6 december in 335 - 337. 
• Hij is waarschijnlijk van ouderdom overleden.
• Hij werd begraven in zijn bisschopsstad Myra.
• In de 6e eeuw werd hij heilig verklaard. 
• In 1087 werd het grootste deel van zijn botten overgebracht naar Bari.

Sint Nicolaas werd in Myra begraven. Hij was zo geliefd dat er een kerk om zijn graf werd gebouwd. 

De tombe van Sint Nicolaas in Bari, Italië. 

Waarom zeggen ze dat

Sinterklaas uit Spanje komt?

Sint Nikolaas en 

zijn knecht

Kinderboek van  Jan Schenkman uit 1850.
Het eerste boek met Sint Nicolaas in de hoofdrol. Hij schrijft als eerste dat Sinterklaas:

• uit Spanje komt.
• met een paard over de daken rijd.
• een groot boek heeft met informatie over kinderen.

Ook het lied 'Zie ginds komt de stoomboot' komt uit dit boekje. 

St. Nikolaas op den Schoorsteen.

O, zie eens naar boven!

Maar schrik er niet van.

Wat ziet ge op dien schoorsteen

Een paard en een' man!

Ja zeker, hij is het!

Zijn knecht staat er bij;

Hij gluurt naar beneden,

Misschien wel naar mij!

Ik groet u, Sint Niklaas!

Houd vrij mij in 't oog,

Graag kwam ik eens bij u,

Maar 't dak is zoo hoog.

Het is het eerste boek met Sinterklaas in de hoofdrol. Daarvoor kwam Sinterklaas wel al in boeken voor, maar had hij altijd een bijrol. Dankzij Schenkman kennen wij nu het lied Zie ginds komt de stoomboot. Ook schreef Schenkman dat de Sint met een paard over daken rijdt en een boek heeft met aantekeningen over zoete of stoute kinderen. We weten niet zeker of Schenkman dit zelf heeft bedacht. Misschien zijn de boeken waarin dit verteld wordt niet bewaard gebleven. In ieder geval kennen we geen boeken van vóór Sint Nikolaas en zijn knecht waarin deze zaken terugkomen.

St. Nikolaas in de School.

‘Wel meester! hoe gaat het

Met Mina en Koo?’

‘“Ja waarde Sint Niklaas!

Dat is maar, zóó, zóó!”’

‘Verdienen ze een prijsje

Of zijn zij 't niet waard?’

‘Zij zijn als al de and'ren,

Wat vrolijk van aard.’

‘Welnu dan, wie stil is

En vlijtig hier leert,

Ziet, als ik terug kom,

Een prijs zich vereerd.’

Sint Nikolaas en Odin?

De Noordse oppergod Odin lijkt een vroege inspiratiebron voor Sinterklaas geweest te zijn.

• Achtbenige paard Sleipnir, die de hemel reed.
  
• Afgebeeld met een lange, witte baard.
  
• Twee raven Huginn en Muninn verzamelen kennis.
• God van dichtkunst.

Sinterklaas in Scandinavië

Van oudsher vermommen jonge mannen zich als de Krampus in de eerste twee weken van december. Vooral op de avond van 5 december voor Sint-Nicolaasdag zwerven ze over de straten en jagen kinderen (en volwassenen) angst aan met roestige bellen en kettingen. Het idee hierachter is dat met de geluiden de kwade geesten die rond midwinter aanwezig zijn verjaagd worden. Het gestalte van de Krampus dateert al uit de voorchristelijke tijd.

De kledingstijl is mogelijk gebaseerd op werkkleding van zestiende-eeuwse pages die in Spanje werkzaam waren als bedienden.

Piet

Bij de intocht in 1924 is nog maar één Piet te zien. Na 1950 zijn er steeds meer Pieten bij de intochten, die ondertussen een jaarlijks nationaal festijn zijn geworden. Lastige kinderen blijven vragen stellen: is het niet een beetje veel werk voor één knecht? Daarom komt er na 1970 een fijnmazige organisatiestructuur, met een Hoofdpiet, een Wegwijspiet, Luisterpiet, Dichtpiet, enzovoorts.

Sinterklaas komt aan in Tilburg op 30 november 1924.

Van welke gebruiken weet je nu waar het vandaan komt?