De rol van de maan

• Aardrijkskunde
• Secundair onderwijs

De rol van de maan

Je leert ...

1 de belangrijkste uiterlijke kenmerken van de maan benoemen.

2 de schijngestalten van de maan benoemen.

3 het ontstaan van een zoneclips verduidelijken.

4 het ontstaan van een maansverduistering verduidelijken.

5 het ontstaan van de getijden verklaren.

Op 380 000 km draait er 1 natuurlijke satelliet rond de aarde: de maan. Haar diameter (3 476 km) is 1/2 van de straal van de aarde en ze staat in verhouding ook dichtbij, waardoor ze zeer zichtbaar en observeerbaar is.

Kenmerken van de maan

Donkere plaatsen op de maan zijn lage gebieden die minder zonlicht weerkaatsen en noem je een zee of mare.. 

Lichte plaatsen zijn hoge gebieden en noem je hooglanden of terrae.

De maan draait even snel rond haar eigen as als dat ze rond de aarde draait. Hierdoor krijg je steeds dezelfde kant van de maan te zien. 

Waarom vinden we bijna al de meteorietinslagen op dezelfde kant van de maan?

ontstaan van de maan

De maan is ontstaan door een botsing van een jonge planeet met een andere planeet, de hypothetische planeet Theia. Door de botsing versmolten beide planeten in elkaar, maar werd er ook materiaal weggeslingerd. Dit weggeslingerde materiaal bleef in een baan rond de aarde en koelde af tot een vaste massa.

Door de kleine straal en massa van de maan, is de zwaartekracht er 6 keer kleiner dan op aarde, waardoor ze geen dampkring kan vasthouden. Hierdoor ontstaat er een groot temperatuurverschil tussen dag (100 °C) en nacht (-150 °C).

Wat is de reden dat de maan geen dampkring heeft?

1. Omdat de maan te ver van de zon staat om een dampkring te behouden.
2. Omdat de maan te klein en licht is om een dampkring vast te houden.
3. Omdat de temperatuur op de maan te hoog is.
4. Omdat de maan volledig uit gesteente bestaat zonder gassen.

Door het grote temperatuurverschil verweren de gesteenten aan het maanoppervlak en blijven ze als stof liggen. Aangezien er geen atmosfeer is om de maan, is er ook geen wind en blijft het steenstof liggen. Alle voetstappen die ooit zijn gezet op de maan, liggen er nu nog altijd bij zoals ze origineel gevormd zijn.

fenomenen van de maan

• zoneclips
• Maansverduistering
• Getijden

de zoneclips

Een zoneclips is het fenomeen waarbij het licht van de zon overdag wordt afgeschermd voor de aarde door de maan. De maan is ongeveer 400 keer kleiner dan de zon, maar ze staat ook 400 keer dichter bij de aarde dan bij de zon. Hierdoor lijken zon en maan even groot. 

Welk deel van de zon is zichtbaar tijdens een zoneclips?

de zoneclips

De kernschaduw of umbra die zorgt voor volledige verduistering, is een gebied van slechts een paar 100 km² groot. Deze beweegt zich op een lijn over het aardoppervlak. De halfschaduw of penumbra kan duizenden km² groot zijn. De locatie van een volledige zoneclips is dus wél uniek. De laatste volledige zoneclips in België vond plaats op 11 augustus 1999. De eerstvolgende in België zal pas plaatsvinden op 23 september 2090, bijna een eeuw later!

Wat is een kenmerk van de kernschaduw of umbra tijdens een zoneclips?

1. Het zorgt voor een gedeeltelijke verduistering en is duizenden km² groot.
2. Het zorgt voor volledige verduistering en beweegt over een klein gebied op het aardoppervlak.
3. Het zorgt voor een gedeeltelijke verduistering en beweegt over een groot gebied op het aardoppervlak.
4. Het zorgt voor volledige verduistering en bedekt het gehele aardoppervlak.

Wanneer zal de eerstvolgende volledige zoneclips in België plaatsvinden?

1. Op 11 augustus 1999
2. Op 23 september 2050
3. Op 23 september 2090
4. Op 11 augustus 2099

Wat is het verschil tussen de kernschaduw (umbra) en de halfschaduw (penumbra) tijdens een zoneclips?

1. De kernschaduw zorgt voor gedeeltelijke verduistering, terwijl de halfschaduw voor volledige verduistering zorgt.
2. De kernschaduw is klein en zorgt voor volledige verduistering, terwijl de halfschaduw groot is en voor gedeeltelijke verduistering zorgt.
3. De kernschaduw is groot en beweegt niet, terwijl de halfschaduw klein en bewegend is.
4. De kernschaduw is zichtbaar vanaf elke locatie op aarde, terwijl de halfschaduw beperkt is tot enkele locaties.

Wat word er hier verduisterd?

fenomenen van de maan

• zoneclips
• Maansverduistering
• Getijden

Maansverduistering

Tijdens een maansverduistering wordt de maan nooit helemaal donker. 

Ze krijgt door de aardatmosfeer nog een hoeveelheid zonlicht. Dit licht wordt van de maan weerkaatst naar de aarde, waar het licht een rode kleur krijgt. Datzelfde verschijnsel zie je ook bij een zonsondergang of zonsopgang, waarbij de lucht een rode kleur krijgt.

Vlakken in de ruimte

Het eclipticavlak: Dit is het vlak waarin de aarde rond de zon draait. Je kunt het je voorstellen als een soort vlak waarop de aarde haar baan volgt. De zon bevindt zich in het centrum van dit vlak, en de aarde beweegt daar in een ellipsvormige baan.

Het maanvlak: Dit is het vlak waarin de maan rond de aarde draait. De baan van de maan is niet precies in hetzelfde vlak als de baan van de aarde rond de zon.

de hoek van 5°

De maan draait in een baan die ongeveer 5° helling heeft ten opzichte van het vlak van de aarde, dat is het eclipticavlak. Dus de maan draait een klein beetje schuin ten opzichte van de baan van de aarde rond de zon.

Wanneer komt een maansverduistering of zoneclips voor?

De maan moet een specifiek punt bereiken waar de baan van de maan (het maanvlak) snijdt met het eclipticavlak. Dit gebeurt op twee specifieke plaatsen in de ruimte, die we knopen noemen.

Pas als de maan zich op één van deze knopen bevindt, en de zon, de aarde en de maan op één lijn staan, kan een verduistering plaatsvinden. Dit gebeurt twee keer per jaar, omdat de maan zijn baan ongeveer elke maand rond de aarde maakt, maar de knopen altijd een beetje verschuiven door de beweging van de maan.

Wat is er zo bijzonder aan deze lijn?

Als de maan in de buurt van een van de knopen is en tegelijkertijd precies tussen de aarde en de zon (of andersom, met de aarde tussen de zon en de maan), dan kunnen we een maansverduistering of zonnesverduistering zien, afhankelijk van de volgorde van de hemellichamen.

Dit gebeurt echter niet elke maand, omdat de maan een beetje schuin draait en de knopen van zijn baan verschuiven.

even tussen door

De zon straalt van oorsprong wit licht uit. Dat wit licht bestaat uit alle kleuren van de regenboog. Als het witte zonlicht invalt op de minuscule luchtdeeltjes van onze dampkring, wordt dat licht verstrooid in alle richtingen. De verstrooiing van licht is afhankelijk van de golflengte, dus van de kleur. 

Licht van een kleinere golflengte wordt beter verstrooid dan licht van een langere golflengte. Het blauwe licht wordt dus het best verstrooid, groen al wat minder en rood het minst van allemaal. Resultaat: hemel kleur hemelsblauw.

Naarmate de zon lager aan de hemel staat, moeten de zonnestralen een langere weg afleggen door de atmosfeer. Het zonlicht wordt dus meer en meer verstrooid in alle richtingen. Vooral kortgolvig licht is daar gevoelig voor. Stilaan raken alle kortgolvige kleur (paars, blauw, later ook groen en geel) als het ware weggefilterd door de verstrooiing. Wat overblijft is rood licht. Vandaar een rode zonsopgang en een rode zonsondergang.

Maansverduistering

Een rode maansverduistering noem je door zijn kleur ook wel een bloedmaan.

Een maansverduistering heeft, net zoals een zoneclips, ook een kernschaduw en halfschaduw.

Waarom kan een maansverduistering alleen plaatsvinden wanneer de maan zich in een knoop bevindt?

1. Omdat de maan precies tussen de aarde en de zon moet staan.
2. Omdat de maan de zon volledig moet blokkeren.
3. Omdat de maan het eclipticavlak moet snijden.
4. Omdat de maan precies de aarde moet omcirkelen.

Waarom krijgt de maan tijdens een maansverduistering een rode kleur?

1. Omdat de maan volledig door de aarde wordt verduisterd.
2. Omdat de maan zonlicht weerkaatst, dat door de aardatmosfeer is verstrooid.
3. Omdat de maan zelf licht uitstraalt.
4. Omdat de maan in de schaduw van de zon staat.

Waarom wordt blauw licht beter verstrooid in de atmosfeer dan rood licht?

1. Omdat blauw licht een kortere golflengte heeft dan rood licht.
2. Omdat blauw licht sterker is dan rood licht.
3. Omdat blauw licht een hogere frequentie heeft dan rood licht.
4. Omdat blauw licht direct van de zon komt.

Wat veroorzaakt de rode kleur tijdens een zonsondergang?

1. De zon zelf straalt rood licht uit.
2. Het zonlicht wordt in de atmosfeer verstrooid, waarbij het blauwe licht wordt weggefilterd.
3. De zon reflecteert het rode licht van de aarde.
4. De atmosfeer zendt zelf rood licht uit.

Wat is een bloedmaan?

1. Een volledige maansverduistering zonder enige kleur.
2. De naam voor de maan tijdens een zoneclips
3. Een maansverduistering waarbij de maan een rode kleur heeft.
4. De fase van de maan wanneer hij het dichtst bij de aarde staat.

fenomenen van de maan

• zoneclips
• Maansverduistering
• Getijden

getijden

De getijden ontstaan door de aantrekkingskracht van de maan.

De maan draait rond de aarde omdat de aantrekkingskracht van de aarde de maan naar zich toe trekt. Maar de maan heeft ook een (kleinere) aantrekkingskracht op de aarde.

Omdat water beweeglijk is, reageert het op die aantrekkingskracht door zich te bewegen naar de plaats van de grootste aantrekkingskracht, dus richting de maan.

Maar omdat de aarde en de maan draaien rond een gemeenschappelijk massamiddelpunt, is het zowel vloed op de aarde aan de kant van de maan als aan de andere kant.

Omdat de massa van de aarde veel groter is dan die van de maan, ligt het massamiddelpunt van het geheel aarde-maan middenin de aardbol. Terwijl de maan om de aarde draait, zal de aarde dus ook zachtjes meedraaien.