3.2 Landschappen

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

3.2 Landschappen

Lesdoelen

1. Je kunt beschrijven hoe de verschillende landschappen van Zuid-Amerika zijn ontstaan.
   
2. Je kunt de belangrijkste landschapstypen in Zuid-Amerika benoemen en de ligging ervan aanwijzen op de kaart.
   
3. Je kunt een aantal belangrijke bodemschatten van Zuid-Amerika noemen.

Welk beeld heb jij?

Andesgebergte

Atacama desert

Amazone

Pampa's

Landschapstypen

• Het Andesgebergte, plateau van Patagonië, Altiplano
• Hoogland van Guyana
• Hoogland van Brazilië
  
• De laaglanden van: Orinoco, Amazone, Paraná 

Bron 10 p. 77

Plaattektoniek; wat is het?

Ongeveer de bovenste 100 km van de aardschil (lithosfeer) is gebroken in platen. Deze platen bewegen op de hete, beweegbare asthenosfeer in verschillende richtingen. De platen bewegen door convectiestromen.

Oceanische platen versus continentale platen

Oceanische plaat: Dun en zwaar (basalt)

Continentale plaat: Dik en licht (graniet)

Plaattektoniek

Drie tektonische plaatbewegingen:

1. Convergent
2. Divergent
3. Transform

Plaattektoniek

West: actieve continentrand

Oost: passieve continentrand

Subductie

Oceanische korst duikt onder continentale korst.

1. divergent, convergent, transform
2. convergent, divergent, transform
3. transform, divergent, convergent
4. transform, convergent, divergent

Westelijk Zuid-Amerika

Trefwoorden voor het westen:

• actieve continentrand
• subductie
• vulkanisme
• andesiet
  
• aardbevingen
• hooggebergte/hoogvlakte/ hoogland
• voorlandbekken
• Altiplano
• bodemschatten

Bron 11 p. 77

Subductie

Zorgt voor…

• Aardbevingen
  
• Actief vulkanisme
  (stollingsgesteente andesiet aanwezig) 
• Gebergtevorming
  (Andes) 

Andesiet

- Ontstaat bij snelle stolling van magma.

- Hierdoor minder gasrijk dan graniet. 

- Vulkanisme is wel explosief, dus vorming stratovulkanen.

Westkust

• Gebergtevorming & vulkanisme door subductie
• Cordilleras: meerdere aaneengesloten bergketens
• Hoogvlakte/Hoogland
• Voorlandbekken
  

West: de Andes

De Andes bestaat uit meerdere bergketens (Cordilleras). Kenmerk = reliëf.

Hiertussen ligt hoogvlakte of hoogland (Altiplano). 

Kenmerk = weinig reliëf.

Wat zijn cordilleras?

Voorlandbekken

Bekken = laag gelegen gebied

                    

Voorlandbekken ligt parallel
aan gebergte

Voorlandbekken

Het voorlandbekken ligt inmiddels weer vol met materiaal afkomstig vanuit het Andesgebergte waar afbraak (=erosie en verwering) plaatsvindt.

Voorlandbekken

Omlaag gekomen gebied aan de niet-subductie zijde (van de Andes)

Oorzaak: het enorme gewicht van het steeds hoger wordende Andesgebergte (bergen > 5000 m) heeft het gebied naar beneden gedrukt.

West: de Andes

Niet langs de gehele westkust vulkanisme.

Voorlandbekken

Waarom aan de oostzijde van de Andes?

wegduikende plaat trekt continent naar zich toe + gebergte zorgt voor veel gewicht op de plaat > berg + omringende land zakt in mantel > bekken ontstaat > sedimentatie in bekken.

Altiplano

Koppel de woorden aan de juiste breuklijn. 

Transform

Divergent 

Convergent

Geen vulkanisme

Rustig vulkanisme

Explosief vulkanisme

Explosief vulkanisme

Effusief vulkanisme

Rustige

Schildvulkaan

Stratovulkaan

Gevaarlijk

Niet zo hoog

Steile hellingen

Explosieve uitbarstingen

Uitstromend

Convergente beweging

Spreidingszone

Oceanische plaat

Continentale plaat

Trog

Vulkanisme

Subductie

Oostelijk Zuid-Amerika

Trefwoorden voor het oosten:

• passieve continentrand
• tektonische rust
• schilden
• bodemschatten
  
  

Oostkant Zuid Amerika

Aan de oostkant treden weinig of geen tektonische verschijnselen op.

Ten oosten van het Andes vinden we schilden (kern van een continent, waar de oudste gesteenten voor komen).

Rifting

Pangea werd in stukken opengebroken. Door een divergente breuklijn werd de Atlantische Oceaan geopend en werd Zuid-Amerika naar het westen geduwd. 

Schilden

Door de beweging naar het westen ontstonden gebergtevormende krachten. Hierdoor zijn de oude schilden omhoog gedrukt. 

140 miljoen jaar geleden

110 miljoen jaar geleden

80-40 miljoen jaar geleden

Schilden

Het Hoogland van Guyana en het Hoogland van Brazilië.

Schilden bestaan uit metamorfe gesteenten (ontstaan onder extreem hoge hitte en druk) en intrusieve gesteenten (dieptegesteente zoals graniet).

Bodemschatten

Waar vind je het; oost of west?

• Bauxiet (ontstaat door langdurige chemische verwering)
• Ertsen (bijv. ijzer en koper)
  
• Steenkool
  

Bodemschatten

Lithium

Waar wordt het voor gebruikt?

Meer weten?

Bodemschatten

• In Andes + hooglanden: ertsen                                                      (ijzer, koper, tin, zilver, goud).  
• In de tropen: bauxiet (mineraal                                                       voor aluminium). 
• Voormalige zoutmeren: lithium                                                           (wordt gebruikt in accu’s). 

Op de hoogvlakte van het Guyana- en Braziliaanse schild liggen/zijn de

1. Jongste gesteenten bovenaan
2. Oudste gesteenten bovenaan
3. Jongste en oudste gesteenten door elkaar
4. leeftijd van het jonge en oude gesteente gelijk

andesiet

subductie

passieve plaatrand

actieve plaatrand

hoogvlakten

schilden

vulkanisme

laag aardbevingsrisico

Heb je nog vragen over paragraaf 3.2?