Paragraaf 2.6: Bestaat de ideale rechtsstaat?

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Paragraaf 2.6

Bestaat de ideale rechtsstaat?

Je kunt beargumenteren dat voorstellen om de rechtshandhaving te verstevigen ten koste kunnen gaan van de rechtsbescherming (en vice versa).

Deze les...

Je kunt beargumenteren of rechters wetten aan de Grondwet of het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) moeten (kunnen) toetsen om te bepalen of wetten hiermee in strijd zijn.

Deze les...

Je kunt beargumenteren dat een staat nooit een perfecte rechtsstaat is en altijd in beweging zal zijn.

Deze les...

Wie bepaalt wat de AIVD mag?

Dus: De AIVD mag NIET zomaar iedereen aftappen.

Wat kan de ombudsman voor burgers betekenen?

• De Nationale ombudsman is een onafhankelijke organisatie die helpt als het misgaat tussen burgers en de overheid.

• De Nationale ombudsman deed hier onderzoek naar en kwam tot de conclusie dat de overheid (te) snel voorrang gaf aan RECHTSHANDHAVING ten koste van RECHTSBESCHERMING.

Wat kan de ombudsman voor burgers betekenen?

• De Nationale ombudsman KOMT OP voor burgers die zich door de overheid slecht behandeld voelen.
  
• De Nationale ombudsman wordt door de Tweede Kamer voor een termijn van ZES JAAR benoemd.
  
• Het is de taak van de ombudsman om KRITISCH te zijn op de uitvoerende macht.
  
• Daarnaast HELPT de ombudsman burgers die een probleem hebben met de overheid.

Moet de overheid naar de ombudsman luisteren?

• Overheidsinstanties kunnen een advies van de Nationale ombudsman dus formeel naast zich NEERLEGGEN of NEGEREN,   MAAR de Nationale ombudsman heeft wel gezag.

• Zo kan een burgemeester bij een volgende demonstratie rekening houden met de kritiek en aanbevelingen van de ombudsman.

Moet de overheid naar de ombudsman luisteren?

• Een rapport van de ombudsman kan ook tot NIEUWE WETGEVING leiden.
  

• Door burgers BEWUST te maken van hun burgerrechten, VERSTERKT de ombudsman de rechtsstaat.

Hoever mogen antiterreurmaatregelen gaan?

In hoofdstuk 5 van de Nederlandse Grondwet staat dat de regering een 'uitzonderingstoestand' kan afkondigen.

• De regering hoeft dan (tijdelijk) minder rekening te houden met een aantal grondrechten, zoals de vrijheid van godsdienst, de vrijheid van meningsuiting en het betogingsrecht.
  
• Een noodtoestand mag NIET oneindig duren.
  
• Dit zou ten koste gaan van de rechten van de mens, omdat burgers tijdens een noodtoestand MINDER rechtsbescherming genieten.
  

Orde en veiligheid zijn toch ook belangrijk?

• De overheid moet in een rechtsstaat REKENING HOUDEN met MINDERHEDEN en opvattingen waar slechts een deel van de bevolking achter staat.

• Dit houdt in dat een MEERDERHEID soms een deel van haar VRIJHEID moet INLEVEREN, zodat een groep die een minderheid vertegenwoordigt een mening kan uiten.

Orde en veiligheid zijn toch ook belangrijk?

De overheid heeft dus te maken met burgers die meer orde en veiligheid willen (RECHTSHANDHAVING) én burgers die hun grondwettelijke vrijheden opeisen (RECHTSBESCHERMING). #dilemma

Zijn er vaker rechtsstatelijke spanningen? #ja

• Veel regelgeving, zoals het verplicht afstaan van DNA in bepaalde gevallen, heeft als DOEL de veiligheid te vergroten.
  

• Maar nieuwe regelgeving mag NIET BOTSEN met de KLASSIEKE GRONDRECHTEN in de GRONDWET of de mensenrechten in het EVRM.

Zijn er vaker rechtsstatelijke spanningen? #ja

• Veiligheid is belangrijk, MAAR grondrechten zijn dat ook.
  

• Daarom hoort het DNA van (mogelijk) onschuldigen volgens deze TEGENSTANDERS niet thuis in een DNA-databank.
  

• De OVERHEID moet als behartiger van het algemeen belang REKENING HOUDEN met beide waarden en diverse belangen.

Wie controleert de wetten?

• In tegenstelling tot sommige andere landen toetsen wij in Nederland onze wetten NIET aan de Grondwet.
  

• Diverse landen, waaronder Duitsland, hebben een speciale rechtbank die controleert of wetten in strijd zijn met de grondwet: een CONSTITUTIONEEL GERECHTSHOF.

Wie controleert de wetten?

Moeten we in Nederland ook een constitutioneel hof instellen waardoor grondwettelijke toetsing door rechters mogelijk wordt? 

• TEGENSTANDERS van zo`n constitutioneel hof vinden dat constitutionele (grondwettelijke) toetsing door rechters een INBREUK is op de trias politica.

Stel dat we zo'n hof zouden hebben, dan kunnen deze rechters zich buigen over de vraag of de DNA-wetgeving in strijd is met het recht op privacy.

Trias Politica

Trias politica

Deze verdeling van drie machten heet ook wel de "Trias Politica"

Bestaat de ideale rechtsstaat?

Geen enkele rechtsstaat is perfect. Ook de Nederlandse rechtsstaat NIET. (!)

Volgens de één moet de OVERHEID vooral de BESCHERMER van individuele burgerrechten zijn.

Volgens de ander moet de OVERHEID vooral OPKOMEN voor een veilige samenleving.

Bestaat de ideale rechtsstaat?

• Een democratische rechtsstaat is altijd in BEWEGING.
  

• Juist in een rechtsstaat moet er GEDISCUSSIEERD kunnen worden over de rechtsstaat.
  

• Dat maakt het VERSCHIL tussen landen die zich een rechtsstaat NOEMEN en landen die een (BIJNA) volwaardige rechtsstaat zijn.

Antwoorden leerdoelen

1. Je kunt beargumenteren dat voorstellen om de rechtshandhaving te 

    verstevigen ten koste kunnen gaan van de rechtsbescherming (en vice 

    versa).

Het is van belang om een BALANS te vinden tussen het versterken van de RECHTSHANDHAVING en het waarborgen van de RECHTSBESCHERMING, zodat enerzijds de veiligheid van de samenleving worden beschermd en anderzijds de rechten en vrijheden van individuen worden gerespecteerd. 

Antwoorden leerdoelen

2. Je kunt beargumenteren of rechters wetten aan de Grondwet of het 

     Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) moeten (kunnen) 

     toetsen om te bepalen of wetten hiermee in strijd zijn.

Er zijn sterke argumenten te geven waarom rechters wetten zouden moeten toetsen aan de Grondwet en het EVRM om te bepalen of deze in strijd zijn. 

1. Het draagt bij aan de bescherming van grondrechten;

2. versterkt de rechtsstatelijke principes; 

3. en voorkomt machtsmisbruik.

Antwoorden leerdoelen

3. Je kunt beargumenteren dat een staat nooit een perfecte rechtsstaat is 

     en altijd in beweging zal zijn.

Een perfecte rechtsstaat is een ideaal dat NIET te bereiken is, omdat het concept van een rechtsstaat voortdurend BEWEEGT (verandert). Er zijn altijd NIEUWE juridische kwesties en maatschappelijke ontwikkelingen die de rechtsstaat uitdagen en dwingen om zich aan te passen.

Ga aan de slag!

Maak de kennis en begrip opdrachten van §2.6.

Test je kennis met de test jezelf.