'lezen' HF 1 + 2 + de brug

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Lezen

Vaste tekststructuren

H1

Lesplanning

• Wat weet je al?
  
• Instructie
  
• Werken
  
• Afsluiten
  

Lesdoel:

Aan het einde van deze les kun je:

• hoofdzaak, bijzaak en kernzinnen in een tekst herkennen
• kan je de inleiding, het midden en het slot van een tekst herkennen en benoemen
• kun je tekstdoelen benoemen
• heb je geoefend met het bepalen van het onderwerp (oriënterend lezen) en het deel onderwerp (globaal lezen)
• heb je geoefend met zoeken lezen en precies lezen
• heb je geoefend met begrijpend lezen
• heb je effectief samengewerkt

Wat zijn de drie functies van tekstdelen waar veel teksten uit bestaan? (tip: I-M-S)

Wat is een tekstdoel en geef een voorbeeld.

Wat wordt er bedoeld met hoofdzaak en bijzaak?

Wat wordt er bedoeld met kernzinnen?

Hoe bepaal je het onderwerp van een tekst?
Welke leesstrategie/leesmanier gebruik je hiervoor?

Hoe bepaal je het deelonderwerp van een tekst?
Welke leesstrategie/leesmanier gebruik je hiervoor?

Wat wordt er bedoeld met de hoofdgedachte van een tekst?

Geen instructie nodig?

Werk voor deze les:

De brug, blz. 243, opdracht 1  en 2 (individueel)

In stilte, niet overleggen!

Klaar = nakijken

Niet af = huiswerk

Tekstdoelen

Tekstdoelen

Functies tekstdelen

Inleiding: de schrijver noemt het onderwerp van de tekst en wil de

interesse van de lezer wekken. Dit kan op veel manieren, bijvoorbeeld:

• een gebeurtenis beschrijven;

• een mening over het onderwerp geven;

• een vraag over het onderwerp stellen.

Midden: gaat per alinea in op een deelonderwerp van het onderwerp. Tekstverbanden om het een lopende tekst te maken!

• Slot: de schrijver rondt de tekst af. Dit kan op veel manieren,

bijvoorbeeld:

• de belangrijkste informatie uit de tekst kort samenvatten;

• een conclusie trekken;

• de vraag uit de inleiding beantwoorden

Vaak hebben ze een vaste structuur!

Inleiding

In de inleiding van een tekst probeert de schrijver de aandacht van de lezer te trekken. Er zijn meerdere manieren om dat te doen. Een schrijver kan:

• het onderwerp van de tekst noemen;
  
• een belangrijke vraag over het onderwerp stellen;
  
• een probleem noemen;
  
• een grappig of herkenbaar verhaaltje vertellen;
  
• iemands persoonlijke ervaring vertellen;
  
• de aanleiding noemen waarvoor de tekst geschreven is – er gebeurde iets, waardoor het logisch was om nu deze tekst te schrijven. Voorbeelden: er is een onderzoek gedaan, er is een boek verschenen, iets is in het nieuws of het is een bepaalde datum, periode of seizoen.
  

Slot

In het slot rondt de schrijver de tekst af. Ook dit kan op verschillende manieren. Een schrijver kan:

• een samenvatting geven;
  
• een conclusie trekken;
  
• antwoord geven op een belangrijke vraag;
  
• de oplossing voor een probleem geven;
  
• een advies geven of een oproep doen.
  

Alineaopbouw

De kernzin bevat de belangrijkste informatie van een alinea. Meestal staat de kernzin aan het begin of het eind van een alinea. De rest van de alinea bestaat dan uit toelichting en/of voorbeelden bij de kernzin. 

Er zijn ook andere mogelijkheden:

• Een alinea bevat helemaal geen kernzin. Alle zinnen van de alinea bevatten belangrijke informatie. Dit komt onder andere voor bij teksten in schoolboeken.

• De kernzin is de tweede zin van een alinea. De eerste zin van de alinea is dan een inleidende zin.

• De kernzin staat in het midden van de alinea.

• Soms zijn er twee kernzinnen. Het belangrijkste van de alinea is dan verdeeld over meer zinnen.

Hoofdzaak, bijzaak, kernzin, overige zinnen

De kernzin bevat de belangrijkste informatie van een alinea. 

• Meestal staat de kernzin aan het begin of het einde van een alinea.
• De rest van de alinea bestaat dan uit toelichting en/of voorbeelden bij de kernzin. 

De belangrijkste zaken in een tekst noem je de hoofdzaken. 

Minder belangrijke zaken als uitleg, toelichting en voorbeelden noem je bijzaken.

Hoofdzaken staan vaak op voorkeursplaatsen, zoals de inleiding of het slot!

Kernzin

De kernzin is de zin waarin de belangrijkste informatie staat, de kern van de boodschap en daarna komt de rest (uitleg en voorbeelden).

De kernzin is meestal de de eerste of tweede zin in de alinea en soms de laatste

Kernzin

Voorbeelden plaats kernzin in de alinea

Hieronder zie je twee alinea’s met een antwoord op een verzoek van een klant. Zij wil weten of de aangeboden locatie geschikt is voor een bijeenkomst. De kernzinnen zijn onderstreept.

Alinea 1

De vier zalen die wij hebben, kunnen door flexibele wanden geschikt gemaakt worden voor groepen van elke grootte. Onze zalen zijn zeer geschikt voor de bijeenkomsten die u wilt houden. Alle apparatuur voor het houden van presentaties is aanwezig.

Alinea 2

Onze zalen zijn zeer geschikt voor de bijeenkomsten die u wilt houden. De vier zalen die wij hebben, kunnen door flexibele wanden geschikt gemaakt worden voor groepen van elke grootte. Alle apparatuur voor het houden van presentaties is aanwezig.

Kernzin

De kernzin kan ook de laatste zin van een alinea zijn. De alinea begint dan met een paar inleidende zinnen die stap voor stap toewerken naar de boodschap in de kernzin (spanning opbouwen of nieuwsgierig maken).

Voorbeeld kernzin achteraan

Op 20 december jl. heb ik een laptop bij u besteld. Dat is nu vijf maanden geleden en ik heb nog niets ontvangen. Ook reageert u niet op mijn telefoontjes en e-mails. Daarom annuleer ik mijn bestelling.

Onderwerp- oriënterend lezen 

Lezen: het onderwerp van een tekst

• Geeft aan waar de tekst over gaat.

• Je kunt het vaak met één of enkele woorden zeggen.

Om het onderwerp van de tekst te kunnen vinden, hoef je niet helemaal de tekst te lezen. Kijk naar:

• De titel

• De eerste alinea (vaak dik gedrukt of in een ander lettertype)

• Plaatje(s) bij de tekst

• Tussenkopjes

• Andere opvallende delen

Deelonderwerp - globaal lezen

 Een tekst bevat ook deelonderwerpen. 

Deelonderwerpen belichten verschillende kanten van een onderwerp, ook wel aspecten genoemd. Bijvoorbeeld: het onderwerp van een tekst is 'voetbal'. Een deelonderwerp zou 'De geschiedenis van voetbal' of 'het tenue' kunnen zijn. 

We kunnen dus zeggen dat deelonderwerpen verschillende kanten van een onderwerp die in een tekst aan bod komen zijn. 

Stappenplan:

Zoek het onderwerp van de tekst; waar gaat de tekst over?

Let op tussenkopjes in de tekst

Bekijk de alinea-indeling

Lees de eerste zin van iedere alinea 

Een deelonderwerp is steeds een 'nieuw' aspect van het onderwerp. 

Lees niet te snel, neem de tijd.

Hoofdgedachte

Lezen: de hoofdgedachte

• De hoofdgedachte is een heel korte samenvatting in één zin.

• De hoofdgedachte is het onderwerp + dat wat daarover verteld wordt.

Het stappenplan om de hoofdgedachte te vinden:

Wat zegt de schrijver van de tekst over het onderwerp?

• De hoofdgedachte is altijd één complete zin.

• Je vindt de hoofdgedachte meestal in de inleiding of in het slot van een tekst, dus lees die twee gedeelten goed!

• Let op: de hoofdgedachte is nooit een vraag!

Tekstverbanden/signaalwoorden

Een schrijver geeft zijn tekst een goede opbouw door zinnen en alinea’s in een logische volgorde te zetten. 

Aan signaalwoorden kun je zien welk verband er is tussen zinnen en alinea’s. 

Je kunt eraan zien wat zinnen of alinea’s met elkaar te maken hebben.

Er zijn veel verschillende verbanden mogelijk. Je herkent ze aan hun eigen signaalwoorden.

Tekstverbanden/signaalwoorden

Verbanden

• chronologisch verband

• concluderend verband

• doel – middelverband

• oorzakelijk verband

• redengevend verband

• samenvattend verband

• toelichtend verband 

• vergelijkend verband 

Verbindingswoorden/signaalwoorden
• voordat, nadat, eerst, daarna, wanneer, vroeger

• samengevat, kortom, dus, dat houdt in, concluderend, al met al

• opdat, zodat, om te, door middel van, met behulp van

• daardoor, doordat, als gevolg van, dat komt door, het gevolg is, dus, dankzij

• want, omdat, daarom, dus, de reden hiervoor, dankzij,

• kortom, samengevat, al met al, met andere woorden

• bijvoorbeeld, zoals, denk aan, zo, als, neem nou

• in vergelijking met, (net) als, evenals, zoals - vergelijkende trap meer dan/ groter dan /beter dan etc.

Waarom tekststructuren?

• Om teksten goed en snel samen te kunnen vatten.
  
• Om zelf duidelijke teksten te schrijven.
  

Tekststructuren

• Probleem- oplossingsstructuur 
• Verklaringsstructuur
  
• Verleden-heden(-toekomst)structuur

Probleem-oplossingsstructuur

Tekstdoel: informeren of opiniëren

Inleiding: probleem en gevolgen 

Middenstuk: gevolgen, oorzaken en oplossingen

Slot: de beste oplossing

Verklaringsstructuur

Tekstdoel: informeren

Inleiding: bepaald verschijnsel

Middenstuk: kenmerken / voorbeelden / verklaringen / oorzaken / redenen

Slot: samenvatting of conclusie

Verleden-heden(-toekomst)structuur

Tekstdoel: informeren

Inleiding: introductie onderwerp

Middenstuk: situatie vroeger en nu / ontwikkeling

Slot: conclusie of voorspelling toekomst

Welke structuur bevat oorzaken in het middenstuk?

1. probleem-oplossingsstructuur
2. verleden-heden-toekomststructuur
3. verklaringsstructuur
4. voor- en nadelenstructuur

Verklaringsstructuur
- inleiding: bepaald verschijnsel
- kern: kenmerken/ verklaringen/ voorbeelden
- slot: ?
Wat moet er op de plaats van het vraagteken staan?

1. samenvatting
2. eigen mening
3. het probleem
4. vraagstelling

Inleiding: onderwerp
middenstuk: het onderwerp vroeger en nu wordt besproken
slot: conclusie

Deze indeling hoort bij de volgende structuur:

1. probleem-oplossingsstructuur
2. voor- en nadelen structuur
3. verklaringsstructuur
4. verleden-heden-toekomststructuur

Werk voor deze les:

De brug, lezen, blz. 243, opdracht 1 in tweetallen (mag ook individueel) --> let op:

DE VOORWAARDE OM IN TWEETALLEN TE WERKEN ZIJN:

• je denkt, leest en doet beiden actief mee
  
• je bent met de opdracht bezig en niet met andere dingen
  
• je gebruikt een fluisterend stemniveau --> niet hardop, door elkaar
  

De brug, lezen, blz. 244/245, opdracht 2 individueel

Klaar = nakijken

Niet af = huiswerk

Lesdoelen behaald:

Aan het einde van deze les kun je:

• hoofdzaak, bijzaak en kernzinnen in een tekst herkennen
• kan je de inleiding, het midden en het slot van een tekst herkennen en benoemen
• kun je tekstdoelen benoemen
• heb je geoefend met het bepalen van het onderwerp (oriënterend lezen) en het deel onderwerp (globaal lezen)
• heb je geoefend met zoeken lezen en precies lezen
• heb je geoefend met begrijpend lezen
• heb je effectief samengewerkt

Reflectie:
Wat ging bij jou goed tijdens deze les?
Wat kan nog iets beter?

Feedback:
Wat vond je fijn/goed aan deze les?
Wat zou je liever anders willen zien?