Middeleeuwen H2.4 Gotiek

• Beeldende vorming
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

MIDDELEEUWEN

MIDDELEEUWEN

MIDDELEEUWEN

 Gotiek

1140 - 1500

            Romaans

• In de eerste eeuwen na Christus raakte het Romeinse Rijk in verval en in de 5e eeuw stortte het uiteindelijk ineen.
  
• Het Christendom werd de belangrijkste stabiliserende factor in West-Europa. Daarna bepaalde de christelijke kerk veel aspecten van het leven.
  

• De kerk was een zeer belangrijke machtsfactor in de politiek en het sociaal-economische systeem.
  
• Kunstenaars zijn voornamelijk in dienst van de Kerk. Dit verandert pas aan het einde van de Middeleeuwen.

• De kerk, de Rooms-katholieke, stond centraal in het leven van de middeleeuwse mens. Hun leven was doordrenkt met kerkelijke wetten, leefregels en feesten, verhalen uit de bijbel gaven richting aan hun leven

• De Romaanse bouwstijl is voor een belangrijk deel ontstaan uit de behoefte om stenen kerken te bouwen die bestand waren tegen brandstichting (van bijvoorbeeld de plunderende Noormannen). De Romaanse stijl is dan ook bij uitstek een kerkbouwstijl.
  
• In ieder stad werd één kerk gebouwd, waarin de hele bevolking van die stad de diensten moest kunnen bijwonen.
  

Gotiek

• 1140 - 1500, ontstaan in Frankrijk. 
• Christendom brengt maatschappelijke rust. 
• Door toenemende welvaart andere maatschappij dan in Romaanse periode:  dorpen groeien uit tot stadjes met handel, gilden, geld (i.p.v. ruilhandel) en burgerij. 
• Naast Christelijke ook wereldlijke kunst.

Welk kenmerk is NIET typerend voor de gotische bouwkunst?

1. Gebrandschilderde ramen
2. Bouwen in de hoogte
3. Tongewelven
4. Spitsbogen

Bouwkunst

• Steden herkenbaar aan kerktorens, alles speelt zich in en rondom de kerk af. 
  
• Ieder stad probeert de mooiste, hoogste kerk te bouwen. 
• Verder (brandgevaarlijke) houten huizen, vaak zonder glas in vensters.  
• Bouw van een kathedraal duurt jaren, alles is handwerk. Betaald van belastingen, aflaten en schenkingen. Als het geld op is stopt de bouw een tijdje.
• Nederland baksteen, Frankrijk natuursteen.

Sint-Jan in Den Bosch

Gotische kathedraal

• Verticaal karakter met hoge torens.
• Dankzij kruisribgewelven minder zware muren nodig: skeletbouw. 
• Ruimte voor grote ramen, o.a. roosvensters. 
• Grondplan ongewijzigd: Latijns kruis.
  
• Spitsbogen (kunnen meer 
• druk hebben dan rondbogen).  
• Uitbundig gedecoreerd. 

De kathedraal van Amiens

- Gotisch

Sint Servaas basiliek

- Romaans

In de gotiek waren onder meer sculpturen van gargouilles (waterspuwers) en afbeeldingen van demonen populair. De associatie van gothic met horror, duisternis en het bovennatuurlijke is terug te voeren op het ontstaan van de gothic novel in de 18e eeuw. De eerste gothic-roman, The Castle of Otranto (subtitel 'A Gothic Story') van Horace Walpole, verscheen in 1764. De naam 'gothic', die oorspronkelijk naar de Goten verwees en toen de betekenis kreeg van 'Germaans', verwijst naar de gotiek van de late middeleeuwen, waarin veel van deze verhalen zich afspelen. 

Olieverf

naturalistisch geschilderd, veel detail, olieverf 

hoog

 licht

kruisrib-gewelf

skeletbouw

spitsbogen

pijlers

Skeletbouw

Steunberen en luchtbogen met pinakels.  

Glas-in-lood

• Licht symboliseert god. 
• Glas-in lood en brandschilderen. 
• Goddelijk (paars) licht door overheersend   blauw en rood glas.
• Polychroom 
• Roosvensters

gebrandschilderd glas-in lood

details van Saint Chapelle

Goddelijke licht - roosvenster

Beeldhouwkunst

• Steeds minder onderdeel van architectuur.
• Losser en ruimtelijker.
• Van symbolisch naar dramatisch.
• Steeds meer emotie.
• Steeds realistischer, met lichaamsdelen onder de gewaden. 
• Plooival in kleding wordt soepeler. 

Vroege Gotiek

Stijf en symbolisch

Late Gotiek

Realistisch, invloed Oudheid

Schilderkunst

• Altaarstukken: op paneel geschilderde   Bijbelse vertellingen. 
• Van symbolisch naar meer realistisch. 
  
• Ruimte-uitbeelding steeds echter (diepte      i.p.v. stapeling). 
• Langzaam ook meer emotie. 
• Gaandeweg vaker in eigen tijd en eigen       omgeving geplaatst. 
• olieverf i.p.v. tempera 

Vroege Gotiek: effen, gouden achtergrond met langwerpige figuren. 

In plaats van vlakke, gouden achtergrond...

...steeds meer landschap.

Gaandeweg meer 

 samenhang in het tafereel

en meer realisme.

Vlaamse primitieven

• Groep schilders in de Zuidelijke   Nederlanden
• 15e en begin 16e eeuw
• o.a. Jan van Eyck en Rogier v.d. Weijden
• Overgang tussen Gotiek en Renaissance
• Olieverf
• Nauwkeurige waarneming => realisme 
• Aandacht voor achtergrond

Jan van Eyck, "Lam Gods", 1432

(altaarstuk - bestaat uit twaalf panelen)