spreekwoorden en gezegden. 2 lessen (40 min)

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2,3

Les 1

Wat is het verschil tussen een spreekwoord, gezegde en uitdrukking? 

Welke kennen jullie al?

Welk spreekwoord is er afgebeeld op de volgende foto's?

Voorbeeld 1

Voorbeeld 2

Voorbeeld 3

Antwoorden

1. Tijd is geld = als je ergens lang over doet, kost dat geld

2. Groene vingers hebben = je kunt goed met planten omgaan, weet wat en wanneer ze nodig hebben

3. Appels met peren vergelijken = je kunt niet twee totaal verschillende dingen met elkaar vergelijken

Letterlijke herkomst

• steenrijk
• kant en klaar
• door de beugel kunnen
• iemand de duimschroeven aandraaien (iemand in het nauw brengen met lastige vragen)
• peperduur

Zoek de spreekwoorden

op de zoekplaat!

Wat dacht je van deze?

Of...

Verschil spreekwoorden en uitdrukkingen

• Een spreekwoord is een vaste zin met een wijsheid of tip.
  Bijvoorbeeld: Je moet een gegeven paard niet in de bek kijken. 
  
  
• Een uitdrukking is een woord of groepje woorden met een aparte betekenis die je in zinnen kunt gebruiken.
  Bijvoorbeeld: vlinders in je buik hebben. 

 Spreekwoorden 

Een spreekwoord is onveranderlijk. 

Je gebruikt dus altijd dezelfde woorden in dezelfde volgorde. 

Een spreekwoord is bovendien altijd een mededeling, geen vraag. 

Het werkwoord (de persoonsvorm) staat in de tegenwoordige tijd (als er een persoonsvorm aanwezig is). Meestal is een spreekwoord een algemene levenswijsheid: zo gaat het nu eenmaal in de wereld. 

Voorbeelden van spreekwoorden zijn: ‘Na regen komt zonneschijn’, ‘Boontje komt om zijn loontje’ en ‘Oost west, thuis best.’

Uitdrukking 

Het is een overkoepelend begrip voor alle vaste verbindingen met een figuurlijke betekenis. 

Je kan een uitdrukking veranderen van woordvolgorde.

Voorbeeld:

 'Er als de kippen bij zijn', kun je veranderen in; 'Zij zijn er altijd als de kippen bij als het gratis is'.

Gezegde

Vaste reeks woorden met een vaste betekenis.

Voorbeeld:  'met hart en ziel' en 'door dik en dun'.

Verschil spreekwoord & uitdrukking & gezegde

Les 2 

Weten we nog wat het verschil is tussen een spreekwoord, gezegde en uitdrukking? 

Test je kennis in de quiz! 

Na de quiz gaan jullie een opdracht doen in groepjes

Klopt dit?
Een spreekwoord kan niet opnemen in een zin, maar een gezegde of uitdrukking wel.

1. Klopt wel
2. Klopt niet

Is dit een spreekwoord of gezegde?

Beter één vogel in de hand dan tien in de lucht.

1. spreekwoord
2. gezegde

Spreekwoord of gezegde?

Als het kalf verdronken is dempt men de put.

1. spreekwoord
2. gezegde

Spreekwoord of gezegde?

Eindelijk komt de aap uit de mouw.

1. spreekwoord
2. gezegde

De beurskoers van de Amerikaanse videogames-webwinkel GameStop gaat na een actie van Reddit-gebruikers door het dak.

Wat is het (spreekwoordelijk) gezegde?

1. gaat
2. door het dak
3. gaat door het dak
4. De beurskoers

Wat is dit?
''Iemand het gras voor de voeten wegmaaien''

1. Spreekwoord
2. Gezegde

Spreekwoorden en gezegden hebben een...

1. letterlijke betekenis
2. figuurlijke betekenis

Wat is dit?
''Dat was op de valreep''

1. Spreekwoord
2. Gezegde

Spreekwoord, zegswijze of gezegde?

Zo dood als een pier

1. Spreekwoord
2. Zegswijze
3. Gezegde

Is er in onderstaande zin een spreekwoord, zegswijze of gezegde te vinden?

Ik zei nog zo tegen Abel: 'Wie een kuil graaft voor een ander, valt er zelf in. '

1. spreekwoord
2. zegswijze
3. gezegde

Is er in onderstaande zin een spreekwoord, zegswijze of gezegde te vinden?

Younes maakte op de valreep de winnende treffer voor zijn club.

1. spreekwoord
2. zegswijze
3. gezegde

Is er in onderstaande zin een spreekwoord, zegswijze of gezegde te vinden?

Het lawaai op het feestje van Cleo liep de spuigaten uit.

1. spreekwoord
2. zegswijze
3. gezegde

Met de noorderzon vertrekken

1. Spreekwoord
2. Gezegde

Een nieuwsgierig Aagje:
spreekwoord, gezegde of uitdrukking?

1. Spreekwoord
2. uitdrukking
3. gezegde

Gaat het hier om een spreekwoord, een uitdrukking of een gezegde?
"Jong geleerd, is oud gedaan."

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

Gaat het hier om een spreekwoord, een uitdrukking of een gezegde?
"Het loont de moeite."

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

Gaat het hier om een spreekwoord, een uitdrukking of een gezegde?
"Met man en macht"

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

Gaat het hier om een spreekwoord, een uitdrukking of een gezegde?
"van jetje geven"

1. Spreekwoord
2. Uitdrukking
3. Gezegde

Gaat het hier om een spreekwoord, een uitdrukking of een gezegde?
"Joost mag het weten."

1. Spreekwoord
2. uitdrukking
3. Gezegde

Aan het werk!

1. spreekwoord/gezegde/uitdrukking uitbeelden
2. spreekwoord/gezegde/uitdrukking in emoticons noteren

Ik maak groepjes via Magister.

opdracht 1 - spreekwoord/gezegde/uitdrukking uitbeelden

• Kies een spreekwoord, een gezegde of een uitdrukking.
• Beeld dit uit. Dit kan met materialen of met selfies of ...
• Maak er een foto van.
• Stuur de foto naar mij via Magister

=> Kan de rest van de klas raden wat er wordt uitgebeeld?

opdracht 2 - spreekwoord/gezegde/uitdrukking in emoticons noteren

• Kies een spreekwoord, een gezegde of een uitdrukking.
• Zet dit om in emoticons.
• Stuur de 'opgave' naar mij via Magister

=> Kan de rest van de klas ontcijferen wat er staat?

Aandachtspunten

Je mag kiezen voor de uitbeeld-opdracht of de emotie-opdracht.

Houd je werk geheim voor de overige klasgenoten. 

Je zorgt niet voor overlast binnen de school.

Half uur voor einde van de les ben je terug in het lokaal.