Les 1: Cultuur van de kerk

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Cultuur van de kerk 

• West-Romeinse rijk: valt in 476. Start van de middeleeuwen.
• Europa: verbrokkeld en dun bevolkt.
• Rond 1000: de wereldlijke macht ligt bij de adel
• Katholieke kerk wordt steeds machtiger.
• Kerk is de grootste opdrachtgever van de kunsten. 

Waarom noemen we de periode tussen 500 - 1500 de middeleeuwen?

Sociale orde

• Rond jaar 1000: kloosters en burchten liggen ver uit elkaar  Ze waren zelfvoorzienend

• Heerste duidelijke sociale orde (standenmaatschappij)

• 3 standen van Bisschop Adalberon:

• Laboratores: de werkende (werkte voor de andere twee standen)
• Bellatores: de vechtende (ridders, landeigenaren)
• Oratores: de bidders die namens iedereen god loven met zag en gebed (monniken, bisschoppen ect)

Oratores

• Horen bij de kloosterorde
• Vestigden zich in heel Europa
• Delen manuscripten, muziek en bouwtechnieken met elkaar
• Dit bevorderde het ontstaan van algemeen geldende stijlkenmerken (romaans)
• Overstijgt eeuwenoude regionale verschillen

Afbeelding: Links: Oratores (bidders) Midden bellatores (ridders), rechts labatores (arbeiders)

Wat is een manuscript?

Wat wordt er bedoelt met het laatste oordeel?

1. Moment dat de laatste Romeinse keizer aftrad.
2. Laatste gebed voor een stervende.
3. Het moment waarop God als Rechter over alle mensen zal oordelen.
4. Moment dat de Orthodoxe kerk afsplitste van de Katholieke kerk.

Laatste oordeel

• Christendom stond centraal in het leven in de middeleeuwen.

• Belangrijk thema: Strijd tussen goed en kwaad.
• Bijbel: Laatste oordeel: Verschijnen voor god als rechter->Hemel vs. Hel en vagevuur

• Doel: Afschrikking/controle door kerk (bevolking onder de duim houden)

Dag des oordeels op Romaans timpaan bij de ingang van de Sainte-Foy, Conques, kathedraal (11de eeuw)

Laatste oordeel. Sixtijnse kapel door Michelangelo. 16de eeuw

Wat is het vagevuur?

Miniatuur van het Vagevuur uit een middeleeuws getijdeboek

Aflaten

• In de hemel komen? 
• Goed doen ok je plekje kopen d.m.v:
•  Aflaten: kwijtschelding straffen door God. Verdienen door de kerk geld te schenken of diensten te verlenen.
• Leverde de Katholieke kerk enorm veel geld op.

Pauselijke toestemming van Clemens IV in 1265 voor het verkopen van aflaten voor de bouw van de Dom in Utrecht.

Middeleeuwse beeldtaal 

• Vooral in het teken van het geloof.
• Geen levensechte weergave van de werkelijkheid (pas in de renaissance 15de eeuw)
• Houding en proporties kloppen vaak niet helemaal
• Reliëf: beeldhouwwerk dat maar van 1 kant te bekijken is.

• Beeldhouwwerken blijven zo onderdeel van de architectuur

Röttgen Pieta,  1300–25

Ducci di Buoninsegna, 1283

Venetiaans icoon, 1349

Inside jokes: Ridders en slakken

Slakken werden gewaardeerd voor hun kracht, ze dragen immers hun huis op hun rug. Een confrontatie met een slak, kan dan ook staan voor een test van persoonlijk kracht of mentale weerwaarheid.

Relieken

• Een overblijfsel van het lichaam van een heilige of martelaar, of een voorwerp dat met een heilige in aanraking is geweest
• Hieraan worden wonderdadige krachten aan toegekend.

• Zonder pauselijk goedgekeurd relikwie kun je geen katholieke kerk in gebruik nemen.
• Publiektrekkers. Kwamen veel gelovigen op af door bedevaart. 
• Vaak bewaard dure pronkkistjes. 

Bedevaart 

•  Bedevaart of pelgrimage: Veel gelovigen ondernemen een tocht om bepaalde relikwieën van een bepaalde heilige te bezoeken of te vereren

• Patroonheiligen: veel groepen of steden hebben een eigen Beschermheiligen. Zoals:
• Sint Nicolaas: bijv. voor kinderen en prostituees en Amsterdam
• Sint Maarten: bijv. voor  herders, militairen en Utrecht en Groningen. 

Waarom werden juist relieken vaak bewaard dure pronkkistjes?

Kloosterleven

• Ora et labora: Orderegel van de kloosterorde van de Benedictijnen
• Betekenis: ''Bid en werk''
• Scriptorium (kopiëren)
• Manuscripten kopiëren (uitdrukking: Monnikenwerk)

Benedictijnen: kloosterorde die de regels van Sint-Benedictus volgen 

Twee monniken aan het werk in het scriptorium van Echternach (1039-1040)

Luxe of sober

• Luxe of sober: Kloosters en kerken steeds rijker (schenkingen, aflaten, erfenissen). Groot contrast met de arme bevolking.
• Cluniacenzers: Orde uit Cluny. Bekend om zijn enorme rijkdom, pracht en praal
• Cisterciënzers- (nl. Schiermonniken): afsplitsing vanuit onvrede. Nieuwe orde waar eenvoud soberheid centraal staat. 
• Hun kerken zijn amper versierd, torens niet toegestaan.
• Kloosters vaak gebouwd op een afgezonderde locatie. 

Party pausen 

Tot op de dag van vandaag is de Paus de leider van de katholieke kerk. Hier wat boefjes uit de 9de-12de eeuw. 

Paus Benedictus IX (1032 – 1044, 1045 – 1046, 1047 – 1048) Daarnaast verkocht hij de titel ‘paus’ tweemaal. (1x voor 650 kilo goud). 

Sergius III (897 - 911) vermoorde een andere paus. Kreeg een onwettig kind, die later ook paus zou worden. 

Urbanus II  (1088-1099) verkocht vrouwen van priesters als slavinnen.

Urbanus VI (1378-1389)hoorde graag gemartelden schreeuwen. Tijdens de martelingen klaagde hij dat hij zijn kardinalen niet hard genoeg kon horen schreeuwen.

Paus Stefanus VI (896 – 897. Kadaversynode. 

Paus Stefanus VI (896 – 897. Kadaversynode. Liet zijn voorganger opgraven om hem te veroordelen wegens meineed en het bewust zoeken van pausschap. Het halfverteerde lichaam werd op een troon neergezet. Iemand zat achter de troon om namens Formosus te spreken, terwijl Stefanus VI hem terecht stelde. Paus Stefanus werd uiteindelijk vermoord.

Paus Benedictus IX (1032 – 1044, 1045 – 1046, 1047 – 1048) werd gezien als een vreselijke man. Hij werd beschuldigd van zaken als verkrachtingen, overspel en moorden. Daarnaast verkocht hij de titel ‘paus’ tweemaal. (1x voor 650 kilo goud).

Sergius III (897 - 911) vermoorde een andere paus. Kreeg een onwettig kind, die later ook paus zou worden.

Urbanus II (1088-1099) verkocht vrouwen van priesters als slavinnen

Urbanus VI (1378-1389)hoorde graag gemartelden schreeuwen. Tijdens de martelingen klaagde hij dat hij zijn kardinalen niet hard genoeg kon horen schreeuwen.

Waarvoor dient dit?

Waarvoor dient dit?

Hoe heet deze methode?

Hoe heet deze methode?

Over de grens

Pelgrim-en kruistochten verspreiden het Christendom. 

Pelgrimstocht: reis naar belangrijke relieken. Christenen geloven dat hun inspanning wordt beloond door god.

Kruistocht: militair karakter, bedoelt om terrein te winnen op de Islam.

Kruistochten

• Wens: Jerusalem heroveren op de Arabieren. 
• Leidt in 1096 tot de eerste kruistocht.
• Enorme (Franse, Duitse, Italiaanse) legers op de been.
• 1099: Enorme slachting door de kruisvaarders in Jerusalem 

Oost en West

• 7de eeuw: Arabieren veroveren Midden-Oosten en Noord-Afrika. 
• 8ste eeuw: Ook het huidige Spanje en Portugal werd veroverd door de Arabieren.
• Kruisbestuiving: Lokale en Arabische cultuur
• rond het jaar 1000: Reconquista (Christelijke her verovering)

Te danken aan de Arabieren: 

o.a. papier

decimale stelsel, algebra, de gitaar, klokken, zeep 

Mezuita

• Grote moskee (Spaanse Cordoba)
• 784 start door Abd ar-Rahman I de bouw. 
• Combinatie van lokale en Arabische stijlen. 
• Zuilen uit Romeinse tijd hergebruikt.
• Moorse hoefijzervorm 

Mezquita (grote moskee) in Córdoba, Spanje (8ste-10de eeuw)

Waarom waren juist in middeleeuws Spanje de omstandigheden gunstig voor het ontstaan van nieuwe kunststijlen?

Venetië 

• Italiaanse stad 
• Eeuwenoud handelsknooppunt op de route van oost naar west->wederzijdse uitwisseling goederen en kennis
• San Marco basiliek (11de eeuw)
• 
  
• Reisverhalen van Venetiaan Marco Polo  grote invloed op beeldvorming in het Westen van het Oosten.

Hoe noemen we deze route uit de middeleeuwen ook wel?

Olifant door Jacob van Maerlant. Hij had interesse in het exotische maar nog nooit een olifant gezien. 

Huiswerk

Vanaf Blz.  16

Opdrachten: 3, 4, 5, 7, 10, 12, 14