Bijeenkomst 4 'Beeldvormers'

• Mens en wereld
• HBO
• Studiejaar 2

PV2VMW Vakoverzicht Mens en wereld

'Een koffer vol Nederland'

Pabo Hogeschool Leiden, 2024-2025

Bijeenkomst 4 'Beeldvormers en het mysterie'

Het handelstekort van Nederland met de Verenigde Staten is verder toegenomen, meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Dit komt vooral door import van aardgas.  

Economie 24 feb 2025, BNR ANP

Nederlands handelstekort met VS stijgt door olie- en gasimport

https://gofossilfree.org/nl/nederland-draait-op-lng-uit-amerika-is-dat-een-probleem/

EU = open markt

Vrij verkeer van mensen en goederen

Leerdoelen

Je kunt aan het einde van deze bijeenkomst ….

• de meerwaarde van het inzetten van verschillende soorten beeldvormers noemen;
• De kracht van de werkvorm mysterie benoemen
•  tussenproduct 1 (hoofdstuk 1 en 2 handleiding: Inleiding met groep, hoofdvraag, lesdoelen op LK en achtergrondinfo)

Wat gaan we doen

Kracht van beeldvormers en werkvorm mysterie ervaren

Verder werken aan het product

Nederland en de voortgangstoets...

Steenkool en Aardgas ...

• wat is het?
  
• waar?
  
• waarom daar? 
  
• waarom toen?
  

palmen in Pekela

Emmer met zuiver wit zand uit Oude Pekela (daar komt het nl aan oppervlakte; nog uit tijd dat er een tropisch strand lag) -> deze inhoud kwam ook langs in leerpad 1

Nederland lag 300 miljoen jaar geleden op de evenaar. Toen dus een tropisch klimaat met vanuit Scandinavische regio enorme rivier. Die rivier zette in ons land zand af.  Tropisch regenwoud  zorgde voor dikke laag plantenresten, die weer bron vormen van fossiele brandstoffen zoals aardgas en aardolie.

Hebben er ooit palmbomen in Oude Pekela gestaan?

1. Ja
2. Nee

Palmbomen?

Door de platentectoniek verschuift Nederland continue.

300 miljoen jaar geleden lag NL ter hoogte van de evenaar.

Ook toen was er rond de evenaar tropisch regenwoud en groeiden daar dus palmen.

waarnemen: 

• Waar tref je in NL allemaal steenkool aan?
  
• Waar ligt het het dichtst aan de oppervlakte?
  
• Waar werd het dus gewonnen?

 Verklaren: waarom daar?

Hoe is steenkool ontstaan in Nederland en waarom toen?

Er was eens...

In honderden, duizenden, miljoenen jaren zijn plantenresten op elkaar gedrukt en langzaam ingekoold (alleen de koolstof van de plant is overgebleven). 

Steenkool ontstaat dan.

Winning van aardgas 

versus schaliegas?

• Geef elkaar een nummer (1, 2 of 3)
  
• Nr. 1 is ”de leerling” die moet begrijpen hoe aardgas en schaliegas gewonnen worden en wat de verschillen daar tussen zijn.
  
• Nr. 2 is de leerkracht die  moet uitleggen hoe aardgas gewonnen wordt aan de hand van de tekst.
  
• Nr. 3 is een tweede leerkracht en die moet uitleggen hoe schaliegas wordt gewonnen aan de hand van een tekening.
  

• Bespreek na afloop: wanneer is een tekst sterk als beeldvormer en wanneer een tekening?
  

werkvorm

Bros en spons legt docent op een tafel; mogen studenten inzetten bij uitleg.

schaliegas versus aardgas

• zelfde samenstelling (CH4) 
• zelfde ontstaansprincipes: resten van planten, plankton en micro-organismen
• gas vanuit steenkool of vanuit planktonlagen 
• ontstaan in het Krijt (130-65 mln BP)
  

BP = before present

                      Schaliegas

• gasbelletjes staan niet in verbinding
  
• kleisteen (niet poreus)
  
• fracking met zand-chemicaliën
• meerdere boorputten noodzakelijk
  

                          Aardgas

• gasbelletjes staan in verbinding
  
• zand-reservoiresteen (poreus)
  
• afgesloten door ondoordringbare bovenlaag zout, kalk of leisteen
  
• gas verzamelt zich op hoogste punt
  
• opzuigen
• enkele boorputten
  

Bij Bros structuur waarin alle cellen met gas kapot moeten worden gemaakt. Natte spons kun je met rietje leegzuigen. Dit demonstreren.

Waarom toen?

• in 1959 aardgasbel gevonden in Slochteren
• technologie beschikbaar om gas te winnen
• 2.800.000.000.000 m³ gas in grond

• een schat! rijkdom! 
• wederopbouw!

 

Tweeduizend achthonderd miljard kubieke meter

Historisch perspectief aardgaswinning

Vondst in 1959 was belangrijk voor Nederland; maakte ons tot een rijk land. Huidige welvaart voor groot deel te danken aan aardgasbel onder Groningen. We zijn verslaafd geraakt aan aardgas .... 

• voorheen verbranding van kolen
  
• aardgas verwarmde sneller en was schoner
  
• snelheid van transitie
  

• verdiepende vraag voor kinderen:
  

Hoe komt dat aardgas ons huis  in?

Aardgas vanuit aardgasvelden door buizen naar rest Nederland.

Gas wordt bij voorkeur in metalen of kunststoffen gasleidingen vervoerd. Daarnaast wordt aardgas ook onder druk als compressed natural gas (cng) vervoerd, of als vloeistof, liquefied natural gas (lng).

Hier tonen van aansteker 

Om aardgas op efficiënte wijze te vervoeren, wordt het vloeibaar gemaakt door het af te koelen tot 162°C onder nul. Op deze manier wordt het volume ongeveer 600 keer kleiner.

www.canonvannederland.nl

link naar Canonvenster Kolen en gas - Het energievraagstuk

Venster in 2020 aangepast gezien de negatieve effecten die aardgaswinning nu heeft op het leven van Groningers. Ons denken over aardgaswinning is in laatste jaren veranderd door aardbevingen en klimaatcrisis.

Website van Canon biedt veel info en educatief materiaal. De site is wellicht ook in te zetten in jullie lessenserie.

terug naar 1959

• Fantastische vondst? 
  
• ... of toch niet?
  

Negatieve / onbedoelde gevolgen van gaswinning kort aandacht geven

Inzetten van beeldvormers

1. Werkelijkheid (schoolomgeving, voorwerpen, etc.)
   
2. Afbeeldingen (kaart, tijdbalk, tekening, animatie, film, etc.)
   
3. Gesproken woord (verhaal, gastspreker, interview, etc.)
   
4. Geschreven, gedrukt woord (tekst, tabel, bron, etc.)
   
5. Doen (leven als..., spelen als.... schrijven, experimenteren, tekenen, bouwen, etc.)

                               Welke kwamen langs? Wat was het effect?

Belang benadrukken van inzetten van veel verschillende soorten beeldvormers in de lessenserie.

In deze les kwamen de volgende beeldvormers voorbij:

- schematische tekeningen

- tekst

- animatie

- vertelplaat (Canon van Nederland)

- spons & bros chocoladereep

- aansteker (op gas; vloeibaar)

- foto's

- doen: strip maken & debatteren

Hoe haal je steenkool de klas in?

Beeldvormersschema en kubus

A Werkelijkheid

B1 Afbeeldingen: 

foto, film, kaart, schematische tekening

C Gesproken woord

D Geschreven woord

E Doen

Fase verwerking binnen kern   

strip maken

Zet het ontstaan van aardgas om in stripvorm.

                 

                         debatteren

'Aardgas is best een goede energiebron'

Voorstander: baas van de NAM / Nederlandse Overheid

Tegenstander: milieuorganisatie / inwoner uit Groningen

Deze werkvormen kort noemen; maar niet uitvoeren met studenten.

Inzetten van beeldvormers

1. Werkelijkheid (schoolomgeving, voorwerpen, etc.)
   
2. Afbeeldingen (kaart, tijdbalk, tekening, animatie, film, etc.)
   
3. Gesproken woord (verhaal, gastspreker, interview, etc.)
   
4. Geschreven, gedrukt woord (tekst, tabel, bron, etc.)
   
5. Doen (leven als..., spelen als.... schrijven, experimenteren, tekenen, bouwen, etc.)

                               Welke kwamen langs? Wat was het effect?

Belang benadrukken van inzetten van veel verschillende soorten beeldvormers in de lessenserie.

In deze les kwamen de volgende beeldvormers voorbij:

- schematische tekeningen

- tekst

- animatie

- vertelplaat (Canon van Nederland)

- spons & bros chocoladereep

- aansteker (op gas; vloeibaar)

- foto's

- doen: strip maken & debatteren

Mysterie

Mysterie en OLG

Overeenkomsten:

• vanuit oorzaak-gevolg
  
• prikkelende denkvraag/probleem als opening met beeldvormer
  
• denkvragen met ondersteunende beeldvormers

Verschillen: 

OLG is gesprek

Mysterie probleemgestuurde instructie (op papier)

Tussenproduct 1

Uiterlijk 14 maart (16 maart) mailen

Wordbestand 

Aan de slag ...

In laatste deel van de les gaan de studenten zelfstandig aan de slag met het ontwerpen van het beroepsproduct.

WAT GA JE TER VOORBEREIDING OP DE VOLGENDE LES DOEN?

• STAP 3:  lesopzet maken/verder uitwerken
• indien nodig lesdoelen op leerkrachtniveau aanscherpen 
• STAP 4: vakdidactische werkvormen kiezen in dienst van de lesdoelen
• STAP 5: digitale tools: LessonUp en Google Maps
• STAP 6: beeldvormers verzamelen / tijdbalk en topografische kaarten

Verwerking & voorbereiding

Voortgangstoets AK

Nederlands landschap: ontstaan duinen, veenlandschap, rivier en zeeklei

Ontstaan stuwwallen, zandgronden, hunlijn-ijstijden

Steenkool en aardgas

Bescherming rivieren

Zeeklimaat, zuidwesten aanlandige wind, temperatuur zee

Droogmakerijen

Klimaatfactor breedteligging bepaalt voor het grootste deel de temperatuur

Klimaatfactor land en water zorgt voor lokale verschillen

Westenwind over zee zorgt voor invloed op de temperatuur

->Hoe dichter bij de zee hoe koeler in de zomer

->Hoe dichter bij de zee hoe "warmer"

Bij wind uit andere richtingen is het effect er ook, maar veel zwakker

                                                  zomer

Noordzee                Katwijk                                               Enschede->Moskou

Voortgangstoets Geschiedenis

Kantelmomenten (tijdvakken-canonvensters-beeldvormers):

Cognitieve revolutie

Agrarische revolutie

Wetenschappelijke revolutie

Wat verbeelden deze drie plaatjes?

Toon studenten deze collage en stel de vraag: wat verbeelden deze drie afbeeldingen?

- cognitieve revolutie

- agrarische revolutie

- wetenschappelijke revolutie

1. Renaissance - hernieuwde ontdekking kennis uit Oudheid
2. Wetenschappelijke Revolutie - ontdekking van de 'onwetendheid'
3. Verlichtingsdenken - vooruitgangsgedachte: vrijheid, gelijkheid, broederschap
4. Industriële Revolutie - machine vervangt spierkracht (en later ook denkkracht)

Renaissance

Wetenschappelijke 

revolutie

Verlichting & 

Industriële Revolutie

Van wetenschappelijke revolutie ...

In West-Europa vanaf ±1550 voortvloeiend vanuit Renaissance:

• de wereld willen 'ontdekken': continenten / sterrenhemel / menselijk lichaam / microben / natuurverschijnselen / ...
• een nieuwe manier van onderzoeken; observeren, waarnemen, experimenteren en redeneren ('conclusies trekken uit feiten')
• wetenschappers krijgen geld van vorsten / bestuurders
• Europeanen gaan de wereld overheersen
• KENNIS IS MACHT!

... naar Verlichting

• in 18e eeuw geloof in vooruitgang = Verlichtingsdenken
• de rede (het verstand) centraal; 'weg met traditie en bijgeloof!'

• natuurwetenschappen: o.a. wiskundige natuurkunde van Newton (zwaartekracht) en de uitvinding van de stoommachine
  
• + ook verschuiving van aandacht naar 'samen leven': hoe het bestaan van mensen verbeteren? (bijv. democratisering en Rechten van de mens)

In beelden de antwoorden over 16e en 17e eeuwse ontdekkingen:

- heelal/sterren/planeten/zon/aarde

Galileo Galilei - Copernicus - Christiaan Huygens

- nieuwe gebieden door verschillende ontdekkingsreizigers (bijv. Columbus)

- microscoop

door Antonie van Leeuwenhoek

- richting 18e eeuw (Verlichting):

Spinoza, Locke, Montesqieu, Newton, Voltaire, etc.