6.2. Vriend en vijand in Berlijn 1945-1949

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

6. Vriend en Vijand in Berlijn

Kenmerkende aspecten 

Wat oefen je? 

Herkennen

Welk kenmerkend aspect uit H6 past bij deze afbeelding?

Bron 1 - De overwinning van het Vijfjarenplan is een klap voor het kapitalisme. Vanaf 1928 werd de planeconomie van de Sovjet-Unie bepaald door de Vijfjarenplannen.
Poster van de communistische tekenaar N. Tsivchinskii uit 1931.

1. de verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog (de Koude Oorlog).
2. het voeren van twee wereldoorlogen.
3. de rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie.
4. het in praktijk brengen van de totalitaire ideologie van het communisme.

Welk kenmerkend aspect uit H6 past bij deze afbeelding?

Bron 3 - Duitsland en Berlijn in vieren
De vier bezettingszones van Duitsland en Berlijn. De Russische bezettingszone wordt ook wel de Sovjetzone genoemd.

1. de rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie.
2. de verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog (de Koude Oorlog)
3. het in praktijk brengen van de totalitaire ideologie van het communisme.
4. het voeren van twee wereldoorlogen.

Leerdoelen

Aan het eind van deze les...

• De leerdoelen van deze paragraaf zijn:
  

Je kunt de ideologieën van Amerika en de Sovjet-Unie aan de hand van voorbeelden uitleggen.

6.2.1 1b 3b

Je kunt zowel afspraken als problemen tijdens de conferentie van Potsdam beschrijven.

6.2.2 3a 4c 5 6

Je kunt verschillende voorbeelden noemen hoe de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten elkaar dwarszitten in Europa tussen 1945 en 1950.

6.2.3 7a 7b 9 10 11

6.2.1.Tegengestelde ideologieën

Je kunt de ideologieën van Amerika en de Sovjet-Unie aan de hand van voorbeelden uitleggen.

Lees 6.2.1. 

Samenvatting

De politiek in de Verenigde Staten is democratisch. Daarin zijn een parlement en de vrijheid van het individu heel belangrijk. Vrijheid van meningsuiting wordt gezien als een kernwaarde van het democratisch systeem.

Dat zien we ook terug in het economische systeem, het kapitalisme. Daarbij zijn de productiemiddelen in privébezit. Ook proberen de ondernemers zoveel mogelijk winst te maken. Er bestaat een vrije markt economie: vraag en aanbod bepalen de economie. De overheid probeert zich zo weinig mogelijk met de economie te bemoeien.

In het communisme van de Sovjet-Unie stond de gelijkheid centraal. Volgens de communisten lijdt het kapitalisme tot uitbuiting van de arbeiders. Daarom moeten de productiemiddelengemeenschappelijk bezit zijn en moet de vrijemarkteconomie ingeruild worden voor een planeconomie.

De Sovjet-Unie was tussen 1917 en 1991 een éénpartijstaat waarbij de regering van de communistische partij alles bepaalde. De Sovjet-Unie was een totalitair land.

	Verenigde Staten	Sovjet Unie
Ideologie	Kapitalisme	Communisme
Economie	Vrijemarkt-economie	Planeconomie
Politiek	Democratie	Eén-Partij-Systeem
Geloof	Christelijk	Geen

Ideologie = Systeem van samenhangende ideeën

Wat is het kapitalisme?

1. Politieke stroming die streeft naar gemeenschappelijk eigendom van de productiemiddelen waardoor gelijkheid tussen de sociale klassen ontstaat.
2. Economisch systeem zonder privébezit van productiemiddelen, het streven naar winst en een vrije markt economie.
3. Economisch systeem met privébezit van productiemiddelen, het streven naar winst en een vrije markt economie.
4. Politieke stroming die niet streeft naar gemeenschappelijk eigendom van de productiemiddelen waardoor gelijkheid tussen de sociale klassen ontstaat.

Communisme is...

1. Economisch systeem zonder privébezit van productiemiddelen, het streven naar winst en een vrije markt economie.
2. Politieke stroming die streeft naar gemeenschappelijk eigendom van de productiemiddelen waardoor gelijkheid tussen de sociale klassen ontstaat.
3. Economisch systeem met privébezit van productiemiddelen, het streven naar winst en een vrije markt economie.
4. Politieke stroming die niet streeft naar gemeenschappelijk eigendom van de productiemiddelen waardoor gelijkheid tussen de sociale klassen ontstaat.

Wat is een vrijemarkteconomie?

1. Economisch systeem gebaseerd op vraag en aanbod met grote overheidsbemoeienis (is een belangrijk onderdeel van een kapitalistische economie)
2. Economisch systeem gebaseerd op vraag en aanbod zonder grote overheidsbemoeienis (is een belangrijk onderdeel van een kapitalistische economie)

Wat is een planeconomie?

1. Economie waarbij de overheid de economie bepaalt
2. Economie waarbij bedrijven de economie bepaalt

Wat is een éénpartijstaat?

Verenigde Staten

Sovjet-Unie

Democratie

Kapitalisme

Censuur

Vrijheid van meningsuiting

Dictatuur

Planeconomie

Gekozen leiders

Eenpartijstaat

Er ontstaat aan het eind van de Tweede Wereldoorlog wantrouwen tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie.
Leg uit waarom dit wantrouwen ontstaat. 2p

6.2.2. 'Vrienden' onder spanning

Je kunt zowel afspraken als problemen tijdens de conferentie van Potsdam beschrijven.

Lees 6.2.2. 

Samenvatting

De belangrijkste geallieerde landen, de Grote Drie, kwamen in juli 1945 bij elkaar op de Conferentie van Potsdam. De geallieerden werden het niet eens over de toekomst van Europa. 

• de nieuwe Engelse leider Attlee wist nog niet goed wat hij moest doen.
• de nieuwe VS-president Truman kon het niet goed vinden met Stalin, van de Sovjet-Unie.
• met het bericht dat de atoombom werkte, waren de Verenigde Staten veel sterker dan de Sovjet-Unie. De verhouding tussen hen werd hierdoor slechter.
• Truman wilde in Europa een democratisch systeem.
• Stalin wilde dat in de landen van zijn invloedssfeer een communistisch bestuur kwam.

Uiteindelijk besloot men dat Duitsland en Berlijn verdeeld werden in vier bezettingszones. De Russen voerden in hun bezettingszone (het oosten van Duitsland) de communistische politiek en economie in. De drie westerse landen in Duitsland gingen op hun beurt meer samenwerken en werden één gebied. Zo ontstond een kloof tussen Oost en West.

1945: Conferentie van Potsdam

De hoofdrolspelers in Potsdam

Rusland: Stalin

VS: Roosevelt † 15.04.1945. Opgevolgd door Truman

VK: Churchill: democratisch weggestemd. Opvolger: Attlee

Potsdam, juli 1945

• Gevolgen: invloedssfeer van de Sovjet-Unie (SU) in Oost-Europa en Oost-Berlijn
• Bezettingszones van de geallieerden in West-Duitsland en West-Berlijn

                                                                  Bezettingzones

Duitsland

Tekst

Berlijn

Invloedssferen

• Wereld verdeeld in 2 kampen
  
  
• Het Westen onder leiding van de VS
  
  
• Het Oosten, ook wel Oostblok genoemd, onder leiding van de SU

4. Deze mannen staan ook wel bekend als de grote drie. Sleep de juiste naam en het juiste land naar de juiste man.

Stalin

Churchill

Roosevelt

Amerika

Engeland

Sovjet-Unie

Invloedsferen

Oost-Duitsland

West-Duitsland

Communisme

Kapitalisme

Oostblok

Westblok

Sovjet-Unie

Verenigde Staten

Nederland

Tijdens de Conferentie van Potsdam bleken de geallieerde leiders het niet eens te zijn met elkaar. Dit had verschillende redenen:

Bedenk, met een concreet voorbeeld, waarom Stalin een 'bufferzone' tussen de Sovjet-Unie en West-Europa wilde creëren.

Elke bezettingszone werd dus door een ander land bestuurd. Toch was er één gezamenlijke afspraak voor de bezettingszones tussen de geallieerden gemaakt.
Noem deze afspraak.

Door ook Berlijn te verdelen in bezettingszones ontstaat er een bijzonder probleem voor Berlijn.
Noem dit probleem.

Welke afspraken werden er gemaakt op de Conferentie van Potsdam?
Welke afspraken werden er verbroken?

6.2.3.  Truman en Marshall tegen Stalin

Je kunt verschillende voorbeelden noemen hoe de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten elkaar dwarszitten in Europa tussen 1945 en 1950.

Lees 6.2.3. 

Samenvatting

Vanaf 1945 verstevigde de Sovjet-Unie de greep op de Oost-Europese landen. Samen vormden de Oost-Europese landen het Oostblok. De vroegere minister-president van Engeland, Churchill, noemde de scheiding tussen de Oost- en West-Europese landen een IJzeren Gordijn. Stalin wilde zijn invloedssferen uitbreiden en Truman wilde dat tegenhouden. In 1947 zei hij in de Trumandoctrine dat de Verenigde Staten militair zouden ingrijpen als een land communistisch dreigde te worden.

De Verenigde Staten wilden Europa helpen bij de wederopbouw, ook om te voorkomen dat mensen op communistische partijen zouden stemmen. En als het met Europa economisch beter ging, hadden de Verenigde Staten een afzetmarkt voor hun producten. De Verenigde Staten kwamen met een plan waarin veel geld in Europa wordt geïnvesteerd: het Marshallplan.

Stalin verdacht de Verenigde Staten ervan hun invloed te willen vergroten. Hij verbood de landen in zijn invloedssfeer gebruik te maken van het Marshallplan. Door een blokkade van Berlijn in 1948 probeerde Stalin West-Berlijn binnen zijn invloedssfeer te krijgen. De Amerikanen kwamen West-Berlijn te hulp met een luchtbrug. Stalin beëindigde de blokkade na een jaar.

In 1949 gingen de westelijke bezettingszones samen verder als de Bondsrepubliek Duitsland (West-Duitsland). De Sovjetzone ging verder als de Duitse Democratische Republiek (Oost-Duitsland).

Trumandoctrine

- Containment-politiek: het indammen van het uitbreidende communisme

- Landen in de VS invloedssfeer moeten kapitalistisch worden

- Marshallhulp/plan

Trumandoctrine

Marshallhulp

• Economische steun aan Europa om communisme tegen te gaan. 
• Onderdeel van Trumandoctrine

Marshallhulp in Nederland

Vier doelen Marshallplan

1. De Amerikanen wilden Europa helpen bij de wederopbouw van bijvoorbeeld (spoor)wegen, fabrieken en huizen.
2. De Amerikanen wilden voorkomen dat mensen zouden gaan stemmen op communistische partijen.
3. De Amerikanen wilden een nieuwe markt voor hun handelsproducten opzetten in Europa. Als de Europese landen weer geld te besteden hadden, konden de Europese landen dat aan Amerikaanse producten uitgeven.
4. De Amerikanen hoopten te bereiken dat de Europese landen beter met elkaar zouden gaan samenwerken, zodat de spanningen die ontstonden na de Eerste Wereldoorlog niet weer zouden opborrelen.

Blokkade van Berlijn (mei 1948 - juni 1949

Aanleiding: VS voeren een eenheidsmunt in in heel West-Duitsland.

Stalin laat alle toegangswegen over land naar Berlijn afsluiten

--> Blokkade van Berlijn

--> Doel: uithongeren westelijke zones in Berlijn zodat de VS, GB en FR de stad zouden opgeven

Wat was de Trumandoctrine?

1. Economische steun aan alle landen die slachtoffer zijn geworden van de Duitse bezetting.
2. Militaire steun bieden aan nieuwe dictaturen.
3. Economische en militaire steun aan alle landen die het communisme buiten wilden houden.
4. Economische en militaire steun aan alle communistische landen.

Wat was het Marshallplan

1. Militaire steun aan Europa om het communisme tegen te gaan.
2. Economische steun aan Europa om communisme tegen te gaan.
3. Een plan om de scheiding tussen het kapitalisme en het communisme in kaart te brengen.
4. Een plan om Amerikaanse producten in Europa te verkopen.

Wat is de blokkade van Berlijn?

1. Dat is toen het Franse leger langs de hele grens van Berlijn stond met wapens
2. Dat is toen de Sovjet-Unie de bouw van de Berlijnse Muur tegen werkte
3. Dat is toen de Sovjet-Unie alle toegangswegen die via de Sovjetzone naar West-Berlijn liepen afsloot
4. Dat is een schets van waar de Berlijnse Muur zou komen te staan

De Blokkade van Berlijn was in

1. 1945-1946
2. 1948-1949
3. 1953-1954
4. 1961-1962

Wat was GEEN oorzaak voor de stichting van de BRD en de DDR

1. De deling in 4 delen op de conferentie van Potsdam
2. De Heimatvertriebene
3. De blokkade van Berlijn
4. De invoering van de Duitse Mark in West-Duitsland

Welke stelling(en) is/zijn juist?
A: De BRD was communistisch en de DDR kapitalistisch.
B: De BRD was kapitalistisch en de DDR communistisch.
C: De BRD was een dictatuur en de DDR democratisch.
D: De BRD was democratisch en de DDR een dictatuur.

1. A
2. B
3. C
4. D

Review Ideologieën

VS:

• Ideologie:
  
• Kapitalisme
  

• Economie:
  
• Vrije Markt
  

• Politiek Systeem:
  
• Democratie 

SU:

• Ideologie:
• Communisme
• Economie:
• Planeconomie
• Politiek Systeem:
• Dictatuur

Review Potsdam Conferentie

• Juli 1945
• VS, Engeland, Sovjet Unie
• Opdelen Europa in invloedssferen
• Eerste wrijvingen tussen VS en SU
  

Communisme

Kapitalisme

Economisch Vijf-jaren-Plan

Gratis kinderopvang

Werkloosheidsuitkeringen

Productiemiddelen (natuur, arbeid, kapitaal) in handen van ondernemers

Centrale controle op media

Loon naar prestatie

Loon naar behoefte (= wat de arbeider nodig heeft)

Iedereen heeft werk

Leerdoelen

Aan het eind van deze les...

• De leerdoelen van deze paragraaf zijn:
  

Je kunt de ideologieën van Amerika en de Sovjet-Unie aan de hand van voorbeelden uitleggen.

6.2.1 1b 3b

Je kunt zowel afspraken als problemen tijdens de conferentie van Potsdam beschrijven.

6.2.2 3a 4c 5 6

Je kunt verschillende voorbeelden noemen hoe de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten elkaar dwarszitten in Europa tussen 1945 en 1950.

6.2.3 7a 7b 9 10 11

Zijn er nog vragen?

HW 

- Bekijk de video van de Koude Oorlog over H6 beter te begrijpen.

- Lees P6.3 ter voorbereiding op de les en noteer vragen wanneer je iets niet goed begrijpt over de theorie.