Examentraining: Modernisme

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 5,6

Modernisme

Modernisme in de kunsten, ontstaat aan het eind van de negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw: Er ontstaat een breukvlak tussen de oude maatschappij/kunst en de nieuwe maatschappij/kunst. Kunstenaars zijn op zoek naar vernieuwing, willen origineel zijn, unieke kunstwerken maken, onafhankelijk zijn (autonomie) en willen breken met het verleden. Zij geloven dat Kunst de maatschappij kan verbeteren (Utopie) en dat kunstenaars voorop lopen in deze ontwikkeling (Avant-Garde). Kunstenaars hebben ook een sterke wens tot vernieuwing van de kunst zelf. Onderzoek naar wat de essentie van kunst is (onderzoek naar vormgeving en abstractie, expressie en vervreemding), en wat het kenmerkende van elke kunstdiscipline is (grondslagen onderzoek) staat centraal in het modernisme.

Kernconcepten Modernisme

• Streven naar VERNIEUWING, breuk met het verleden. Kunst kan de maatschappij verbeteren, vooruitgangsdenken, utopisch denken.
• Zoeken naar ORIGINALITEIT, naar de GRONDSLAGEN ( herleiden tot de essentie van elke discipline, via vormonderzoek op een wetenschappelijke manier - reductie). ABSTRACTIE, ATONALITEIT.

• Streven naar AUTONOME en universele taal, onafhankelijk van de cultuur van

de beschouwer.

• Streven naar puurheid en directheid in de EXPRESSIE, inspiratie daarvoor nieuwe concepten (abstractie, stilering, atonaliteit, syncope, blue note) of in niet-westerse culturen.
•  Uitdrukken van (onderbewuste) gevoelens van ANGST en VERVREEMDING.

MODERNISME = EXPRESSIE, ESSENTIE, VERNIEUWING

A: EXPRESSIE & ANGST, VERVREEMDING -> ook van minder mooie emoties (breuk met gangbare esthetiek), expressie ook in persoonlijke stijl (handschrift).

Gevoelens van angst, vervreemding voelbaar maken, deze gevoelens komen voort uit het ontworteld zijn (door de alsmaar verder gaande vernieuwingen)

B: ONDERZOEK NAAR GRONDSLAGEN, ESSENTIE -> herleiden naar de essentie, werkwijze van wetenschap hanteren, zoals door Mondriaan (structuur achter de zichtbare natuur)

C: VERNIEUWING & VOORUITGANGSDENKEN  -> Kunst: Zoeken naar het originele, het unieke, het ‘eigene’(persoonlijke stijl van een kunstenaar).

Geschiedenis = vooruitgang, er is originaliteit mogelijk, door de wetenschappelijke ontwikkelingen en door de morele ideeën (geen ornamenten) wordt de wereld beter dan die was. 

Welke verbanden kun je leggen?

EVOLUTIETHEORIE (Darwin)

PSYCHO-ANALYSE (Freud)

 RELATIVITEITSTHEORIE EN KWANTUMMECHANICA (Einstein)

EXPRESSIE – ANGST, VERVREEMDING

ABSTRACTIE – GRONDSLAGEN, ESSENTIE

VERNIEUWING - VOORUITGANGSDENKEN

Invalshoeken - Functies van kunst

Levensbeschouwelijk: Breuk met het verleden; Utopie (kunst kan maatschappij veranderen); Kunst heeft geestelijke waarde; Abstracte kunst (kunst is universeel heeft geen verhalen of verwijzingen nodig = autonome kunst)

Esthetica: schoonheid = geestelijk, niet materieel (abstractie = structuur achter de zichtbare natuur); Expressietheorieën; morele aspecten van verwerpen van decoratie; grondslagen onderzoek; ritme als centraal aspect in dans en muziek. Streven naar uniciteit en vernieuwing.

Opdrachtgevers: Nieuwe, experimentele opleidingen (Bauhaus); zelfstandige dansgezelschappen. Betrokken opdrachtgevers die onafhankelijkheid en experiment van kunstenaars waarderen. Breukvlak in de maatschappij: nationalisme versus internationalisme, socialisme.

Vermaak: Hollywood film als amusement; theatershows; amusementsideeën van muziek en dans.

Wetenschap: Kunst probeert de werkwijze van wetenschap te hanteren: grondslagenonderzoek; muzikale bronnen (partituren); Kunst als 'laboratorium'

(Bauhaus); onderzoek naar nieuwe materialen en hun eigenschappen; uitbreiding begrip klankkleur.

Intercultureel: Onderzoek volksmuziek; Maskers, beelden en theater uit Afrika, Oceanië en Japan; Exotische aspecten van Ballets Russes; Jazz

Stof geleerd?

Oefen met drillster in je opdrachtenboek.

(reproductie = onthouden)

Oefenen met oude examenvragen

Hierna volgen een aantal vragen uit oude examens

Blok 1: Primitivisme in de kunst

Inleiding op volgende vraag

Op afbeelding 1 zie je de omslag van Negerplastik (1915-1922) 

van Carl Einstein, een catalogus met voorbeelden van Afrikaanse beelden.

 Op afbeelding 2 zie je een beeld uit deze catalogus.

Rond 1900 nam in kringen van vernieuwende beeldend kunstenaars de

belangstelling voor Afrikaanse kunst toe. Men kon kennisnemen van deze

kunst dankzij publicaties zoals Negerplastik en het reisverslag Anthologie

Nègre (1921) van schrijver/dichter Blaise Cendrars.

Behalve in naslagwerken was het ook mogelijk om Afrikaanse kunst in

Europa in het echt te zien en te bestuderen, bijvoorbeeld in privécollecties

van verzamelaars.

Noem nog drie situaties waarin kunstenaars destijds Afrikaanse kunst in
het echt konden bestuderen.

Op afbeelding 3 en 4 je beelden uit de privécollectie van
Picasso. Kubisten, onder wie Picasso, waren zeer geïnteresseerd in
primitieve kunst.
Leg uit waarom kubisten in de kunst van primitieve culturen geïnteresseerd waren.

Verschillende aspecten van de Afrikaanse beelden vormden een
inspiratiebron voor kubisten.
Beschrijf aan de hand van de afbeeldingen drie aspecten van Afrikaanse
beelden die een inspiratiebron vormden.

Ook in de danskunst werd gezocht naar een andere vormentaal. In
filmfragment 1 zie je een fragment uit Le Sacre du Printemps.
In dit ballet uit 1913, van de Ballets Russes, wilde choreograaf en danser
VaslavNijinski rituelen van een primitieve samenleving uitbeelden in
beweging.
Noem aan de hand van het filmfragment drie kenmerken van de
bewegingstaal die een primitieve samenleving moeten suggereren. (4.30 min)

Deze video is niet meer beschikbaar

Welke video was dit?

De Ballets Russes, die onder leiding stonden van Serge Diaghilev,
brachten naast artistieke vernieuwing ook vernieuwing op commercieel
terrein.
Noem twee vernieuwingen die Diaghilev doorvoerde om commerciële
redenen. Geef vervolgens aan waarom de Ballets Russes commercieel
vernieuwend moesten zijn.

In filmfragment 2 en op afbeelding 5 zie je danseres Joséphine Baker in
haar beroemde bananenrokje. Afbeelding 6 en 7 tonen affiches
voor de Revue Nègre.
In deze revue wordt een voor die tijd stereotiep beeld van 'de neger'
gegeven, zoals het dragen van een bananenrokje.
Noem aan de hand van filmfragment 4 en/of de afbeeldingen nog drie
aspecten van dit stereotiepe beeld.

De Revue Nègre was een enorm succes. Joséphine Baker groeide uit tot
de ster van het Parijse uitgaansleven. Dit was niet alleen vanwege haar
talent. Zij was vooral bijzonder populair bij de meest modieuze groepen
van de bourgeoisie en in artistieke kringen.
Geef nog een verklaring voor deze populariteit.

Blok 2: Expressie in dans en schilderkunst

Parijs was aan het eind van de negentiende eeuw een stad met een

bruisend cultureel leven, die een grote aantrekkingskracht uitoefende op

kunstenaars. Een van hen was de Amerikaanse danseres Loïe Fuller, die

in die stad veel furore maakte. 

Lees de tekst hiernaast.

Vanuit Groot-Brittannië en de Verenigde Staten kwamen aan het eind van de negentiende eeuw sterren uit de music-hall naar Europa. De Amerikaanse danseres Loïe Fuller (1862-1928) kwam in 1892 naar Parijs. Fuller ontwikkelde haar eigen bewegingstaal en improvisatie- techniek, die schril contrasteerden met de passen en houdingen van het roman-tische ballet. Zij had de ‘skirtdance’ uit het variété- theater, het dansen in wijde rokken, uitgewerkt tot een nieuw concept. Ze danste terwijl ze haar meterslange zijden kostuums door middel van lange stokken mani-puleerde. Hiermee leek ze haar armen te verlengen en kon ze de grote massa stof in alle vormen in de lucht projecteren, terwijl ze zelf om haar lichaams-as draaide. Om het theatrale effect te vergroten, experimenteerde Fuller bovendien met projecties van gekleurd licht. Haar Danse serpentine (Slangendans) die zij uitvoerde in de Folies Bergère, wekte maandenlang het enthousiasme van de Parijzenaars. Door haar theatrale experimenten met licht werd zij het symbool vanelektriciteit en vooruitgang: op de Parijse Wereldtentoonstelling in 1900

had Fuller een eigen theater en was zij de grote attractie.
 

Het succes dat Fuller en andere innovatieve danskunstenaars daar ten
deel viel, hing samen met de grootstedelijke dynamiek van Parijs in die
jaren.
Bespreek twee factoren die aan deze dynamiek bijdroegen.