Les 10 Urine en onderzoeken

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 1

Urine

Leerdoelen

Na deze les...

...kan je benoemen wat je moet observeren bij urine en waarom,

... kan je normale en afwijkende mictiepatronen herkennen,

.... weet je wat blaasontsteking is en herken je symptomen,

.... kan je verschillende onderzoeken naar urine benoemen.

Urine

Bestaat uit: 

• Water 90-95 % 
• Ureum en urinezuur: afbraakproducten eiwitstofwisseling
• Zouten: natrium, kalium
• kreatinine. Dit stofje ontstaat door het afbreken van spierweefsel in je lichaam;
  
• bilirubine en urobiline: ontstaan na de afbraak van een rode bloedcel,  hemoglobine komt vrij en breekt af.  
• urinezuur. Dit stofje wordt gevormd als purines afbreken. Purines zijn stofjes die vrijkomen als je DNA afbreekt;
  
• gifstoffen. Deze komen bijvoorbeeld van alcohol of drugs.
• afgebroken geneesmiddelen.

Creatine speelt een rol bij de productie van energie die nodig is voor de werking van spieren. Het afbraakproduct kreatinine wordt uit het lichaam verwijderd via urine. Hiervoor moet kreatinine uit het bloed worden gehaald door de nieren. De bloedspiegels van kreatinine zijn daardoor een goede maat voor de nierfunctie. De hoeveelheid kreatinine die het lichaam produceert is afhankelijk van de lichaamslengte en de spiermassa. Mannen hebben daardoor veelal een hogere kreatinineconcentratie in het bloed dan vrouwen en kinderen.

Urobiline: een afbraakprodukt van hemoglobine.  Een hoog urobilinegehalte van verse urine wijst in de regel op verhoogde bloedafbraak of een leverfunctiestoornis.

Niet standaard in urine

• vitamine C;
• hormonen b.v. zwangerschapshormoon;
• glucose.  (glucosurie)

Verwijderen van urine uit het lichaam

• via  het nierbekken gaat de urine via de urineleider naar de blaas
• in de blaas wordt de urine tijdelijk opgeslagen
• via de urinebuis verlaat de urine het lichaam

Diurese: vorming van urine door de nieren.

Buitenste vlies van nierschors = nierkapsel

Binnenste deel

1

2

3

Buitenste deel nier

4

Niermerg

nierschors

nierbekken

nierkapsel

Waarop zou je kunnen observeren
bij urine?

Observatiepunten bij urine

• Kleur
• Helderheid
• Geur
• Frequentie (hoe vaak)
• Hoeveelheid
• De manier waarop de cliënt urineert

Kleur

• Licht geel: veel water in de urine.
• Donker geel: weinig water in de urine.
• Donkergeel tot donkerbruin: kan duiden op leveraandoening.
• Roze, roodbruin of vleeskleurig: bloed bij de urine. (hematurie). Oorzaak: cystitis of  passeren van een niersteentje door de urineleider (urether) of blaassteen of verwonding of tumor in blaas/nier/prostaat  of rode bietjes/medicatie.

 

Kleur door kleine hoeveelheden kleurstof afkomstig 

van afgestorven rode bloedcellen. 

Als de urine rood is gekleurd, is er meestal sprake van bloedbijmenging (hematurie). Bloedcellen komen normaal gesproken niet in de urine voor en deze bevinding is altijd reden voor verder onderzoek. Een veel voorkomende oorzaak van hematurie is een blaasontsteking (cystitis). De ontstoken blaaswand bloedt makkelijk en zo komen er bloedlichaampjes in de urine. Een cystitis met bloedbijmenging noem je een ‘hemorragische cystitis’. ‘Hemorragisch’ is afgeleid van ‘hemorragie’, dit betekent ‘bloeding’.

Het passeren van een niersteentje door de urethra geeft een heftige krampende pijn (koliekpijn) in de linker of rechterflank al naar gelang het steentje uit de linker- of rechternier afkomstig is. Karakteristiek voor koliekpijn is bewegingsdrang van de patiënt (bijvoorbeeld in de kamer rondlopen) omdat dit de pijn verlicht.

De drie symptomen donkerbruine urine, geelzucht en grijswitte ontlasting horen bij elkaar en wijzen altijd naar een stoornis in of rond de lever. Bilirubine komt vrij bij afbraak rode bloedlichaampjes

Helderheid

Urine is normaalgesproken helder, zoals appelsap.

Bij een infectie is de urine troebel en zitten er kleine stukjes of vlokjes in de urine.

Geur  

• Normaal ruikt de urine naar ammoniak.

• Diabetes: zoete geur of naar aceton.
• Bij een infectie kan de urine scherp en onaangenaam ruiken.

Normaal mictiepatroon

Volwassene per etmaal gemiddeld 1500 milliliter urine.  

Overdag door zes tot acht keer te urineren.

Frequentie

• Frequente mictie: door nervositeit, blaasontsteking (cystitis), zwangerschap en gebruik van vochtuitdrijvende middelen. 
• Verlaagde frequentie: nierfunctiestoornissen, onvoldoende hartwerking en verlies van vocht op een andere manier, zoals transpiratie en braken.
• Nycturie: bij tweemaal of vaker per nacht urineren.
• Dysurie: moeizaam en pijnlijk urineren.

 Door  hartfalen houdt het lichaam vocht vast, waardoor minder urine uitgescheiden wordt. Door de lichaamshouding en rust 's nachts kan het lichaam het vocht gemakkelijker afvoeren. (minder last van zwaartekracht)

Bij iemand met hartfalen blijft er overdag vocht achter in de weefsels, vooral in de benen (oedeem). In liggende houding wordt dit weefselvocht gedurende de nacht via de lymfevaten afgevoerd naar de bloedbaan. De nieren scheiden dit overtollige vocht uit met nachtelijk plassen als gevolg.

Oorzaken dysurie

• blaashalsobstructie door oedeem, tumor of steen
• vernauwing van de urethra (urethrastrictuur)
• prostaatvergroting of een schrompelblaas

Hoeveelheid urine volwassene

Normaal: tussen de 500 milliliter en 2000 milliliter per dag

Polyurie: meer dan 2000 milliliter (2 liter) per dag 

Oligurie: minder dan 400 ml per dag

Oorzaken van polyurie zijn ...

1. Suikerziekte
2. Afbraak eiwitproducten
3. Gebruik diuretica
4. Alle antwoorden zijn goed

Oorzaken polyurie

• Suikerziekte (diabetes): verhoogde suikerspiegel in het bloed -> diurese ->3-4 liter per dag. 
• Kwaadaardige ziekte met uitzaaiingen in botten: calcium komt vrij -> diurese
• Bij de afbraak van eiwitten komt ureum vrij: bij verbrandingen waar veel dood weefsel door het lichaam moet worden afgebroken. -> ureum uitscheiden waarbij veel vochtverlies.
• Diuretica (plastabletten).
• Tekort aan antidiuretisch hormoon (ADH), dat in de hersenen wordt aangemaakt. (door hersentumor/hersenontsteking) De nieren hebben het hormoon ADH nodig om water uit de urine terug te resorberen. (= diabetes insipidus)

Oorzaken oligurie

Prerenale oorzaken: tekort aan vocht (overmatig zweten of diarree; grote bloeding)

Renale oorzaken: 

- nierziekten (ontsteking van de nierbuisjes door een auto-immuunziekte (glomerulonefritis)

- tijdens een heftige infectie in de bloedbaan (sepsis) waarbij de nieren opeens kunnen uitvallen

Postrenale oorzaken: 

- blokkade van de urineleiders door nierstenen

- het dichtdrukken van de urineleiders door gezwel in de buik

- Een vergrote prostaat of prostaatkanker kan de urinebuis dichtdrukken 

Risico: blijvende schade aan nier door stuwing van urine!

Prerenaal: nieren 'sparen' water.

Ophopen ureum bij oligurie

Ureum is een afvalproduct van de eiwitstofwisseling. 

Een verhoogd gehalte ureum in het bloed = niervergiftiging of uremie. 

Een uremie is meestal een teken van een slechte nierfunctie. 

Klachten: hoofdpijn, dorstgevoel, misselijkheid, braken en sufheid en heeft onbehandeld een fatale afloop.

Afwijkende mictiepatronen

• Reflexblaas: dwarslaesie  -> kan de uitwendige sluitspier niet meer bewust aanspannen. De zenuwbanen vanuit de hersenen naar het blaascentrum in het ruggenmerg zijn onderbroken. Blaas leegt zich in een eigen ritme.  Residu blijft achter -> is een voedingsbodem voor bacteriën. Niet opgemerkt door zenuwbeschadiging.
• Verslapping bekkenbodemspieren na zwangerschap.
• Prostaatvergroting: vaker aandrang.

Wijze van urineren

Cystitis

Een cystitis met bloedbijmenging noem je een ‘hemorragische cystitis’.

Witte bloedlichaampjes in urine: troebel

Bij een blaasontsteking is de blaaswand ontstoken door een infectie met bacteriën. De ontsteking veroorzaakt irritatie van de blaaswand en prikkelt de blaas om zich vaker legen. Aangezien de blaas maar voor een klein gedeelte is gevuld, plas je kleine beetjes. Daarnaast voelt het urineren branderig aan omdat de urine de ontstoken plasbuis irriteert.

Bij urinewegontsteking kunnen zich veel ontstekingscellen (witte bloedlichaampjes) in de urine bevinden; hierdoor kan de urine troebel worden

Een verhoogde urineproductie kan veroorzaakt worden door:

1. nieraandoening
2. diabetes mellitus
3. dementie
4. MS

Onderzoek urine

Macroscopisch onderzoek:  helderheid en de kleur van de urine. Ook de hoeveelheid per keer en de totale hoeveelheid per etmaal zijn van belang;

Microscopisch onderzoek: sediment van de urine onder de microscoop bekeken. Bevat de niet-oplosbare stoffen in de urine, zoals ontstekingscellen en bacteriën,  kwaadaardige cellen 

Klinisch-chemisch onderzoek: door middel van chemische reacties, waarbij je bepaalde stoffen in de urine kunt aantonen. Hiervoor kun je gebruikmaken van teststrips, die in de urine worden gedoopt; (de zuurgraad van de urine vaststellen, en kijken of er rode en witte bloedlichaampjes in de urine zitten, maar ook of er sprake is van aanwezigheid van eiwit, glucose, bilirubine, aceton en bacteriën.)

Microbiologisch onderzoek: urine op kweek -> ziekteverwekkers opsporen, zoals bacteriën

(nitriet, een afvalstof die door bacteriën wordt aangemaakt)

In de urine bevindt zich aceton én suiker. Een grote kans dat dit wijst op ...

1. Leveraandoening
2. Diabetes
3. Nierziekte
4. Hartfalen

Boven een bepaalde waarde gaan de nieren suiker (glucose) doorlaten; er verschijnt suiker in de urine. Dit noem je glucosurie. Omdat de cellen een tekort krijgen aan suiker, schakelen ze over op vetten als alternatieve brandstof. Bij deze vetverbranding komen ketolichamen vrij. De meest voorkomende ketolichamen zijn boterzuur, azijnzuur en aceton. Het boterzuur is de voornaamste energiebron voor de lichaamscellen bij een tekort aan glucose.

Aceton is bijproduct van deze vetstofwisseling. Aceton is voor je lichaam onbruikbaar en wordt door de nieren uitgescheiden. Omdat aceton een vluchtige stof is, wordt het ook uitgeademd (zoetige ademlucht). Aceton in de urine kun je met een teststrip aantonen. Vind je dus met een teststrip aceton én suiker in de urine, dan bevindt er zich te veel suiker in het bloed én is er sprake van vetverbranding. De kans is dan heel groot dat er sprake is van suikerziekte.

Eiwit in de urine kan wijzen op ...

1. Leverziekte
2. Hartaandoening
3. Nierziekte

Bij patiënten met suikerziekte en bij patiënten met langdurige hoge bloeddruk kan het nierweefsel na verloop van tijd beschadigd raken. Een uiting daarvan is dat de nieren eiwit gaan doorlaten. Om die reden wordt eenmaal per jaar bij suikerziekte en bij hoge bloeddruk de urine gecontroleerd op de aanwezigheid van eiwit om beginnende schade aan de nieren op te sporen.

Microbiologisch onderzoek

Middenstroom ochtendurine  

Bij voorkeur de hele nacht of tenminste gedurende drie uren niet geplast hebben.

Bij de man:

Voorhuid, indien aanwezig, terugschuiven en de eikel goed met water wassen.

Bij de vrouw:

Schaamlippen spreiden en met een vochtig gaasje schoonvegen. Van voor naar achter vegen, steeds een schoon gaasje nemen, driemaal is voldoende.

Bij vrouwen kan tijdens het plassen wat slijm uit de schede worden meegespoeld, waardoor er bacteriën, witte bloedcellen en epitheelcellen in de urine terechtkomen. Je zou dan ten onrechte kunnen denken dat er sprake is van een blaasinfectie. Deze verontreiniging kun je vermijden door het afnemen van een gewassen plas of midstream-urine.

Bij een urineweginfectie bevat het sediment vele bacteriën, witte bloedcellen (ontstekingscellen) en rode bloedcellen.

Soortelijk gewicht

Gewicht van een liter vloeistof in grammen

Het sg van water is dus 1000.

Hoe hoger de concentratie afvalstoffen in urine, hoe hoger het sg. De normale waarde schommelt tussen 1003 en 1029.

Een sg hoger dan 1029 bijvoorbeeld, kan wijzen op diabetes, uitdroging of eiwit in de urine. Een laag sg kan voorkomen als de nieren te veel water uitscheiden.

Het soortelijk gewicht is hoger dan 1029. Dit kan wijzen op ....

1. diabetes
2. uitdroging
3. eiwit in urine
4. Alle antwoorden zijn goed

Bladderscan

Met behulp van geluidsgolven wordt de hoeveelheid urine in de blaas gemeten.

Maken

Kruiswoordpuzzel

Klaar?

Maak de e-learning over incontinentie.