BRUGKLAS - Hoofdstuk 6 Steden en staten

• Geschiedenis
• Voortgezet speciaal onderwijs
• Leerroute 1

Studiewijzer

Eerst de naam: 

de Middeleeuwen

• De tijd na het Romeinse Rijk (Oudheid) en vóór de renaissance (Vroegmoderne Tijd).

• Het ligt in het midden van die twee perioden: de eeuwen in het midden

• Ongeveer tussen 500 en 1500: Vroege Middeleeuwen van 500-1000 en Late Middeleeuwen van 1000-1500

LATE MIDDELEEUWEN 

(1000-1500)

• De opkomst van handel en het ontstaan van de steden
• De opkomst van de steden en burgers
• Het begin van staatsvorming en centralisatie
• De strijd tussen kerk en staat

Late Middeleeuwen

H6 Steden en staten

6.1 Woonplaats en werkplaats

6.2 Zelfstandige burgers

6.3 De machtige kerk

6.4 De macht van vorsten

6.5 De kruistochten

6.1 Woonplaats en werkplaats

Leerdoelen

• Hoe ontstond in Europa weer een landbouwstedelijke samenleving?
• Hoe ontwikkelde de geldeconomie zich?
• Op welke manier was de nijverheid georganiseerd?
• Hoe vond internationale handel plaats?

Weinig handel

Kleine wereld

De wereld was voor de middeleeuwer klein: 
alles speelde zich af op het domein
Je maakte eten en gereedschap zelf en had verder niets nodig, 

contact met anderen was eigenlijk overbodig
Behalve voor het christendom; 

tijdens kruistochten kwamen er veel mensen om
Ook ontstond er handel van oost naar west, 

helaas bracht dat met zich mee de pest

Vikingen

Schaken: Lewis Chessmen

Hofstelsel

• Om op de grond van de heer te kunnen wonen, moest je pacht betalen: een deel van de oogst
• De horigen waren ook verplicht om herendiensten, klusjes, te doen
• Het belangrijkste gebouw was het hof: daar woonde de heer en de rentmeester

Boeren en horigen

• Iedereen op het domein  of hof van de heer hoorde bij elkaar
• De boeren waren horigen van de heer: ze waren halfvrij
• Een horige moest overal toestemming voor vragen, ook om te trouwen
  
• Boeren kregen bescherming van hun landheer
• Maar: een gevluchte horige was na een jaar en een dag een vrije boer
  

Standen

In de middeleeuwen ontstond een standensamenleving met drie standen:

1. De geestelijkheid (in dienst van de kerk) had privileges/heerlijke rechten
2. De adel (in dienst van het bestuur) had privileges/heerlijke rechten
3. De boeren (vrije boeren en horigen) kregen bescherming

Steden en burgers

Door verbeteringen in landbouwtechniek kwam er een overschot aan voedsel, een toename van bevolking en nieuwe beroepen.

In de stad kwam alles bij elkaar: handel, burgerschap en nijverheid.

Handel

Door verstedelijking kwamen vraag en aanbod samen op de markt waar mensen steeds meer geld gebruikten.

Nederlanders handelden met Noord- en Zuid- Europa in o.a. specerijen. 

Handelssteden aan de Noordzee en Oostzee werkten samen in de Hanze (een soort EU).

Nijverheid

Elk ambacht had een eigen gilde.

Een ambachtsman moest lid zijn van een vereniging van mensen met hetzelfde beroep, een gilde:

 daar werden de regels bepaald voor productie, verkoop, lidmaatschap en meesterproeven.

Geld

Door aanbod van producten en vraag van klanten ontstond er een geldeconomie. 

De winst werd voortaan uitbetaald in munten. 

Soms moest je tol betalen: een belasting voor het gebruik van wegen, rivieren en bruggen.

Bij de bank kon je je geld wisselen, bewaren, of juist lenen. Daar betaalde je rente voor: een vergoeding voor het lenen van geld.

www.npostart.nl

www.npostart.nl

Wat heb je geleerd?

Hoe ontstond er in de Late Middeleeuwen een landbouwstedelijke samenleving?

1. Boeren breidden de landbouwgrond uit en gebruikten nieuwe landbouwtechnieken.
2. De landbouwopbrengst nam toe en de bevolking groeide.
3. Een deel van de bevolking ging in steden wonen en leefde van handel en nijverheid.
4. Alle bovenstaande antwoorden bij elkaar in die volgorde.

Geldeconomie

Wat is een gilde?

6.2 Zelfstandige burgers

Leerdoelen

• Op welke manier werd Holland belangrijk?
• Hoe kregen steden stadsrechten?
• Hoe bestuurden burgers hun stad?
• Hoe werden steden zelfstandiger en verloren lage edelen macht?

BEGRIPPEN

Burgemeester, burgerij, gewest, keur, Nederlanden, raadhuis, schepen, tijd, vroedschap.

Hoe vergrootten de graven van Holland hun macht?

Waarom verloren de lagere edelen hun macht?

6.3 De machtige kerk

Leerdoelen

• Welke soorten kerken bouwden christenen?
• Hoe godsdienstig waren christenen en hoe machtig was de kerk daardoor?
• Hoe traden christenen tegen mensen die zich niet gedroegen volgens de normen van de kerk?

www.google.com

BEGRIPPEN

Aflaat, bedevaart, getto, heks, inquisitie, ketter, pogrom, relikwie.

Welke kerk is in Gotische bouwstijl?

1. 
2. 

6.4 De macht van vorsten

Leerdoelen

• Hoe werden Duitse koningen minder machtig?
• Hoe kregen Engelse, Franse en Bourgondische vorsten meer macht?
• Hoe werkten vorsten samen met de drie standen?

BEGRIPPEN

Centralisatie, derde stand, hofhouding, inspraak, investituur,  keurvorsten, parlement, staatsvorming, Staten-Generaal.

Hoe werden de Duitse vorsten minder machtig?

Met geld van burgers gingen de Engelse, Franse en Bourgondische vorsten hun landen meer als eenheid besturen vanuit een hoofdstad. Welk begrip hoort bij deze macht?

1. Inquisitie
2. Centralisatie
3. Investituur

Vorsten riepen vertegenwoordigers van de drie standen bijeen voor advies en geld. Welk begrip hoort hierbij?

6.5 De kruistochten

Leerdoelen

• Hoe ontstonden de kruistochten?
• Hoe verliep de eerste kruistocht?
• Welke contacten waren er tussen kruisvaarders en Arabieren?

Begrippen

• Heilige Land = Zo noemden christenen Jeruzalem en zijn omgeving, het gebied waar Jezus gepreekt zou hebben
• Kruistochten = Gewapende tochten van christenen om land op niet-christenen te veroveren
• Kruisvaarders = Deelnemers van een kruistocht

Gebeurtenissen

• 1095 Paus Urbanus II roept christelijke Europeanen op tot bevrijding Heilige Land
• 1096 Eerste kruisvaarders vechten zich door Turks gebied
• 1187  Sultan Saladin verovert Jeruzalem waardoor derde kruistocht ontstond
• 1291 Arabieren veroveren Akko, de laatste kruisvaarderstaat

Weinig handel

Meer weten?

• Kruistocht in spijkerbroek
• De Vikingen komen (Vroeger&Zo)
• Welkom in de Middeleeuwen
• Jeanne d'Arc
• De Mongolen
• Marco Polo
• De Pest

Hoe leer ik voor een toets Geschiedenis? 

Door samenvatten en oefenen

• Maak taken en kijk ze na
• Schrijf gebeurtenissen, personen en begrippen op
• Geef antwoord op de leerdoelen