M1: 6,5 Een nieuw land ontstaat

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo k, t
• Leerjaar 1

Welkom in de geschiedenisles!

Wat gaan we doen vandaag?

• Lesdoelen
• Herhaling 
• Een nieuw land
• Opdrachten 
• Afsluiting  
  

Lesdoelen

Aan het eind van deze les:

• Kun je uitleggen hoe de Nederlandse opstand begon.

• Kun je het verloop van de tachtigjarige oorlog beschrijven.

• Kun je uitleggen hoe de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden ontstond.
  

Leg in je eigen woorden uit wat de beeldenstorm is.

De ijzeren hertog

• Filips II was woedend over de beeldenstorm. Hij stuurde zijn beste generaal, Hertog Alva, naar de Nederlanden om de taken van Margaretha over te nemen.

• Hertog Alva richtte een nieuwe rechtbank op om de boosdoeners van de beeldenstorm te straffen: de Raad der Beroerten.

• Ondertussen was Willem van Oranje met een aantal andere edellieden naar Duitsland gevlucht.

Een nieuw land

• Willem van Oranje was naar Duitsland gevlucht.

• Hier verzamelde hij met andere gevluchten edellieden een huurleger om de gewesten te bevrijden.
• In 1568 begon de oorlog. Deze noemen we de Tachtigjarige oorlog.
• Vanaf zee werd hij geholpen door de watergeuzen.
  

Inname Den Briel door de Watergeuzen op een prent van J.C.J. Bierens de Haan

Succes voor de opstandelingen 1572-1579

• In 1572 probeert Willem van Oranje opnieuw de legers van Alva aan te vallen.
• Hoewel het niet helemaal volgens plan verloopt, is er succes:
• Op 1 april 1572 veroveren de Watergeuzen de stad Den Briel
• Vanaf dat moment durven meer steden voor de Prins van Oranje te kiezen, en hem ook (met geld) te steunen

Dit is een mooi plaatje, maar het is wél ruim 400 jaar na de inname van Den Briel door de Watergeuzen gemaakt. Hierdoor klopt de gebeurtenis wél, maar heeft de tekenaar er misschien zelf veel bij verzonnen. 

Kijk daarom altijd goed wanneer de bron is gemaakt én waarom de maker de bron heeft gemaakt.

Belegering

• Door de stad te belegeren en te omsingelen kon niemand de stad meer in of uit.

• Zo hoopte de Spanjaarden dat er hongersnood zou uitbreken in de stad.

• Soms wist een stad de belegering te doorbreken (vaak met wat hulp van bv de watergeuzen) zoals bij de belegering van Alkmaar.

• Helaas was dit niet altijd het geval zoals bij Haarlem. Vaak werden de inwoners dan hard gestraft...
  

Brielle

Het Beleg van Alkmaar was de belegering van de stad Alkmaar tijdens de Tachtigjarige Oorlog door de Spanjaarden. Het beleg duurde van 21 augustus tot 8 oktober 1573 en eindigde in een ontzet: het koninklijke Spaanse leger moest het beleg opgeven nadat Willem van Oranje opdracht had gegeven om de dijken rond Alkmaar door te steken. 

Alkmaar was een van de eerste Hollandse steden die ontzet werden en die de Spanjaarden dus met succes hadden weten te weerstaan.

Het Spaanse leger

Een belegering duurde vaak maanden. Om zich te beschermen tegen weer en wind werden complete tentenkamp rondom de stad gebouwd.

Deze tekening is goed te vergelijken met een stripverhaal: je ziet namelijk de Spaanse legerleider, Don Frederik, op verschillende plaatsen staan.

De schansen van het Spaanse leger. Schansen waren bedoeld om zich te beschermen tegen de aanvallen vanaf de stadsmuren. Schansen waren vaak aarden wallen, versterkt met houten palen en planken.

De schansen van het Spaanse leger. Schansen waren bedoeld om zich te beschermen tegen de aanvallen vanaf de stadsmuren. Schansen waren vaak aarden wallen, versterkt met houten palen en planken.

De vestingswerken van de stad Alkmaar waren niet al te best en niet volledig: delen van de stad waren niet verdedigd. In alle haast werden de stadswallen met veel aarde, modder, vuilnis en bouwpuin gebouwd.

Aanvallen is veel gevaarlijker dan verdedigen. Dat is ook goed te zien aan de hoeveelheid slachtoffers. Aan de kant van Alkmaar zijn er ongeveer 50 mensen omgekomen, aan de kant van de Spanjaarden minimaal 500!

Dit zou natuurlijk anders zijn geweest als de stad was ingenomen door de Spanjaarden...

Het Beleg van Alkmaar was de belegering van de stad Alkmaar tijdens de Tachtigjarige Oorlog door de Spanjaarden. Het beleg duurde van 21 augustus tot 8 oktober 1573 en eindigde in een ontzet: het koninklijke Spaanse leger moest het beleg opgeven nadat Willem van Oranje opdracht had gegeven om de dijken rond Alkmaar door te steken. 

Alkmaar was een van de eerste Hollandse steden die ontzet werden en die de Spanjaarden dus met succes hadden weten te weerstaan: "Bij Alkmaar begint de victorie" 

Alleen verder 

1579-1588

• In 1579 besluiten de Noordelijke Nederlanden samen te werken in de Unie van Utrecht om de Spanjaarden te verjagen.
• Filips is woest een geeft Willem van Oranje de schuld: hij verklaart hem vogelvrij.

De Unie van Utrecht wordt wel gezien als het begin van het huidige Nederland. Daarom werd er in 1979, vierhonderd jaar na de Unie van Utrecht, een speciale herdenkingsmunt uitgegeven.

De Republiek

• In 1581 werd het plakkaat van Verlatinghe ondertekend.

• Vanaf dat moment heette het gebied De Republiek der zeven verenigde Nederlanden (1588)
• Er kwam een nieuw bestuur: de Staten-Generaal.
  

Video: Moord op Willem van Oranje | Welkom in de 80-jarige Oorlog

Oranje boven!

• Vermoord in 1584 door Balthasar Gerards in opdracht van Filips II.
• Veel Nederlanders zagen Willem van Oranje als hun bevrijder van de Spanjaarden.
  
• Hij kreeg de naam: ''Vader des Vaderlands'

In het museum Prinsenhof in Delft kun je de plaats bezoeken waar Willem van Oranje om het leven is gekomen.

Moord!

10 juli 1584

• Filips II had Willem van Oranje in 1580 vogelvrij verklaard: iedereen mocht hem ongestraft vermoorden en zou daarvoor goed worden beloond.
• Na een mislukte aanslag door Jean Jaureguy (1582), lukte het de Fransman Balthasar Gerards wél om Willem van Oranje te vermoorden.

Het verhoor van Balthasar Gerards

Balthasar werd opgesloten in de gevangenis en legde op eigen verzoek een lange schriftelijke verklaring af over zijn beweegredenen. Nog diezelfde dag werd hij verhoord, maar liet verder niet veel los. De schepenen besloten tot foltering over te gaan, een destijds niet ongebruikelijke stap. De eerste nacht in de gevangenis werd Balthasar met roeden geslagen. Zijn wonden werden met honing ingesmeerd opdat een bok met zijne scherpe tong al leckende zijn vel metten honich afschrabben soude. De bok had er echter geen zin in. 

De rest van de nacht bracht Balthasar door met zijn handen aan zijn voeten gebonden. De beulen hingen hem een half uur lang op met aan iedere grote teen een gewicht van 300 pond. Hij praatte nog steeds niet genoeg en men deed hem te kleine schoenen aan van nat ongelooid hondenleer. Ze zetten hem voor een groot vuur zodat de schoenen krompen en zijn voeten brandden. Ze hielden gloeiende fakkels onder zijn oksels en staken naalden en spijkers tussen zijn nagels, maar Balthasar gaf geen krimp. 

☠️

De terechtstelling van Balthasar Gerards

Zijn rechterhand waarmee hij het moorddadige feit heeft gepleegd zal met een gloeiende tang worden afgeknepen; vervolgens zal men met gloeiende tangen op verscheidene plaatsen op zijn lichaam het vlees afknijpen tot op het bot. 

Vervolgens vierendele men hem levend waarna het hart uit zijn borstkas gesneden en hem in het gezicht zal worden geworpen. 

Ten slotte zal men zijn hoofd afhakken waarna zijn vier uiteengetrokken delen op de Haagpoort, Oostpoort, Ketelpoort en de Waterslootsepoort tentoongesteld dienen te worden. 

Zijn hoofd moet op een staak gespietst en vervolgens bij het voormalige huis van de prins worden geplaatst. Zijn bezittingen worden geconfisqueerd en komen aan de Heer ten goede.

☠️

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

1588

• Helaas konden ze geen koning vinden dus besloten de Noordelijke Nederlanden verder te gaan als Republiek.
• De 'baas' in de Republiek werd de Staten-Generaal, de standenvergadering

De macht van de Republiek was in handen van de Staten-Generaal. De stadhouder van Holland, altijd een erfgenaam van Willem van Oranje, zou de leiding krijgen over het leger.

De landsadvocaat (later: raadspensionaris) was de belangrijkste bestuurder van de Republiek: hij zorgde voor de agenda van de vergadering en bereidde besluiten (wetten) voor.

Oorlog en vrede

1588-1648

• Na 1588 werd er vooral gevochten in het oosten van de Republiek en in de Zuidelijke Nederlanden (België/Noord-Frankrijk)
• Tussen 1609 en 1621 werd 12 jaar lang niet gevochten: het Twaalfjarig bestand
• In 1648 sloten de Staten-Generaal in de Duitse stad Münster vrede met Spanje. Spanje erkende de Republiek als zelfstandig land.

De Vrede van Münster maakte niet alleen een einde aan de Tachtigjarige Oorlog tussen Spanje en de Nederlanden, maar ook aan de Dertigjarige Oorlog. Dit was een grote Europese oorlog tussen katholieken en protestanten.

Nederlandse Opstand of

Tachtigjarige Oorlog?

• De naam Nederlandse Opstand wordt vaak gebruikt om het begin van de Tachtigjarige Oorlog aan te geven, ongeveer tussen 1566-1588.
• Sowieso werd er niet 80 jaar gevochten, en zijn historici het ook niet eens over het jaar waarin de oorlog begon: 1566, 1567 óf 1568?

De Slag bij Heiligerlee (1568) wordt vaak gezien als het begin van de Tachtigjarige Oorlog, omdat het de eerste slag was tussen Spanjaarden en de Opstandelingen van Willem van Oranje.

Verandering en continuïteit

- Wat verandert.

- Wat blijft het zelfde. 

Is de afbeelding een geschreven of ongeschreven bron?

1. geschreven bron
2. ongeschreven bron

Is de afbeelding een geschreven of ongeschreven bron?

1. geschreven bron
2. ongeschreven bron

Is de afbeelding een geschreven of ongeschreven bron?

1. geschreven bron
2. ongeschreven bron

Is de afbeelding een geschreven of ongeschreven bron?

1. geschreven bron
2. ongeschreven bron

Simon gaat naar de Graafschap tegen Liverpool en schrijft een wedstrijdverslag. Is dit een directe of indirecte bron?

1. directe bron
2. indirecte bron

Simon gaat naar ADO Den Haag tegen Liverpool en schrijft een wedstrijdverslag. Is Simon een directe of indirecte bron?

1. directe bron
2. indirecte bron

Is een geschiedenisboek over Willem van Oranje een directe of indirecte bron?

1. directe bron
2. indirecte bron

quiz.ntr.nl

Controle

Paragraaf 6,4 - Spanningen in de Nederlanden
Opdrachten: 2, 3, 5, 6, 7,  8, 10
LB blz. 108 en 109
WB blz. 211 t/m 215

Chronologie opdracht

• Je maakt een chronologisch overzicht van paragraaf 6,5
• In tweetallen
• Lees de teksten eerst goed door en kijk naar de jaartallen!
  

Opdrachten

Paragraaf 6,5 -  Een nieuw land ontstaat
Opdrachten: 3, 6, 7, 11
LB blz. 110 en 111
WB blz. 215 t/m 219

Klaar? geef dit aan bij je docent.
Schrijf de opdrachten in de planner!

Afsluiting

Aan het eind van deze les:

• Kun je uitleggen hoe de Nederlandse opstand begon.

• Kun je het verloop van de tachtigjarige oorlog beschrijven.

• Kun je uitleggen hoe de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden ontstond.
  

Fijne dag!

De Nederlandse Leeuw in een drukpers aangedraaid door Alva, Granvelle en Margaretha van Parma terwijl Don Frederik de leeuw vasthoudt. Onder de omstanders die toekijken bevinden zich de paus en de koning van Spanje

Filips II, de koning van Spanje

De Paus

Margaretha van Parma

Don Frederik, Spaanse legeraanvoerder en zoon van Alva

De Nederlandse Leeuw

De 'Pers van Verdrukking'

De hertog van Alva

De verscheurde privileges (rechten) van het land

De kapotte kroon van de leeuw

De 'gebroken vrijheid'

Kardinaal Granvelle, een belangrijke adviseur van Filips II

Belegerd en uitgemoord

• Kiezen voor de Prins was voor de steden gevaarlijk
• De legers van Alva deden er alles aan om een stad terug te veroveren voor de koning van Spanje
• Steden werden maandenlang belegerd en als een stad zich overgaf, vaak uitgemoord, zoals Naarden, Haarlem en Oudewater.
• Leiden en Alkmaar hadden wel geluk en werden ze ontzet.

Bloedbad van Naarden (2)

Ook kwamen vanuit de naburige dorpen mensen naar Naarden, de straten van Naarden waren gevuld met handelaren om de geroofde buit op te kopen. De plunderende soldaten verkrachtten daarbij de vrouwen en meisjes.

Toen staken ze de hele stad in brand, om verstopte burgers te dwingen hun schuilplaatsen te verlaten. Deze burgers werden met dolken en vleesbijlen vermoord. Diegenen die verzet boden werden doodgemarteld, omringd door lachende soldaten. Men tapte bij de slachtoffers het bloed af en dronk dat als wijn. 

Lambertus Hortensius moest getuige zijn van de moord op zijn zoon, waarbij een Spaanse soldaat zijn zoons hart uitsneed en bij hem in het gezicht wierp. Ongeveer honderd burgers die nog door de besneeuwde weiden wisten te ontsnappen vielen alsnog in Spaanse handen, zij werden naakt aan hun voeten in bomen gehangen om dood te vriezen.

Bloedbad van Naarden (1)

Nadat de stad Naarden zich had overgegeven aan de Spanjaarden, beloofden de Spaanse troepen dat ze de bevolking met rust zouden laten. Dat deden ze niet...

De Spaanse bevelhebber Romero nodigde de inwoners uit in het stadhuis in gebruik. Er hadden zich daar ongeveer vijfhonderd mensen verzameld. Op dat moment sloegen de deuren open en verschenen Spaanse musketiers. Ze vuurden hun musketten op de dichte massa en sloegen de overgebleven mensen neer met het zwaard en degen. 

Veel van hen waren de toren ingevlucht en luidden de klok. De Spanjaarden dreven er de spot mee en staken de kerktoren daarna in brand, de slachtoffers, dood en levend verteerden tot as. De Spanjaarden vermoordden binnen enkele minuten bijna alle inwoners.

Toen drongen de Spanjaarden de huizen binnen. Burgers werden neergeschoten, hun huizen geplunderd, bewoners werden gedwongen de buit naar het Spaanse kamp te brengen, nadien werden zij als "dank" gedood. 

Zes maanden, worden zes jaar...

• Alva dacht in zes maanden klaar te zijn met de opstand in de Nederlanden, maar na zes jaar is het nog niet gelukt.
• Filips II haalt Alva terug naar Spanje en kiest voor een gematigde (iets minder harde) aanpak. Misschien dat de Nederlanders dan stoppen met de opstand.
• Maar ondertussen wordt er nog steeds gevochten...

Dit schilderij laat het beleg van Haarlem zien. Op de voorgrond zie je een zeeslag tussen schepen in het Haarlemmermeer. Hier is tegenwoordig luchthaven Schiphol.

Als je goed kijkt, dan zie je schepen van de opstandelingen vechten tegen schepen van... Amsterdam! De stad Amsterdam was tot 1578 aanhanger van Filips II. Nederlanders vochten dus ook tegen Nederlanders! Dit noem je een burgeroorlog.

Burgeroorlog

• De eerste jaren van de Opstand waren er niet alleen gevechten tussen de Nederlanders en Spanjaarden.
• Het was ook een burgeroorlog: een oorlog tussen protestantse- en katholieke Nederlanders.
• Zo was Amsterdam tot 1578 aanhanger van Filips II!

Dit schilderij laat het beleg van Haarlem zien. Op de voorgrond zie je een zeeslag tussen schepen in het Haarlemmermeer. Hier is tegenwoordig luchthaven Schiphol.

Als je goed kijkt, dan zie je schepen van de opstandelingen vechten tegen schepen van... Amsterdam! De stad Amsterdam was tot 1578 aanhanger van Filips II. Nederlanders vochten dus ook tegen Nederlanders! Dit noem je een burgeroorlog.

Dit schilderij laat het beleg van Haarlem zien. Op de voorgrond zie je een zeeslag tussen schepen in het Haarlemmermeer. Hier is tegenwoordig luchthaven Schiphol.

Als je goed kijkt, dan zie je schepen van de opstandelingen vechten tegen schepen van... Amsterdam! De stad Amsterdam was tot 1578 aanhanger van Filips II. Nederlanders vochten dus ook tegen Nederlanders! Dit noem je een burgeroorlog.