Kunstgeschiedenis - Renaissance

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Renaissance

• 1400 - 1600
• Wedergeboorte van de Oudheid
  
• Christelijk, maar met grote interesse voor   Gods schepping (wetenschap). 
• Humanisme: mens staat centraal.

Ingedeeld in 3 periodes: 

• Vroege Renaissance: 1420-1500
• Hoog Renaissance: 1500-1535
• Maniërisme: 1520-1600 (Laat Renaissance)

Michelangelo, "Pietà", 1498-1499

Verspreiding

• Renaissance start in Italië met Giotto.
• Hier was nog veel kunst uit de Oudheid. 
• 15e eeuw: overlap tussen Gotiek en   Renaissance. 
• Op het platteland verandert er niet veel,   maar de veranderingen in de kunst (voor de   elite) zijn baanbrekend.
  
•  Pas in de 16e eeuw overgenomen in de rest
     van Europa (maar daar minder uitbundig).

Vroege Renaissance

• 15e eeuw
• Florence
  
• Familie De' Medici (rijke kooplui)
  
• Mecenassen
• Het wordt niet langer afgekeurd om     rijkdom te tonen.
  
• Gekunsteld, schools: het "in de vingers   krijgen" van de klassieken. 
• Eeuw van het experiment. 
• Belangrijke kunstenaar: Botticelli

Hoog Renaissance

• 16e eeuw
  
• Rome
• Paus (Julius II) is opdrachtgever
• Uiterlijk vertoon
• Uitbundig
• Homo universalis = alleskunner
• Kunstenaar is een genie ipv ambachtsman
• Belangrijke kunstenaars: Leonardo da   Vinci, Michelangelo en Rafaël.

Schilderkunst

• Gods schepping wordt als volmaakt gezien.
   Men gaat hier onderzoek naar doen. 
• Inspiratie uit Oudheid
  
• Naar waarneming, o.a. anatomiestudies. 
• Evenwichtige composities (driehoek) 
• Ruimtesuggestie. 
• Op wiskundige manier ‘correct’ en ‘mooi’. 
• In opdracht van rijke families, o.a. portretten (en zelfportretten van zelfbewuste kunstenaars).
  

Rafaël, De Canigiani heilige familie, ca. 1505 - 1506

Onderwerpen:

Bijbelse verhalen

portretten

klassieke mythologie

Sandro Botticelli, De geboorte van Venus, 1482

• Vroege Renaissance
• Mythologie
• Contra-posto houding
• Vrouwelijk schoonheidsideaal van die tijd
  
• Realistisch en geïdealiseerd
  
• Gedetailleerd
• Naar de waarneming
• Plasticiteit

Sandro Botricelli, "La Primavera" 1477-1482

De lente is een mooie metafoor voor de nieuwe, frisse tijd (Renaissance).

Middeleeuwen

Vroege Renaissance

Ontwikkeling ruimtewerking

Vroege Renaissance

• Lijnperspectief
  
• Illusie van diepte
• Trompe l'oeil
• Klassieke elementen
• In opdracht van rijke familie.
  

centraal

perspectief

Masaccio: "Heilige drie-eenheid", 1425-28

Centraalperspectief

Lijnperspectief met vluchtpunt in het midden van de horizon

Ruimtesuggestie door...

Lijnperspectief

Atmosferische perspectief

Overlappen

Rafaël, De school van Athene, 1509-1511

• Geïdealiseerde voorstelling van 52 filosofen en geleerden. 
• In opdracht van paus Julius II. 

VERKORTING

EIGEN SCHADUW

SLAGSCHADUW

RUIMTESUGGESTIE 

LIJNPERSPECTIEF

OVERLAPPING

Verdwijnpunt achter hoofdonderwerp

VERDWIJNPUNT

HORIZONLIJN

EVENWIJDIGE LIJNEN

Twee filosofen, afgebeeld tegen de lucht onder de middelste boog, hebben een prominente plaats op het fresco. Het zijn ongetwijfeld Plato (427-347 voor Christus) en Aristoteles (384-322 voor Christus),

Plato wijst naar boven, naar de hogere inspiratiebron, namelijk de wereld van de ideeën. Aristoteles wijst echter naar de aarde als uitgangspunt van alle natuurwetenschappen. 

Aan de kant van Plato zijn de speculatieve denkers uitgebeeld en aan de kant van Aristoteles exacte denkers en natuurwetenschappers.

Hoe noem je de techniek
van zo'n muurschildering?

Da vinci: 'uomo universalis' (alleskunner)

Leonardo da Vinci

Mona Lisa, 1503

• Hoog renaissance
• Atmosferisch perspectief: achtergrond vager en blauwer dan voorgrond (ontdekt in de Nederlanden). 
• Sfumato: 'wazige' omtreklijnen, zodat de vormen en contouren onscherp worden (ontwikkeld in 15e eeuw). 
• Mysterieus licht
• Driehoekscompositie 

Michelangelo, Sixtijnse Kapel, 1508-1512

Inspiratie van Michelangelo:

• Torso van Belverdere 
• De Laocoön groep (opgegraven in 1506)
• Mantegna (1465-1474)

Schepping van Adam, rond 1511

Proportieleer

Waarom kon de renaissance zich aan het eind van de 15e eeuw zo snel verspreiden?

1. door de schilderkunst
2. door de steden
3. door de boekdrukkunst
4. door de muziek

Boekdrukkunst

• In middeleeuwen werden er al boeken          

      gedrukt door pagina’s uit één blok hout te 

      snijden.

• Halverwege 15e eeuw losse, loden letters       in zetvormen (hergebruik van letters).
• Dankzij boekdrukkunst worden boeken     goedkoper en beschikbaar voor de gewone   mens. 

• Snelle verspreiding van kennis. 

Je moet alle gele vakken koppelen aan het juiste rode vak.

JUIST

NIET JUIST

In de renaissance was overlapping de belangrijkste methode om diepte te suggereren.

In de renaissance was meetkundig perspectief onder kunstenaars geliefd.

In de renaissance vonden kunstenaars plasticiteit niet belangrijk.

In de renaissance was men minder goed in perspectief dan in de middeleeuwen.

Beeldhouwkunst

• Inspiratie uit Oudheid
  
• Hoge mate van realisme. 
• Naar waarneming, o.a. anatomiestudies.
  
• Evenwichtige composities (driehoek)
  
• Stofuitdrukking (textuur)
• Religieuze/mythologische onderwerpen        en portretten (ook bustes). 

Michelangelo, "Pietà", 1498-1499

David (die de reus Goliath verslaat) staat symbool 

voor vrijheid en de macht van de kleine republiek Florence. 

Donatello, David, ca. 1445

• Vroeg-Renaissance
• Bescheiden, jongensachtig
• Eerste naakte beeld sinds Oudheid
• Contraposto

Michelangelo, David, 1501-1503

• Hoog-Renaissance
• Zelfverzekerd, krachtig
• Groot formaat (4,19 m)
• Michelangelo geeft zijn beelden een ziel.

Michelangelo, Mozes, 1513-1516

• Bedoelt voor grafmonument Paus Julius II in Sint Pietersbasiliek
• In totaal 48 beelden.
• Te ambitieus, geen geld.
• Grootste teleurstelling in Michelangelo's carrière. 

In de Renaissance zijn kunstwerken gemaakt die
...
zijn dan de kunstwerken uit de klassieke oudheid.

1. precies hetzelfde
2. eenvoudiger
3. verder ontwikkeld
4. abstracter

Bouwkunst

• Regelmaat en harmonie
• Maatsystemen gebaseerd op menselijk     lichaam 
  
• Gulden snede: verhouding 1: 1,6  
• Symmetrie
• Geometrische vormen
• Centraalbouw
• Klassieke elementen
• Weinig kleur en decoraties 
• Nieuwe gebouwtypen: villa's en paleizen

Michelangelo, "Pietà", 1498-1499

Santa Maria del Fiore, Florence

            Vitruvius (± 85 – 20 v.Chr)

• Romeinse architect
• Grondbeginselen van de bouwkunst
• Menselijke maat als uitgangspunt
• Vitruviaanse regels
• Gulden snede

Kroonlijst

Pilaster

Voluut

Timpaan 

Palazzo's

•  3 lagen gescheiden door kroonlijsten
• Dorisch, Ionisch of Korintisch
• Rustica's

3 oud Griekse bouworden verschillen in stijl pilaren

rustica

medaillon

Kerken

• Regelmaat en harmonie
• Ronde vormen (medaillons, rondbogen, pilasters)
• Centraal bouw
• Klassieke elementen (timpanen, kapitelen, medaillons)

4 voorbeelden geven:

1. San Lorenzo van Brunelleschi
   
2. koepel van de pazzikapel van Brunelleschi
3. Santa Maria delle Carceri van da Sangallo
4. San Pietro van Bramante

Lantaarn = opengewerkte bekroning van koepel of toren. Meestal achthoekig van vorm.

 

Sint Pieter 

• Oorspronkelijk andere kerk op dezelfde   plek (graf van Petrus) 
• Paus Julius II laat nieuwe kerk bouwen
• Eerste ontwerp Bramante: centraalbouw 
• Vervolgens wordt het ontwerp aangepast door Rafaël en Michelangelo
• Michelangelo voegt koepel toe (42 meter, 1 m kleiner dan Pantheon)
• Pas in de Barok (17e eeuw) voltooid met zuilengalerij en plein van Bernini. 

Bramantes ontwerp

Rafaëls ontwerp

Michelangelo's ontwerp

Michelangelo's ontwerp met toevoegingen van Maderno

Waar zie je centraalbouw?

Waar zie je centraalbouw?

1. 
2. 
3. 
4. 

Villa's 

• Buitenhuis
• Omgeven door tuinen
• Begane grond: voorkamers en   werkruimten 
  
• 1e verdieping: loggia's, grote zaal en     woon- en slaapkamers

Andrea Palladio, Villa Rotonda, 1571

Palladio's kenmerkende uitgangspunt: 

'Controle door het oog leidt tot een grotere harmonie dan een puur mathematische benadering' 

Maniërisme

• 1520 - 1600 (Laat-Renaissance)
• Overgang tussen Renaissance en Barok
  
• "Een maniertje": gekunsteld en oververfijnd
• Kunstenaars willen laten zien hoe goed ze zijn en de Renaissance overtreffen. 
• Onjuiste verhoudingen
• Ingewikkelde lichaamshoudingen
• Kleurrijk, dramatisch, beweging

Parmigianino, Madonna met de lange hals, 1534-1540

Parmigianino

El Greco

Giulio Romano

Schilderkunst

Beeldhouwkunst

• Ingewikkelde houdingen
• Onjuiste anatomie
• Beweging en emotie
• Van alle kanten   interessant
• Overeenkomsten met   Hellenistische periode   van de Grieken  (Laocoöngroep   opgegraven in 1506). 

Giambologna

Giulio Romano

Giacomo della Porta en Giacomo Barozzi da Vignola, "Il Gesù", 1568-1584

Renaissance of maniërisme

Maniërisme

Renaissance

Renaissance

Maniërisme

Renaissance

Maniërisme