IDFA filmles: WO II en familiegeschiedenis (VO 2-6)
1 / 14
Introductie
Deze IDFA filmles over De Tweede Wereldoorlog en familiegeschiedenis is geschikt voor leerjaar 2 t/m 6 van het voortgezet onderwijs. Aan de hand van vragen en stellingen ga je met je leerlingen in gesprek over de korte documentaire ‘His Name Is My Name’. Slides 2 t/m 5 dienen behandeld te worden voorafgaand aan het kijken van de film, de rest van de slides richten zich op reflectie en verwerking achteraf.
Werkbladen
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Welkom! Deze les is onderdeel van het IDFA scholierenprogramma.
Slide 2 - Tekstslide
Waar gaat de film over?
‘Gekke Gerrit’ werd hij genoemd, de overgrootvader van Eline Jongsma. Een tamelijk onschuldige bijnaam voor wie hij was: een fanatieke NSB’er en de nietsontziende, gewelddadige burgemeester van Krommenie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Na de oorlog verloochenden zijn kinderen hem uit schaamte, en zijn kleindochter groeide op zonder te weten van zijn bestaan. Maar geen enkel geheim kan voor eeuwig bewaard blijven. In deze voor Instagram gemaakte animatieserie speurt Jongsma samen met haar filmpartner Kel O’Neill door archieven en familieherinneringen, waaruit een fragmentarisch portret van Gekke Gerrit ontstaat. Het is een verhaal over herinneren en vergeten, en de manieren waarop het verleden door kan werken in het heden.
Slide 3 - Tekstslide
Vragen over genre
- Wat is een documentaire? Noem drie kenmerken van documentaires. Wat is volgens jou een belangrijk verschil tussen documentaires en fictiefilms?
Documentaire is een filmgenre waarin echte mensen en echte gebeurtenissen worden laten zien. Fictiefilms (speelfilms) kunnen ook over echte gebeurtenissen gaan, maar hierin wordt het verhaal gespeeld door acteurs – het is niet hun echte leven.
- Heb je wel eens een documentaire gezien? Zo ja, waar ging deze over en wat vond je ervan? Zo nee, waarover zou je graag een documentaire zien en waarom?
Eigen antwoorden - Welk genre films kijk je het liefst? Waarom spreekt dit genre jou aan?
Eigen antwoorden - Hoe vaak kijk jij films? En bekijk je ze het liefst in de bioscoop, op televisie, of op je laptop, tablet of mobiele telefoon? Waarom?
Eigen antwoorden
Slide 4 - Tekstslide
Voorafgaand aan het kijken
- Quote van filmmakers Eline Jongsma & Kel O'Neill: "We wilden geen doorsnee documentaire maken over dit thema, met zwartwitfoto’s en vioolmuziek. Tegelijkertijd wilden we het verhaal absoluut niet verheerlijken of aantrekkelijk maken met mooie animaties."
- De filmmakers wilden het verhaal over Eline's overgrootvader niet verheerlijken of aantrekkelijk maken met mooie animaties. Wat denk je dat ze hiermee bedoelen?
Met mooie beelden kun je een verhaal een bepaalde sfeer geven die niet klopt met de werkelijkheid. Zonder archieffoto's en vioolmuziek te gebruiken, wat we gewend zijn te zien en horen in films over de Tweede Wereldoorlog, moet de film toch overbrengen dat het een ernstig en droevig verhaal betreft. - Op deze slide zie je een beeld uit de film. Wat zie je? Welk gevoel krijg je van dit beeld? Leg je antwoord uit.
Eigen antwoorden
Slide 5 - Tekstslide
Voorafgaand aan het kijken
- Wat betekenen de volgende begrippen? Let wanneer jullie de film bekijken goed op hoe je ze terugziet in het verhaal van Gerrit.
NSB: staat voor de Nationaal-Socialistische Beweging, een Nederlandse politieke partij die samenwerkte met de Nazi’s ten tijde van de Duitse bezetting van Nederland in de Tweede Wereldoorlog.
Collaboratie: een ander woord voor samenwerken met een vijand, in dit geval dus samenwerken met de Nazi’s.
Jeugdstorm: de jongerentak van de NSB, waarvan ten tijde van de oorlog ongeveer 12.000 kinderen lid waren, allemaal tussen de 10 en 17 jaar.
Slide 6 - Tekstslide
His Name Is My Name, Eline Jongsma & Kel O'Neill, 2023
https://vimeo.com/showcase/9659294/video/725556329
De film is Engels gesproken en er is geen ondertiteling. Wil je een versie met Nederlandse ondertitels? Meld je dan aan voor een docentenaccount bij IDFA.
Slide 7 - Tekstslide
Vragen over de filmervaring
- Wat heb je in de film gezien en gehoord? Wat gebeurde er allemaal?
Eigen antwoorden - Welke scène vond je het meest opvallend of interessant? Waarom?
Eigen antwoorden - Wat dacht je tijdens het kijken? Welke vragen kwamen in je op? Noem ook drie emoties die je hebt gevoeld tijdens het kijken.
Eigen antwoorden - Wat vond je van de film? Leg ook uit waarom.
Eigen antwoorden
Slide 8 - Tekstslide
Vragen over de begrippen: NSB, collaboratie, Jeugdstorm
- We zagen in de film dat Gerrit Jongsma plots burgemeester werd. Een flinke carrièresprong! Waarom maakt hij zo snel carrière? Waarom was het voor de Duitsers interessant om Nederlanders bij hun plannen te betrekken en ze hiervoor te belonen?
Collaboreren –samenwerken– met Nazi’s was goed voor je carrièremogelijkheden; in dit geval was het minder belangrijk of je echt geschikt was voor de baan. De Nazi’s bouwden zo een netwerk van Nederlanders (NSB’ers) die hen trouw waren om bezet gebied onder controle te krijgen en te houden. - Is het je opgevallen dat sommige kleuren heel sterk in de film terugkomen? Welke kleuren heb je veel gezien? Welke kleur zag je wanneer het over de NSB ging? Wat is het effect van die kleur, welk gevoel krijg je ervan?
Vooral rood, zwart en wit komen veel voor in de film wanneer het over de NSB gaat. Rood is een krachtige kleur, een kleur van kracht, macht, gevaar. De kleur van woede; zo hebben we deze als kind al in tekenfilms leren kennen. - Stellingen: eens of oneens?
1. De jongeren in de Jeugdstorm zijn net zo schuldig als volwassen NSB'ers, leeftijd maakt geen verschil.
2. Kinderen van NSB’ers groeiden op met de ideeën van hun ouders; je kunt het ze niet kwalijk nemen dat ze bij de Jeugdstorm gingen.
Eigen antwoorden
Slide 9 - Tekstslide
Vragen over de documentaire op Instagram
- Quote van de filmmakers Eline Jongsma & Kel O'Neill: “We hebben His Name Is My Name uitgebracht op Instagram. De film bestaat uit tien afleveringen, die in de vorm van reels op @hisnamemyname zijn gepost. We vonden het een interessant idee dat de hoofdstukken van deze film tussen spiegelselfies en vakantiekiekjes in de feed van Instagramgebruikers zouden verschijnen.”
- Hoe zou jij dit ervaren? Zou je er voorbij scrollen, of zou je een aflevering bekijken? Leg je antwoord uit.
Eigen antwoorden
Slide 10 - Tekstslide
Vragen over film als bron
- Stel dat je een schoolopdracht moest doen over de rol van NSB’ers tijdens de Nazibezetting van Nederland. Vind je His Name Is My Name dan een geschikte bron om te gebruiken? Waarom wel of niet?
Zoek in gesprek met de leerlingen/studenten naar argumenten voor en tegen. Er kan gestuurd worden op: de bron is indirect. Het is de filmmaker die de directe bronnen heeft gezien en gebruikt voor de film. De film gaat over hoe de filmmaker dit verleden ervaart. Haar emoties t.o.v. de historische personen zitten erin verweven, en deze worden ook nog eens onderstreept door stilistische keuzes die ze heeft gemaakt (bijvoorbeeld door bepaalde kleuren te gebruiken). Dit maakt de bron minder objectief. Wanneer je deze film als bron wilt gebruiken, moet je hier rekening mee houden. Maar aan de andere kant: de film is wel goed bruikbaar als bron in het kader van de vraag: hoe kijken we nu terug naar de oorlog en Nederlandse collaborateurs? Wat is de doorwerking van het NSB-verleden van (groot)ouders in de levens van hun nakomelingen? - Echte archiefstukken zouden een nog betere bron zijn: dit zijn directe bronnen. Maar zoals je in de film kunt zien, is het moeilijk toegang te krijgen tot deze stukken. Eline krijgt toestemming om onder streng toezicht de stukken te zien. Foto’s maken is verboden.
- Kun je bedenken waarom het zo moeilijk is om toegang te krijgen tot NSB-documenten?
Dit gaat over het spanningsveld tussen eerlijk en open zijn over onze geschiedenis (transparantie) vs. het beschermen van de samenleving voor Nazi ideeën. De samenleving of regering kan besluiten dat bepaald gedachtegoed te gevaarlijk is en daarom niet of moeilijk toegankelijk moet zijn – of er wordt gekozen om het gevaar benoemen en de stukken wel open toegankelijk maken, juist om erover in gesprek te kunnen gaan en ervan te leren.
Slide 11 - Tekstslide
Vragen over de toegankelijkheid van archieven
- In 2025 wordt openbaar welke 300.000 mensen verdacht werden van collaboratie in de Tweede Wereldoorlog. "Dat kan grote gevolgen hebben voor de familie van een collaborateur, maar ook voor geschiedschrijving over de oorlog." (Bron: NOS)
- Welke impact kan de openbaring van dit archief hebben op de families van collaborateurs?
"De tweede en derde generatie heeft wat meer afstand, maar de eerste generatie heeft van dichtbij de gevolgen ondervonden, de pesterijen, de uitsluiting, het stigma. Die zijn bang voor een herhaling als het archief opengaat, dat oude wonden weer opengaan. Ook zijn er nabestaanden die tot op de dag van vandaag niet willen weten wat hun familieleden hebben gedaan. Die informatie ligt straks allemaal op straat." – Jeroen Saris, voorzitter van de Werkgroep Herkenning, die hulp geeft aan kinderen, kleinkinderen en familieleden van collaborateurs via NOS - Stellingen: eens of oneens?
1. Archieven moeten openbaar zijn, we moeten eerlijk zijn over onze geschiedenis.
2. Archieven moeten afgeschermd worden om te voorkomen dat de manier van denken van de Nazi’s opnieuw gaat leven.
Eigen antwoorden
Slide 12 - Tekstslide
Vragen over verleden en heden
- De filmmaker zegt in de film dat Gerrit een ‘schaduw’ werpt op haar jeugdherinneringen. Hoe kan het dat de daden van onze voorouders een schaduw op ons eigen leven werpen? Kun je uitleggen wat er met die schaduw bedoeld wordt?
Het zit al een beetje in de titel van de film: zijn naam is mijn naam. Er is al heel wat tijd verstreken, we zijn generaties verder, maar omdat die naam zo aan je hele familie verbonden is, en de associaties bij de naam Gerrit Jongsma zo sterk en negatief zijn, voelt het alsof de familie slecht is, besmeurd is door wat Gerrit heeft gedaan. Het kan in de weg staan van een gevoel van trots dat we normaal vaak voelen over onze opa’s en oma’s, vaak voelen we dat elke voorgaande generatie heeft bijgedragen aan waar de familie nu is, het welzijn van de familie. In het geval van de filmmaker is het het tegenovergestelde. - Quote van de filmmakers Eline Jongsma & Kel O'Neill: “Net zoals Gerrit, denken mensen nooit dat ze aan de verkeerde kant van de geschiedenis staan. Uiteindelijk blijkt dat soms anders.” Wat bedoelen de filmmakers met deze uitspraak?
Wanneer je, zoals Gerrit, vanuit je eigen perspectief naar dingen kijkt, en dingen doet die in jouw eigen belang zijn, heb je soms niet door dat jij de slechterik bent in een veel groter verhaal, en dat er mensen lijden onder jouw acties. - Quote van de filmmakers Eline Jongsma & Kel O'Neill: “Wij zien onszelf als activisten die deze belangrijke lessen willen overbrengen.” Wat heb jij uit deze film gehaald, ervan geleerd? Het kan van alles zijn. Leg je antwoord uit.
Eigen antwoorden
Slide 13 - Tekstslide
Creatieve opdracht: je eigen familiegeschiedenis
- Wat weet jij over jouw eigen (over)grootouders? Misschien kun je eens aan hen of je ouder(s)/verzorger(s) vragen wat zij deden, hoe hun levens eruitzagen. Als je er om wat voor reden dan ook niet achter kunt komen, gebruik dan je fantasie en probeer op basis van de informatie die je hebt een beeld te vormen. Noteer tien steekwoorden om het leven van een van je (over)grootouders te beschrijven.
- Teken een denkbeeldig Instagramprofiel van een van jouw (over)grootouders, met naam, bio en ten minste drie posts.
Slide 14 - Tekstslide
IDFA is altijd benieuwd naar de manier waarop ons lesmateriaal in de klas is behandeld. Heb je tips en/of aanvullingen voor ons of voor andere docenten? Laat het ons weten via educatie@idfa.nl. Bedankt!
Tip voor docenten: met een gratis Docschool Online lidmaatschap krijg je toegang tot meer dan honderd documentaires en bijbehorend lesmateriaal. Lees meer en meld je aan op idfa.nl/docschoolonline
