16e en 17e eeuw bij Dautzenberg paragraaf 9 en 10

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Literatuurgeschiedenis: Renaissance

De 16e en 17e eeuw

Literatuur: geschiedenis en theorie

We starten met een filmpje: kijk en luister goed, je beantwoordt aansluitend een aantal vragen.

Vorige week

De overgang van de middeleeuwen naar de renaissance

--> de rederijkers.

Rederijkers

• Literaire elite van midden 15e eeuw tot na 1600;
  
• beoefenen literatuur in verenigingsverband;
  
• waren officiële organisatoren van stedelijke festiviteiten;
  
• schrijven dichtwedstrijden uit (de landjuwelen);
  
• maken onderscheid tussen ‘vroede, amoreuze en het sotte’;
  
• vanaf 1500 groeit bij hen de aanzien voor het lied;
  
• spelen met taal.
  

Brug tussen middeleeuwen en renaissance

De rederijkers sloegen een brug tussen de middeleeuwen en de renaissance. Dit deden ze op drie manieren: 

1. Ze zich laten inspireren door klassieke voorgangers. 
2. Eerbied voor kunst en literatuur zorgen voor nieuwe kunstopvattingen. 
3. Ze maken nieuwe denkbeelden (bijvoorbeeld die van Erasmus) bekend onder het volk. 
   

De renaissance

Historische achtergrond

Burgerij steeds machtiger en rijker

Kerk verliest gezag:

--> valt uiteen in protestanten en katholieken;

 --> Godsdienstoorlogen in 2e helft 16e eeuw 

In de tweede helft 17e eeuw ontstaat de Absolute Monarchie --> koning volledige macht en is vertegenwoordiger God

Historische achtergrond: Nederlanden

Nederland viel onder het gezag van Spanje

Tachtigjarige oorlog (1568-1648) 

1587 Republiek der Verenigde Nederlanden wordt uitgeroepen

• Gewest Holland maakt de dienst uit 
• Raadpensionaris vs. stadhouder: strijd om de macht

Historische achtergrond: Nederlanden

• Noordelijke Nederlanden maakt een bloeiperiode door in kunsten, economie en wetenschap 
  
• Veel  (religieuze) vrijheid 
  
• Men spreekt van de Gouden Eeuw (nu een beladen term)
  
• Economische neergang Zuidelijke Nederlanden
  

Kunst en cultuur: Renaissance

Re Naissance = wedergeboorte

Nieuwe cultuurbeweging, ontstaan in 14e eeuw in Italië 

Men zet zich af tegen de middeleeuwse cultuur 

Kijkt terug naar glorierijk verleden (Romeinse tijd/Griekse cultuur) 

Herleven klassieke cultuur 

Humanisten: onderzoekers van de klassieke cultuur

De Renaissance

Een cultuurbeweging

Paragraaf 10 (blz. 32-33)

Humanisten

• De eerste onderzoekers naar de klassieke cultuur;
• Komen op basis van klassieke teksten tot nieuwe visie over de rol van de mens;
• Theocentrisch (op God gericht) wereldbeeld werd vervangen door antropocentrisch (op de mens gericht) wereldbeeld. 
• Wat de mens presteert is geen gave Gods maar aanleg en talent.

• De eerste onderzoekers naar de klassieke cultuur;
• Komen op basis van klassieke teksten tot nieuwe visie over de rol van de mens;
• Theocentrisch (op God gericht) wereldbeeld werd vervangen door antropocentrisch (op de mens gericht) wereldbeeld. 
• Wat de mens presteert is geen gave Gods maar aanleg en talent.

Humanisten

Desiderius Erasmus (1466-1536)

Een van de bekendste humanisten. Hij

• had een afkeer van kerkelijke rituelen;
• gebruikte de klassieke literatuur als leidraad voor studie (Bijbel);
• pleitte voor gematigdheid, gewetensvrijheid en tolerantie;
• kritiseerde de misstanden in de katholieke kerk (sloot zich niet aan bij hervormers);
• schreef Lof der zotheid (mensen laten zich leiden door domheid, dwaasheid en zelfbedrog).

Kenmerken Renaissance

1. Antropocentrisme: leven op aarde net zo belangrijk als het hiernamaals (t.o.v. Theocentrisme) 
2. Individualisme: mens maakt niet langer deel van een groter geheel (stand, kerk, dorp), ieder mens is uniek. 
3. Empirisme: zelf onderzoek doen op basis van zintuigelijke ervaringen, niet zomaar overnemen wat autoriteiten zeggen.
   

 1. Antropocentrisme

vs. theocentrisme in de middeleeuwen

Menselijke prestaties waren niet langer ingegeven door God, maar kwamen uit de persoon zelf voort.

 Het leven op aarde net zo belangrijk als het hiernamaals.

2

2. Individualisme

Ieder was een individuele persoonlijkheid die tot grootse dingen in staat was, niet dankzij de gemeenschap waarin hij leefde, maar door zijn eigen verstand en wilskracht.

De mens maakt niet langer deel van een groter geheel (stand, kerk, dorp), ieder mens is uniek. 

3

Homo universalis

De ideale mens:

- is een uniek individu

- kan alles worden wat hij wil

- het geloof in eigen kunnen is grenzeloos.

Een universeel mens die op alle gebieden van de menselijke cultuur uitblonk.

3. Empirisme

het zelf onderzoeken/willen uitvinden hoe de natuur en de wereld in elkaar zitten
(op basis van zintuigelijke ervaringen, niet zomaar overnemen wat autoriteiten zeggen).

--> Bloei van de wetenschap

Empirisme 

Kennis opdoen door uit ervaringen te leren;

theorieën bewijzen d.m.v. experimenteren;
zorgt voor wetenschappelijke opbloei:

• In de natuurwetenschap;
• In de geesteswetenschappen. 

• theorie zwaartekracht
• grondlegger mechanica
• medeschepper dfferentiaalrekenen

(Cartografie)

(Bronnenonderzoek)

Invloed op Geloof

Door individualisme en het empirisme bestudeerde men de Bijbel opnieuw.

Gevolg:  Hervormingen  met als doel het ware geloof in ere herstellen.

Hervorming/Reformatie/ Protestantisme

Let op: nog steeds veel analfabeten!

Reformatie (1)

• Betekent hervorming

• In dit geval hervorming van de katholieke kerk

• Begint aan het einde van de middeleeuwen, in de 15e eeuw

• Protesteren tegen de macht en rijkdom (o.a. door aflaten) van de katholieke kerk

Reformatie (2)

• Belangrijkste hervormers: Maarten Luther en Johannes Calvijn

• In 1517 komt Luther met 95 stellingen (vooral tegen aflaten)

• Hij hoopt dat de Paus mee wil denken en de Kerk zal hervormen

• Luther wordt echter door de Paus in de ban gedaan

Waarom heeft Luther succes?

• Door de uitvinding van de boekdrukkunst kunnen de teksten van Luther snel worden gekopieerd en verspreid.
  
• Luther wordt gesteund én beschermd door machtige Duitse vorsten.
• De ideeën (van eenvoud en soberheid) spreken veel arme gelovigen aan.
• Veel gelovigen zijn het niet eens met de aflaten: Luther durft er iets van te zeggen.

Maarten Luther (1483-1546)

Duitse monnink die grote moeite had met de aflaten en levensstijl van de geestelijken. 

Veel aanhangers in Duitsland.

Johannes Calvijn (1509-1564)

Zwitserse hervormer die vond dat beelden niet in de Kerk thuishoorden. 

Veel aanhangers in Nederland

Gevolgen van de reformatie

• Splitsing in de christelijke kerk (1517): ontstaan van de protestantse kerken (ook wel: hervormde- of gereformeerde kerk) naast de katholieke Kerk

• Protestantse kerk spreekt veel (arme) mensen in West-Europa aan.

• Vervolging van protestanten (ketters)
  

Verschillen middeleeuwen - renaissance

Huyswerck 3 Februari

Lees paragraaf 11: Beeldende kunst en muziek

Maak een samenvatting van deze paragraaf: wat zijn de kenmerken van renaissance kunst?