thema 4 Evolutie: introductie + BS 1

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

thema 4: Evolutie

Wat weet jij over evolutie?

Wanneer is de aarde ontstaan?

Wanneer ontstond het eerste leven op aarde?

Organismen die op aarde geleefd hebben of nog leven, zijn:

Verbind de organismen met de juiste plek.  

Eerst ontstaan: plek I.

Laatst ontstaan: plek V.

I

II

III

IV

V

Dinosauriërs

Mensen en andere zoogdieren

Reuzenbomen en – insecten

bacteriën

Ongewervelde waterdieren

De evolutietheorie gaat ervan uit dat:

1. Door mutatie steeds nieuwe ......................... ontstaan. 

2. Als een organisme zich kan aanpassen aan zijn omgeving heeft hij een grotere ............................. Dit verschijnsel noemen we .........................

3. Door ......................... kunnen individuen van dezelfde soort steeds meer verschillen van elkaar, omdat ze in een andere omgeving leven. Hierdoor kunnen er uiteindelijk nieuwe ......................... ontstaan. Deze verschillende soorten kunnen zich uiteindelijk niet meer .......................... samen.

soorten

overlevingskans

natuurlijke selectie

isolatie

genotypen

voortplanten

Evolutionaire tijdlijn van het leven op aarde

miljard jaar geleden

0

1

3

2

4

Ontstaan van de aarde

miljoen jaar geleden

0

200

300

400

500

100

Eencellige levensvormen

Amfibieën

Meercellige levensvormen

Eencelligen die aan fotosynthese doen

Vogels

Reptielen

Ongewervelde dieren

Zoogdieren

Vissen

Landplanten

Homo sapiens

Eukaryoot heeft een celkern?

1. Juist
2. Onjuist

Lezen BS 4.1 

10 minuten

eerder klaar?

maken + nakijken: opdr. 1-9

WAT

* lezen 4.1, maken + nakijken      

   opdr. 1-9

** testjezelf 4.1
** groene context opgaven 10-13

*** voorkennistoets thema 4 + 

     orientatie thema 3 

HOE

individueel

in stilte

HULP NODIG

1. kijk in de tekst in je basisstof
2. schrijf je vraag op, vraag na afloop of tijdens een R-les aan je docent
3. vinger omhoog zodra docent langs je tafeltje loopt

actie - IN STILTE

Leerdoel

Je kunt het ordeningssysteem van organismen beschrijven en toepassen.

Aan het begin van het bestaan van de aarde was er geen leven mogelijk. Op een zeker moment ontstond de eerste eencellige levensvorm. Sindsdien heeft deze eerste levensvorm zich ontwikkeld tot de enorme diversiteit van vandaag de dag.

Wanneer leeft iets?

* 4,6 miljard jaar oud aarde 
* 3,8 miljard jaar geleden:
eerste leven (eencellig)
*670 miljoen jaar geleden: eerste meercellige
*542 miljoen jaar geleden:           eerste dieren
*400 miljoen jaar geleden eerste landplanten + dieren

* 5 miljoen jaar geleden 

Ordening

Indelingscriteria organismen

Celkern ja of nee (eukaryoot/prokaryoot)

Voedingswijze (autotroof/heterotroof)

Aanwezigheid celwand

Aantal cellen (eencellig/ meercellig)

Autotrofe organisme

• kunnen uit anorganische > organische stoffen maken
• hebben geen andere organismen nodig voor voeding

Heterotrofe organismen

• hebben andere organismen nodig als voeding
• kunnen geen organische stoffen maken uit alleen anorganische

Prokaryoot

geen celkern

Eukaryoot

wel een celkern

prokaryoot <-> eukaryoot

prokaryoot

• Geen celkern: DNA los in cytoplasma 
• Heterotroof + autotroof
• Altijd eencellig
• Domeinen: bacteriën en archaea

eukaryoot

• Celkern aanwezig
• Vaak meercellig (soms eencellig)
• Domein: eukyaroten (rijken: schimmels, planten en dieren)

Archaea zijn oerbacterien die op zeer extreme plaatsen leven 

Celkenmerken

	Celkern	Celwand	Celmembraan	bladgroenkorrels	Meercellig
Archea	Nee	Ja	Ja	Nee	Nee
Bacteriën	Nee	Ja	Ja	Nee	Nee
Planten	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Dieren	Ja	Nee	Ja	Nee	Ja
Schimmels	Ja	Ja	Ja	Nee	Ja

Prokaryoot

Eukaryoot

Aantekening!

Ezelsbrug

Wat zal ik kiezen voor mijn vakkenpakket?

AK of GS?

(Afdeling; Klasse; Orde; Familie; Geslacht; Soort)

*Let op: Afdeling wordt ook Stam genoemd en vergeet Leven, Domein en Rijk niet!   Volledig: (LDR) A(=S)K of GS

Binaire naamgeving

Uniforme naamgeving in de biologie.

Voorkomen van verwarring door lokale naamgeving.

Geen Madeliefje, geen Daisy:

Bellis perennis L.

Geslachtsnaam + soortsnaam
(+ ontdekker)

Carolus Linnaeus

(1707-1778)

WAT

* lezen 4.1, maken + nakijken      

   opdr. 1-9

** testjezelf 4.1
** groene context opgaven 10-13

*** voorkennistoets thema 4 + 

     orientatie thema 3 

HOE

individueel

in stilte

HULP NODIG

1. kijk in de tekst in je basisstof
2. schrijf je vraag op, vraag na afloop of tijdens een R-les aan je docent
3. vinger omhoog zodra docent langs je tafeltje loopt

actie - IN STILTE

Sleep de juiste eigenschappen naar de juiste term:

Organisch molecuul

Anorganisch molecuul

groot

Klein

stoffen met combinatie C- en H- atomen

stoffen zonder combinatie C- en H- atomen

het maken van deze stof kost energie

Organische stof

Anorganische stof

koolstofdioxide

glucose

vetzuur

aminozuur

water

zuurstof

Geef de juiste volgorde van het systeem van ordening.

Soort

Stam

Klasse

Orde

Rijk

Geslacht

Familie

Organisch of anorganisch?

Anorganisch

Organisch

Eiwit

NaCl

Glucose

DNA

Zuurstof

Water

Vetzuur

Wat is het verschil tussen een prokaryoot en een eukaryoot?
Een prokaryoot heeft

1. een celkern en celorganellen
2. geen celkern maar wel celorganellen
3. een celkern maar geen celorganellen
4. geen celkern en geen celorganellen

Is een schimmel een prokaryoot of eukaryoot?

1. Eukaryoot
2. Prokaryoot

Zijn bacteriën prokaryoot of eukaryoot?

1. Eukaryoot
2. Prokaryoot

heterotroof

autotroof

De Coloradokever leeft onder andere op de Aardappel (Solanum tuberosum L.), op de Tomaat (Solanum lycopersum L.) en op Bitterzoet (Solanum dulcamara L.).
Behoren deze planten tot hetzelfde genus (geslacht)? En tot dezelfde soort?

1. alleen tot hetzelfde genus
2. alleen tot dezelfde soort
3. zowel tot hetzelfde genus als tot dezelfde soort

taxonomie

vrijdag 5-3 : opdr. 2, 5-9 + tijdlijn