2. Bestuur in de republiek

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

De Gouden Eeuw

1.2 Bestuur in Nederland 

Leerdoel

Aan het eind van deze presentatie kun je herkennen en uitleggen op welke manier de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden werd bestuurd.

Wat weet jij nog van
de Tachtigjarige Oorlog?

De Tachtigjarige Oorlog

1568-1648

Het eerste deel van de Nederlandse Opstand werd geleid door Willem van Oranje. Hij is een verre voorvader van onze huidige koning Willem-Alexander. In 1984 werd, 400 jaar na zijn dood, een herdenkingspostzegel uitgebracht.

• Oorlog tussen Spanje (Filips II) en de Nederlandse gewesten. 

Alleen verder...

• De Noordelijke Nederlanden konden geen koning vinden : Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

= land zonder koning 

• Dit was uniek in de wereld

7 gewesten / gewestelijke staten

De Staten-Generaal

• Elk van de zeven gewesten had een eigen bestuur: de gewestelijke staten. 
• Zij namen vooral beslissingen die hun eigen gewest aangingen.
• Staten-Generaal: de vergadering van alle gewesten bij elkaar.

(Buitenlandse politiek) 

• De voorzitter van de Staten-Generaal was de raadspensionaris

Een andere belangrijke functie in de Republiek was de stadhouder. Dit waren sinds Willem van Oranje altijd de Prinsen van Oranje. In de Republiek werd dan ook zijn zoon Maurits de eerste stadhouder.

De stadhouder had hoge militaire functies: hij was kapitein-generaal van het leger en admiraal-generaal van de vloot.

Officieel was de stadhouder in dienst van de Staten-Generaal, maar wie de baas was, was niet altijd even duidelijk....

Regenten

=

• Bestuurders in de steden, gewesten en Staten-Generaal 
• Waren rijke burgers in de Republiek die veel meer macht en invloed hadden dan de adel.

Van vader op zoon

• Veel regentenfamilies probeerden de mooie banen in hun eigen of bevriende families te houden (vriendjespolitiek).

Gerard Bicker was een zoon van Andries Bicker, een van de machtigste koopmannen uit Amsterdam. Gerard had een goed leven. Hij hoefde dankzij de macht en rijkdom van zijn vader niet echt heel hard te werken. Hij zou zo'n 220 kilo hebben gewogen en werd in de volksmond ook wel "de dikke Bicker" genoemd.

Wat was de rol van de regenten in de Republiek?

1. leiders van de gewesten
2. bestuurders met veel macht en invloed
3. militaire bevelhebbers
4. handelaren in de steden

Wie was de voorzitter van de Staten-Generaal?

1. de minister-president
2. de burgemeester
3. de koning
4. de raadspensionaris

Wat was de rol van de stadhouder in het bestuur van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden?

1. Hij was de handelsminister
2. Hij was de opperrechter
3. Hij was de hoogste militaire leider
4. Hij was de belastinginspecteur

Wie was verantwoordelijk voor de uitvoering van de besluiten in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden?

1. De koning
2. De raadspensionaris
3. De admiraal
4. De burgemeester

Ruzie tussen machtige mannen

• Verschillen tussen Johan en Maurits: 

- Raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt wilde bezuinigen op het leger. Prins Maurits wilde dat niet. Prins Maurits wilde graag doorvechten.

- Om geloof 

- Slag bij Nieuwpoort 

• De ruzie loopt volledig uit de hand en in 1618 pleegde Maurits een staatsgreep en liet de raadspensionaris gevangen zetten.
• Een jaar later liet Maurits de raadspensionaris onthoofden.

De onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt in Den Haag.

Zonder stadhouder verder

1650-1672

• Als stadhouder Willem II in 1650 plotseling overlijdt is zijn zoon nog niet eens geboren (pas acht dagen later)
• Sommige regenten zijn van mening dat er geen nieuwe stadhouder hoeft te komen: ze kunnen het wel alleen!

Johan de Witt werd in 1653 de nieuwe raadspensionaris. Tijdens een oorlog met Engeland liet hij een sterke vloot bouwen waarmee Michiel de Ruijter in 1667 de Engelsen versloeg.

De Witt was fel anti-stadhouder: "Vertrouw nooit een Oranje", had zijn vader ooit tegen hem gezegd.

Het Rampjaar

1672

• In 1672 vielen de Engelsen, Fransen en Duitsers tegelijkertijd Nederland aan.
• Op zee wist De Ruijter de Engelsen tegen te houden, maar het landleger is te zwak. 
• Sommigen gaven De Witt de schuld: hij had ook het leger moeten versterken
• Samen met zijn broer Cornelis werd hij afgeslacht en opgehangen

Aan het einde van de middag drongen opgehitste, dronken en woedende schutters de gevangenis binnen en sleurden de broers naar buiten. Cornelis bezweek onder de slagen van geweerkolven. Johan werd door notaris Van Soenen met een piek in zijn gezicht gestoken. Daarna schoot luitenant-ter-zee Maerten van Valen hem van achteren met een pistool in zijn hoofd.

De lijken werden geheel ontkleed, op het Groene Zoodje aan de wipgalg ondersteboven opgehangen, opengereten en gecastreerd. Tenen, vingers, oren, neuzen, lippen en tongen werden afgesneden. De ingewanden werden uit de lichamen gehaald en volgens de ooggetuige en dichter-industrieel Joachim Oudaan deels door de omstanders opgegeten of aan honden te eten gegeven. Hendrick Verhoeff ging er prat op dat hij de harten uit de lichamen had gesneden, iets dat hij de magistraat – de ochtend van de moord – beloofd had te doen. Ze zijn nog jaren tentoongesteld geweest.

Toch weer een stadhouder

1672

• Pas toen de gebieden rond Holland onder water werden gezet, gaven de Franse legers het op. De Duitsers hadden zich al teruggetrokken.
• De Republiek was gered, maar voor veel mensen was duidelijk geworden dat ze niet zonder stadhouder konden: Willem III volgde na 25 jaar zijn vader op

Behalve stadhouder en Prins van Oranje, werd Willem III in 1688 ook Koning van Engeland! Daar heeft hij nog steeds de bijnaam King Billy.

Schema bestuur Nederland

Parlement =>

• Eerste Kamer: 75 zetels
• Tweede Kamer: 150 zetels
• Taken: controleren regering en goedkeuren, wijzigen en indienen wetsvoorstellen

Regering =>

• Koning + ministers
• Taak: dagelijks bestuur, indienen wetten

Hoe wordt Nederland tegenwoordig bestuurd?

• Een monarchie en een (indirecte) democratie

• Volksvertegenwoordigers;
• Tweede Kamer 150 leden (zetels)
• Minister bedenkt wetten en zorgt dat ze worden uitgevoerd
• Bij het maken van wetten is er goedkeuring 1e en 2e kamer= Staten-Generaal samen 

Begrippen uit deze les

• Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
  
• Gewestelijke staten
• Staten-Generaal
• Raadspensionaris
• Stadhouder
• Regenten

Personen uit deze les

• Johan van Oldenbarnevelt
• Prins Maurits van Oranje

Jaartallen uit deze les

• 1568-1648: Tachtigjarige Oorlog
  
• 1588: begin van de Republiek
• 1609-1621: Twaalfjarig bestand
• 1619: Maurits pleegt een staatsgreep 1619: Van Oldenbarnevelt wordt onthoofd
• 1625: Maurits overlijdt
• 1648: Vrede van Münster
• 1650-1672: eerste Stadhouderloze periode
• 1672: Rampjaar

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen