2.4 De Nederlandse Opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

De Opstand breekt uit

1566 Het Smeekschrift

• Lagere edelen bieden op 5 april 1566 aan de landvoogdes Margaretha van Parma het Smeekschrift aan.
• Ze vroegen hierin dat zij de Staten-Generaal bijeen te roepen om de politieke en religieuze problemen in de Nederlanden op te lossen. Zij wilden dat de plakkaten tijdelijk niet meer zouden gelden.
• Margaretha laat tijdelijk de plakkaten, inquisitie stopzetten tot een beslissing van Filips II.

https:

Protestantse kerk

Katholieke kerk

Wat deed Filips II na de beeldenstorm?

1. Hij werd zelf ook protestant
2. Hij vluchtte naar een kolonie in West Indië
3. Hij stuurde Alva met een leger naar de Nederlanden
4. Hij trad af als koning van het Spaanse rijk

Filips is woedend!

• Filips stuurt:  Alva met 10.000 soldaten
• Alva wordt nieuwe landvoogd

Fernando Álvarez de Toledo y Pimentel, hertog van Alva, was één van de succesvolste generaals van Karel V en Filips II. Voor hen had hij al veel belangrijke veldtochten gewonnen.

Hij was al 60 jaar, voor die tijd een hoge leeftijd, toen hij landvoogd van de Nederlanden werd.

Bloedraad en belastingen

• Straffen schuldigen Beeldenstorm:  Een rechtbank, de Raad van Beroerte ('Bloedraad')

• Om het Spaanse leger te betalen, voert Alva nieuwe belastingen in

• Edelen, die volgens Alva een rol hadden gespeeld werden opgepakt en geëxecuteerd.

De Raad van Beroerten was een bijzondere rechtbank, ingesteld op 20 september 1567 door de hertog van Alva namens koning Filips II. De Raad had tot doel iedereen te vonnissen die op een of andere manier had deelgenomen aan de opstanden van 1566-1567 die waren uitgelopen in de beeldenstorm. 

De Raad was wettig, de koning had het recht om hoogverraad en wat daaronder viel, door een speciale rechtbank te laten beoordelen. Bij de vonnissen van de Raad, die op degelijk onderzoek berustten, stond vooral het belang van de koning voorop. Op privileges werd bij het vonnissen niet gelet.

De Raad werd door het volk vanwege het grote aantal uitgesproken doodvonnissen ook wel Bloedraad genoemd. 

De Raad van Beroerten werd ingesteld in 1567 en opgeheven in 1576.

Tiende Penning (1569)

• Tiende Penning: omzetbelasting van 10% op de verkoop van roerende goederen (eten en drinken, kleding enz

Karel V 

Karel V

In werkelijkheid is de Tiende Penning van Alva nooit geheven, maar gedurende twee jaar afgekocht voor een bedrag van twee miljoen gulden

Willem van Oranje vlucht naar Duitsland. 

Organiseert verzet tegen de Spanjaarden.




Toen Willem van Oranje hoorde dat Alva op weg was, vluchtte hij naar kasteel Dillenburg in Duitsland, zijn geboorteplaats. Vanuit dit kasteel organiseerde hij het verzet tegen de Spanjaarden.

Toen Willem van Oranje hoorde dat Alva op weg was, vluchtte hij naar kasteel Dillenburg in Duitsland, zijn geboorteplaats. Vanuit dit kasteel organiseerde hij het verzet tegen de Spanjaarden.

Begin 80-jarige oorlog

De slag bij Heiligerlee (Groningen), wordt gezien als het begin van de OPSTAND.

Succes voor de opstandelingen 1572-1579

Aanvallen Willem hebben weinig succes, maar: 

• Op 1 april 1572 veroveren de Watergeuzen de stad Den Briel

Dit is een mooi plaatje, maar het is wél ruim 400 jaar na de inname van Den Briel door de Watergeuzen gemaakt. Hierdoor klopt de gebeurtenis wél, maar heeft de tekenaar er misschien zelf veel bij verzonnen. 

Kijk daarom altijd goed wanneer de bron is gemaakt én waarom de maker de bron heeft gemaakt.

Belegerd en uitgemoord

• Steden werden maandenlang belegerd. Bij overgave werd deze vaak uitgemoord, zoals Naarden, Haarlem en Oudewater.
  

• Leiden en Alkmaar hadden wel geluk en werden ontzet.

Pacificatie van Gent 1576

Afspraken:

• Spaanse soldaten het land uit.
• tegen centralisatie
• geen vervolging van andere gelovigen

Alleen verder 

1579-1588

• In 1579 besluiten de Noordelijke Nederlanden samen te werken in de Unie van Utrecht om de Spanjaarden te verjagen.

• Filips is woest een geeft Willem van Oranje de schuld: hij verklaart hem vogelvrij.

De Unie van Utrecht wordt wel gezien als het begin van het huidige Nederland. Daarom werd er in 1979, vierhonderd jaar na de Unie van Utrecht, een speciale herdenkingsmunt uitgegeven.

Acte van Verlatinghe 1581

• Vorst die hun Prins, min of meer, ter dood veroordeeld, mag niet meer onze heer zijn!
• De Noordelijke Nederlanden besluiten Filips II af te zetten: 'ze verlaten hem als land'.
• Dat gebeurt in het document: de Acte van Verlatinghe

Minister-President Mark Rutte laat de Acte van Verlatinghe zien aan oud-president Barack Obama van de Verenigde Staten.

Het document heeft vermoedelijk óók een belangrijke rol gespeeld in Amerika: toen het land zich in 1776 onafhankelijk verklaarde van Engeland, is er een grote kans dat ze even gespiekt hebben in het Nederlandse document. Net zoals de Nederlanders wilden ok de Amerikanen namelijk van hun koning af!

Moord!

10 juli 1584

• Na een mislukte aanslag door Jean Jaureguy (1582), lukte het de Fransman Balthasar Gerards wél om Willem van Oranje te vermoorden.
  

Balthasar begaf zich op dinsdag 10 juli 1584 rond het middaguur naar het Prinsenhof met de mededeling dat hij Willem wilde spreken. Willems vrouw Louise van Coligny schijnt nog bezorgd te hebben gevraagd wie dat ongure type wel was, maar werd gerustgesteld. 

Willem meldde Balthasar dat hij hem na het middageten te woord zou staan. Balthasar keerde terug naar herberg De Diamant om zijn pistolen te halen.

Rond half twee verliet het gezelschap de eetzaal. Toen Willem van Oranje zijn voet op de eerste trede van de trap zette schoot Balthasar hem van dichtbij in de borst en de zij. De prins zakte in elkaar en sprak - volgens het officiële verslag - zijn beroemde laatste woorden: "Mon Dieu, ayez pitié de mon âme, et de ce pauvre peuple!", vertaald als: "Mijn God, heb medelijden met mij en mijn arme volk!". 

Volgens recente onderzoeken zou hij op slag dood moeten zijn geweest en heeft hij deze woorden niet gezegd.

“…eerst zijn rechterhant, daer hy het voorsz. verradisch moordadighe feyt mede bedreven heeft, met een gloeyende toesluytende yzer geschroyet ende afghebrant te worden, ende dat daer naer met gloeyende tanghen tot ses reysen ende verscheyden plaetsen so aen aermen, beenen, en t’gheen daer sijn lichaem meest met vleesch becleedt is, het vleesch uutgebrant en afghenepen sal worden, ende dat hij daer nae levendich aen vier quartieren ghehouden sal worden, beghinnende van onderen ende ten laesten hem den buijck opgesneden ende zijn hart levendich uuijtgenomen ende in sijn ansichte geworpen ende daernae zijn hooft affgehouden zal worden ende dat zijn vier quartieren opten bolwercken van der Haechpoorte, Oostpoorte, Ketelpoorte ende Waterslootschepoorte deser stede uuijtgehangen ende zijn hooft opte Schooltoorn achter het logement des voornoemden heeren Prince op een staecke gestelt, sullen worden, verclarende alle syne goeden geconfisqueert ten proffijte van den Heer.”

https:

80jaar oorlog in de klas. Moord op Willem

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

1588

• Bij gebrek aan een geschikte kandidaat als vorst of koning, besluiten de Noordelijke Nederlanden verder te gaan als Republiek.
• De 'baas' in de Republiek werd de Staten-Generaal, de standenvergadering

De macht van de Republiek was in handen van de Staten-Generaal. De stadhouder van Holland, altijd een erfgenaam van Willem van Oranje, zou de leiding krijgen over het leger.

De landsadvocaat (later: raadspensionaris) was de belangrijkste bestuurder van de Republiek: hij zorgde voor de agenda van de vergadering en bereidde besluiten (wetten) voor.

Kaart

Karel V