Beweging van 80 en Realisme

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4,5

Literatuurgeschiedenis negentiende eeuw

Realisme

Romantische en realistische literatuur: 

• Ontstonden niet na elkaar, maar naast elkaar.
• Kunnen beide voorkomen in het oeuvre van één schrijver.
• Ontstonden in de negentiende eeuw, maar ook nu worden er nog teksten geschreven die duidelijke romantische of realistische kenmerken hebben.

Realistische literatuur kenmerken (algemeen):

1. Periode 1840-1880
2. Het is een reactie op de romantiek waarin de idealisering van de werkelijkheid centraal stond.
3. Realistische schrijvers streefden en streven ernaar hun teksten een zo getrouw mogelijke weergave van de werkelijkheid te laten zijn (realisme-effect).
4. Het realisme richtte en richt zich op de eigentijdse werkelijkheid, waarbij er aandacht is voor personages uit alle lagen van de bevolking.
5. Realistische schrijvers gaan uit van de (filosofische) aanname dat werkelijkheid en waarheid met de zintuigen kunnen worden gezien en blootgelegd (waarheid tonen). Ze omarmen de moderniteit (+ waarheid kennen en doorgronden met behulp van moderne wetenschap).
6. De teksten gaan over sociale mobiliteit en (in) stabiliteit.

De realistische roman maakt in de loop van de negentiende eeuw een ontwikkeling door van nog belerend naar objectief en naturalistisch.

Realistische werken

Bekend auteur: Jacob Jan Cremer

Schilder-schrijver en performer

Arnhem, 1 september 1827 - Den Haag, 5 juni 1880

In toenemende mate stelde hij zich op als een sociaal bewogen schrijver. Hij signaleerde onrecht en schreef daarover. Of hij stelde zich achter initiatieven voor de verbetering van de maatschappij. Zijn bekendste novelle is Fabriekskinderen (1863), geschreven als aanklacht tegen de kinderarbeid. Daarnaast schreef hij de roman Hanna de Freule (1873), waarin het recht van staking door fabrieksarbeiders bepleit wordt. In Anna Rooze (1868) gaat het over ongewenste zwangerschap, en de manieren die jonge dorpsmeisjes vinden om het kind kwijt te raken. 

Belerend realisme

• beschrijving eigentijdse werkelijkheid
• moraliserende bedoeling
• mijden schokkende onderwerpen
• eenvoudige personages (goed/ slecht)
• happy end

Objectief realisme

• tekst moet zo neutraal mogelijk zijn
• objectieve, neutrale verteller
• taboeonderwerpen
• ontbreken moralisering

Frederik van Eeden (1860-1932)

• Tachtiger
• Psychiater
• Maatschappijhervormer

• De kleine Johannes (1887) = cultuursprookje = romantische literatuur
• Van de Koele meren des doods (1900) = naturalistische roman= realistische literatuur

1

Naturalisme (Zola)

• geïnspireerd door de wetenschap (filosofie van het positivisme)
• determinerende omstandigheden (de vrije wil van de mens wordt aan banden gelegd erfelijkheidsfactoren en sociaal milieu)
• temperamentleer
• geen moralistische verteller/ ruimte- en tijdsbepalingen zijn concreet, levensecht en realistisch
• afloop van het verhaal wordt bepaald door oorzaak en gevolg --> vaak een slechte afloop.

Beweging van Tachtig/ Tachtigers

• 1885 De Nieuwe Gids  (De Gids 1873 verleden als leerzame spiegel -> historische roman)
• literatuur bevrijden van religieuze, morele en didactische doeleinden
• zetten zich af tegen voorgangers (domineedichter)
• tegencultuur/ l'art pour l'art/ individualisme/ stemmingskunst
• Willem Kloos/ Lodewijk van Deyssel/ Frederik van Eden en Herman Gorter

Welk begrip hoort niet bij de Tachtigers?

1. l'art pour l'art
2. Kunst is een persoonlijke uiting
3. vorm en inhoud zijn één
4. Kunst is de allerindividueelste expressie van de aller individueelste emotie