Samenvatting TV5

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Tijdvak 5

Periode 1

Week 1

Les 2&3

Introductie

4 HAVO 

Tijdvak 5

• 1500-1600
• Ontdekkers en Hervormers
• Vroegmoderne tijd
• Columbus, Erasmus, Luther, Willem van Oranje,
   Keizer Karel V, Filips II, etc. 

Vier ontwikkelingen

1. Renaissance: hernieuwde intresse in de klassieke oudheid & en een veranderd mens & wereldbeeld

2. Europese overzeese expansies: overzeese veroveringen in Amerika en Azië 

Vier ontwikkelingen 

3. De protestantse reformatie: had splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg.

4. De Nederlandse Opstand: het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat

(500- C. 1450) Middeleeuwen: Momento Mori - Gedenk te sterven 

(1450-1600) Renaissance: Carpe diem - pluk de dag

VS

Doel 2

Florence: bakermat van de renaissance 

De bankiersfamilie de Medici verdient geld met bankwezen

    Waarom in Italië? 

(3 oorzaken) (doel 3)

• Rijkdom onder handelsfamilies in Noord-Italiaanse handelssteden door handelsroutes via Italië (al sinds kruistochten - 1000 n.Chr.) 

• In het Italië van de late Middeleeuwen zijn veel restanten (beelden en bouwwerken) te vinden van het ooit-zo-roemrijke- Romeinse Rijk. 
• De val van Constantinopel (1453)

       Gevolgen Renaissance

 (doel 5)

1. - De (schilder-) kunst en beeldhouwkunst: meer realisme,  perspectief en minder religieuze thematiek (oudheid) (Bijv. Michelangelo)

2. Architectuur: 

-  Elementen uit klassieke oudheid (zuilen, timpaan, koepels) 

3.  wetenschappelijke belangstelling:  

- De zon is centrum en de aarde draait om  de zon. (Heliocentrisch) 

- Ook aandacht voor anatomie en de natuur. 

4. Literatuur:  Humanisten bestudeerde klassieke geschriften. Gingen middeleeuwse Bijbelse verhalen na om te kijken of deze correct waren geschreven.  

Verhalend

Anatomie, ware grote

Architectuur: Symmetrisch, rond, zuilen

Gotisch

Heliocentrisch & hernieuwde belangstelling voor anatomie en natuur

Geocentrisch

De verspreiding over Europa (KA 20)

Verspreiding Renaissance (doel 6)

• Kunstenaars/geleerden werden uitgenodigd door buitenlandse vorsten om kunstwerken/lezingen te maken en te geven.
  
  
• Door de uitvinding van de boekdrukkunst (1439) verspreidde de werken van de humanisten zich veel sneller door Europa. 
  

Noorden: Humanisme (doel 7)

Humanisme: geleerde die vanaf omstreeks 1500 klassieke teksten bestudeerde. 

(verschil) Ten Noorden van de Alpen: nauwelijks overblijfselen van klassieke oudheid.Richtte zich op de wedergeboorte van het oorspronkelijke christendom. 

Erasmus van Rotterdam: bestudeerde Christelijke teksten uit de oudheid. Ontdekte hierdoor fouten in de Christelijke leer. 

5.2 Europese overzeese expansies

Periode 1

Week 2

Les 1

Introductie

4 HAVO 

Doel 8 Doelen van overzeese expansie

Portugezen & Spanjaarden hadden twee doelen met overzeese expansie 

1. Goud (Voor henzelf en het Christendom = Reconquista) 

2. Grondgebied (Voor henzelf en het Christendom = Reconquista) 

Doel 9 - Route naar Indie 

Waarom? 

Uit Indië kwamen kostbare koopwaar, zoals specerijen. Portugezen hoopten de route daar naartoe te vinden, zodat ze tussenhandel met Arabieren konden voorkomen en met de directe handel in deze producten enorme winsten konden behalen.  

Doel 10,11

10. Handelswaar vanuit west-Afrika:

Goud, ivoor en tot slaaf gemaakten.  

11. Portugezen verbouwden  suikerriet op plantages met indiaanse en Afrikaanse tot slaaf gemaakte.

5.3 De Reformatie

Periode 1

Week 2

Les 1

Introductie

4 HAVO 

Kenmerkend aspect 22

De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had.

Doel 13: misstanden

1.  Geestelijken leidden een leven dat in strijd was met de ideeën die de kerk zelf verkondigde.  

2. Luthers 95 stellingen, waarin hij onder meer het geloof in aflaten aanviel.  

2. Geestelijken konden voor de leken bemiddelen bij God. (Paus) (Volgens Luther: enkel door lezen van de bijbel/bidden) tot god)

95 stelling Luther

• Luther vond dat de katholieke kerk weer eenvoudig moest worden, net zoals in de begintijd van de christelijke religie
  
  
• 1517 schrijft Luther een brief aan een bisschop vol met kritiek op de kerk
• 95 stellingen van Luther
• Spijkert deze brief op de deur van de katholieke kerk
  
  Een paar standpunten van Luther:
  
• Tegen de verering van heiligen
• Mensen moesten zelf de bijbel lezen

Doel 14: gevolgen reformatie

- De protestantse Reformatie of Hervorming, waardoor het christendom in West-Europa uiteenviel in de katholieke kerk en de protestantse kerken. 

Verschil 1

God bepaalde welke mensen naar de hemel gingen. Volgens Calvijn hadden mensen zelf daar geen invloed op, terwijl Luther stelde dat mensen met een goed geloof hun kansen vergrootten om naar de hemel te gaan.

Verschil 2

Luther vond dat onderdanen de overheid moesten gehoorzamen. Volgens Calvijn moest de overheid handelen in overeenstemming met de Bijbel en het ware geloof. Als een vorst ‘een valse godsdienst’ oplegde, mocht het volk onder leiding van hoge edelen en andere bestuurders in opstand komen. (KA 23)

5.4 De Nederlandse Opstand

Periode 1

Week 2

Les 1

Introductie

4 HAVO 

Kenmerkend aspect 23

Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.

1566 Het Smeekschrift

• Lagere edelen bieden op 5 april 1566 aan de landvoogdes Margaretha van Parma het Smeekschrift aan.
• Ze vroegen hierin dat zij de Staten-Generaal bijeen te roepen om de politieke en religieuze problemen in de Nederlanden op te lossen. 
• Margaretha laat tijdelijk de plakkaten, inquisitie stopzetten tot een beslissing van Filips II.

Beeldenstorm 1566

Hagenpreken --> Beeldenstorm

Willem prins van Oranje-Nassau

• Willem gevlucht naar Duitsland.
• 1568 Slag bij Heiligerlee, legers Alva+ Willem van Oranje in de Nederlanden=> begin Nederlandse Opstand.


• 1572: Willem van Oranje mag als prins kapersbrieven geven aan watergeuzen.
• 1 april 1572 watergeuzen nemen Den Briel in: Hol., Zee. steden kiezen kant Opstand, meer geld naar Opstand en benoemen W.v.O. als stadhouder. Hoop opstandelingen dat Spanje is te verslaan. 

Doel 16

- De Nederlanden hadden één landsheer (vorst), maar vormden verder geen eenheid.

- De landsheer was in elk gewest apart hertog of graaf en benoemde er vaak een plaatsvervanger: de stadhouder. 

- Alle gewesten hadden eigen wetten en privileges en een eigen bestuur, de Staten. Ook de steden bestuurden zichzelf.

Leerdoel 17

(1) Filips ging door met de centralisatiepolitiek, 

(2) trad harder op tegen het protestantisme (calvinisme) 

(3) vroeg voor een oorlog tegen Frankrijk hoge belastingen en 

(4) benoemde op hoge posities vertrouwelingen van buiten de Nederlanden.

18 de Unie van Utrecht 

Militair en politiek bondgenootschap van een groot deel van de Nederlanden tegen Spanje (1579).

19 Plakkaat van Verlatinghe (1581)

 De zeven gewesten besloten Filips niet meer als vorst te erkennen.