2.3 Imperium Romanum

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

2.3 Imperium Romanum

Lesopbouw

- Uitleg 2.3 Imperium Romanum:

KA's

* De groei van het Romeinse Imperium waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde.

* De klassieke vormentaal van de Grieks-Romeinse cultuur 

Lesdoelen

1. Je kan uitleggen hoe het Romeinse rijk zich ontwikkelde en onder controle hielden.

2. Je kunt uitleggen wat de oorzaken en gevolgen waren van Romanisering.

3. Je kunt uitleggen waardoor zich in het Romeinse Rijk groepen Germanen vestigden en wat daarvan de gevolgen waren. 

Romeinse Rijk

Het begin van een wereldrijk!

Romulus en Remus

"Wie zonder toestemming deze plek betreedt, zal het met de dood bekopen."

De legende

Volgens de legende vermoordde Romulus zijn tweelingbroer Remus na een ruzie over de vraag wie van beiden over de nieuw gestichte stad zou gaan heersen en er zijn naam aan mocht geven. Aldus werd Romulus de eerste koning van Rome. Hij zou de naamgever zijn van de stad Rome die werd gebouwd op de Mons Palatinus.

Rome als monarchie

- Mythe: Romulus en Remus.  (Rom-> Rome).

- Romulus doodt Remus -> wordt koning van Rome.

- Etruskische koning, wordt koning van Rome (opvolgers van Romulus?)

- Veel gebieden veroveren, niet iedereen blij.

- Tijdens Tarquinius Superbus, terreur en onderdrukking.

- Veel mensen moesten hard werken en gingen dood.

Romulus en Remus

Een tweeling die volgens de mythe opgevoed zou zijn door wolven. 

Klik hier voor een (grappige) video over deze tweeling. Ook komt het onderwerp consent hierin voor. Wat door 'the voice' Heel actueel is.

Ontstaan Rome

• mythologische verklaring: mythe van de twee broers Romulus en Remus

• wetenschappelijke verklaring: Rome is ontstaan uit een aantal dorpen die op de 7 heuvels bij de rivier de Tiber liggen. De dorpjes smolten samen tot een grote stad.

Ontstaan Rome

• 8e eeuw voor Chr. De rivier de Tiber belangrijk voor handel, veel wegen kwamen samen die Griekse kolonies in Zuid-Italië met Noord-Italië verbonden.

• Rome had zout. Zó belangrijk dat soldaten en ambtenaren een zout-rantsoen meekrijgen. (zout = sal in Latijn, SALaris!)
• De stadstaat Rome is ooit een koninkrijk geweest, hoewel daar erg weinig over bekend is.

Ontstaan van de Romeinse Republiek

•  8e eeuw v.C.:

       - Ontstaan Rome 

       - Gunstige ligging

• Bestuur door koningen

       - zo'n 250 jaar lang

       - in 509 v.C. veranderd dat

• Rome wordt een republiek

       - Meerdere gekozen leiders

Staatskunde in een notendop

• Koninkrijk : 753 v. Chr – 509 v. Chr
  

              Het ontstaan van Rome

• Republiek: 2 consuls en senaat : 509 v. Chr – 27 v. Chr
  

            -  Burgeroorlogen (generaals) in 1e eeuw v. Chr

           -   Julius Caesar > belangrijke generaal, later dictator, wordt vermoord                      in 44 v. Chr

            - Adoptiefzoon Augustus wordt Rome’s eerste keizer

• Keizerrijk: 27 v. Chr – 476 na Chr
  

Romeins bestuur

• Koninkrijk: 753 - 509
  --> Tarquinius Superbus
• Republiek: 509 - 27 v.C.
• Senaat = rijke adel = patriciërs
• Consuls
• Volk = vooral boeren = plebejers

Uitbreiding Romeinse Rijk

Rome als keizerrijk
27 v.C. - 476 (1453)

• Groei rijk --> belang generaals
• 49 v.C.: burgeroorlog, winnaar = Julius Caesar
• Caesar de dictator
  --> 44 v.C.: Caesar wordt vermoord = "et tu, Brute?"
  --> 44-27 v.C.: burgeroorlog
  --> 27 v.C.: Octavianus grijpt de macht
  --> 27 v.C.: Augustus wordt keizer
• Pax Romana

Romanisering

• Romanisering = het overnemen van elementen van de Romeinse cultuur door niet-Romeinse volken
• Verharde wegen.
• Goden
• Geldeconomie
• Veel overname van de Griekse cultuur. Bouwstijl: zuilen, bogen, koepels.                        Goden: Zeus werd Jupiter
• Romanisering door: mannen die dienden in het leger (burgerrecht)

Opdracht

Hoeveel voorbeelden van romanisering kan jij uit deze twee afbeeldingen halen? Vind er minimaal twee!

Noem de voorbeelden van Romanisering die je gevonden hebt.

Wanneer was Rome gesticht?

1. 753 v.C.
2. 735 v.C.
3. 573 v.C.
4. 537 v.C.

In welke eeuw was het Romeinse Rijk op haar grootst?

1. 2e v.C.
2. 1e v.C.
3. 1e n.C.
4. 2e n.C.

Optimates waren ...

1. Consuls
2. Patriciërs
3. Rijke plebejers
4. Rijke plebejers + patriciërs

Leg uit hoe Romeinen met overwonnen volkeren omgingen

Zet in de goede tijdsvolgorde van boven naar beneden.

Julius Caesar wordt benoemd tot dictator

Augustus wint de burgeroorlog

Het Romeinse Rijk is een Republiek

Het Romeinse Rijk wordt een keizerrijk 

Grenzen onder druk

• Romeinen lieten sommige veroverde volken zichzelf besturen. Motivatie om vijanden buiten te houden, anders raakten ze hun macht kwijt.
• Romeinen konden snel ter plaatse zijn dankzij hun wegennet.
• Langs de grenzen (limes) legden de Romeinen een verdedigingssysteem in met legerkampen en wachttorens.
• In vredestijd kon de grens worden overgestoken en kon er worden gehandeld aan beide zijden van de grens.

Grenzen onder druk

• Vanaf de 2e eeuw vielen steeds meer Germanen het Rijk binnen.
• Germanen vestigden zich in het Rijk óf ze kwamen plunderen
• Het bestuur van het Romeinse Rijk ook minder stabiel, steeds vaker grepen generaals de macht 
• Het westen verzwakte, terwijl het oosten hier geen last van had.
• Daarom werd het rijk gesplitst in Oost en West
• In 476 n.Chr. stortte het West-Romeinse Rijk in 

Koninkrijk?

De stadstaat Rome is ooit een koninkrijk geweest,

hoewel daar erg weinig over bekend is.

En of het verhaal van Romulus en Remus waar is....?

In 117 na Christus was het Romeinse Rijk op zijn grootst. Toen besloten de keizers om geen gebieden meer te veroveren.

Mare Nostrum, onze zee. Zo noemden de Romeinen de Middellandse Zee.

Germania, zoals onze streek door de Romeinen werd genoemd, bestond uit: Germania Inferior (Laag Germanië) en Germania Superior (Hoog Germanië).

Gallia (Gallië), het huidige Frankrijk, werd door Julius Caesar veroverd. Zijn aanzien steeg hierdoor enorm. De hele oorlog kostte het leven aan meer dan een miljoen Galliërs, en nog een miljoen werden tot slaaf gemaakt. Caesar heeft de oorlog beschreven in het boek Verslagen over de Gallische Oorlog, waarin hij hier en daar wel een beetje overdrijft...vooral over zichzelf.

Met de verovering van Egypte hadden de Romeinen hun voedseltekort in delen van het Romeinse Rijk opgelost: het land werd de graanschuur van Rome.

Limes

• Na de dood van Caesar veroveren de Romeinen de laatste gebieden van hun enorme rijk. 
• Ze maken vaak gebruik van natuurlijke grenzen zoals: zeeën, rivieren, bergen en woestijnen.
• Maar als het nodig is bouwen ze een versterkte grens met wachttorens en forten. Zo'n grens heet limes. 

De Limes in Nederland

• In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. 
• Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

• Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Bij Nijmegen (Noviamagus) en Xanten (Castra Vetera) lagen castra. Een castra is een groot fort, meestal voor een legioen. Dit was een leger van ongeveer 6000 soldaten.

Bij Utrecht (Trajectum) lag een castellum. Een castellum is een klein fort, meestal voor een cohort. Dit was een leger van ongeveer 600 soldaten.

De wachttoren die je bij de vorige slide zag, stond bij Vechten (Fectio)

De Tubanten (Tubanti) waren Germanen die in het oosten van het huidige Nederland woonden. De naam kom je tegenwoordig in dit gebied nog regelmatig tegen: de naam Twente is er van afgeleid, net als de naam van de regionale krant Tubantia.

De Bataven woonden in het gebied rond de grote rivieren. Dit gebied heet tegenwoordig de Betuwe, en vermoedelijk komt de naam van de Bataven

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Reconstructie van het castellum Leiden-Roomburg

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Reconstructie van het mini-castellum bij Den Haag 

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Reconstructie van Castra Noviomagus (Nijmegen)

Romeinen in Nederland

• De Romeinse tijd (58 v. Chr. - ±400 n. Chr) is een belangrijke periode voor ons gebied. 
• Zo nemen de Romeinen ijzer mee, dat handig is als gereedschap, maar ook het schrift. 
• Hiermee eindigt ook bij ons de prehistorie en begint de historie.

Taal?

De Romeinen brachten vernieuwing in de landbouw: mijt lat. meta, sikkel vulg.lat. sici­la lat. secula, stoppelulg.lat. *stupula lat. stipula,  wan lat. vannus, vlegel lat. flagellum 'zweep, vlegel', pers laatlat.pressa van premere, wijn lat. vinum, kers vulg. lat. ceresia lat. cerasea, molen laatlat. molina, mole­naar lat. molinarius, pluim lat. pluma (Plinius verhaalt dat ganzenve­ren in  Rome geïmporteerd werden uit het noorden van Gallië).

Romanisering

• Het contact tussen de mensen in deze streek en de Romeinen is intensief. 
• Dat is ook niet zo vreemd: de Romeinen zijn hier ruim 400 jaar, en door handel en huwelijken worden gebruiken overgenomen.
• Het overnemen van Romeinse gebruiken (taal, kleding, cultuur) heet romanisering

Reconstructie van een Villa Rustica

Rijke en machtige mensen gaan zich steeds meer gedragen als Romeinen: ze kleden zich als Romeinen, spreken de taal en laten 'Romeinse' huizen bouwen. Dit is een Villa Urbana in West-Europa

Leven onder de Romeinen

• De Romeinen laten de overwonnen volken vaak hun gebruiken en godsdienst houden. 
• En zolang de volken belasting betalen (o.a. door soldaten voor de hulptroepen te leveren), zijn er weinig problemen: precies wat de Romeinen willen.

Bataafse Opstand

• In 69 n. Chr. komen de Bataven onder leiding van Julius Civilis in opstand tegen de Romeinen. 
• Hoewel de Bataven in eerste instantie overwinningen (Trajectum werd door brand verwoest) behalen, worden ze uiteindelijk een jaar later verslagen.
  

De samenzwering van Julius Civilis, geschilderd door Rembrandt van Rijn

Opdracht

Leren voor feedbacktoets

maken 2.3: opdr. 2, 3, 4, 6, 7