Hoe kan DNA-onderzoek bijdragen aan het in stand houden van soorten?
1 / 31
Lesduur is: 50 minIntroductie
Wat kun je met DNA? Olifanten in dierentuinen matchen zodat er geen inteelt optreedt! Wat is eigenlijk inteelt en waarom is dat een probleem? Hoe erg is het als een soort (olifant) uitsterft? Inclusief een beperkte herhaling van begrippen uit de erfelijkheidsleer. Het is een vrolijke les met een knipoog naar datingprogramma's op TV.
Instructies
Voorkennis van leerlingen
Enige basiskennis van erfelijkheidsleer.
Voorbereiding voor de docent
- alle leerlingen hebben een laptop (of telefoon) nodig om met het interactieve deel mee te kunnen doen
- via de gele memobriefjes onder de meeste dia's kun je (docent) extra informatie lezen over de dia, of antwoorden op de vraag
Leerdoelen / vaardigheden
Na deze les...
...weet de leerling weer wat dominant, recessief, homozygoot, heterozygoot, gen en allel betekenen.
...weet de leerling weer hoe een stamboom werkt, en hoe je genotypen noteert.
...heeft de leerling geoefend met het aflezen van een grafiek.
...kan de leerling uitleggen wat de problemen / risico's zijn van inteelt.
...kan de leerling beargumenteren wat het nut is van matchmaking in dierentuinen.
...kan de leerling uitleggen wat het begrip 'biodiversiteit' betekent en wat dit met inteelt te maken heeft.
Aansluiting curriculum
Biologie: erfelijkheidsleer, biodiversiteit.
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 2 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 3 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 4 - Video
Deze slide heeft geen instructies
Slide 5 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Even opfrissen
Rangschik (sleep) de celonderdelen van klein naar groot.
1= klein
...
...
...
5 = groot
1
2
3
4
5
gen
chromosoom
genoom
DNA-molecuul
celkern
Slide 6 - Sleepvraag
Toelichting
Deze vraag is bedoeld om kennis over DNA, chromosomen en genen op te halen.
Slide 7 - Tekstslide
Toelichting
Deze afbeelding laat nog even zien hoe de begrippen uit de vorige vraag verband met elkaar houden.
Vraag
Hoe noem je een erfelijke eigenschap die een andere erfelijke eigenschap overheerst?
A
recessief
B
dominant
C
heterozygoot
D
mutatie
Slide 8 - Quizvraag
Deze slide heeft geen instructies
Vraag
Als een individu voor een bepaalde eigenschap twee dezelfde allelen bezit, noem je dat ....
A
intermediair
B
identiek
C
heterozygoot
D
homozygoot
Slide 9 - Quizvraag
Deze slide heeft geen instructies
Vraag
Een olifant met als genotype AA wordt gekruist met een olifant met als genotype aa. Wat is het genotype van het jong?
A
Aa
B
AA
C
aa
D
50% kans op AA,
50% kans op aa
Slide 10 - Quizvraag
Deze slide heeft geen instructies
Vraag
Overleg met je buur:
Wat is inteelt eigenlijk?
En waarom is dat een probleem?
Eén van jullie typt hier jullie antwoord:
Slide 11 - Open vraag
Toelichting
Inteelt is een wetenschappelijk begrip van het kruisen binnen een soort, ondersoort of ras van nauw aan elkaar verwante individuen. De verwantschap tussen beide ouders is hierbij groter dan gemiddeld in de totale populatie. Inteelt leidt tot homozygositie, hetgeen de kans vergroot dat het nageslacht nadelige effecten ondervindt van recessieve allelen. Inteelt leidt over het algemeen tot een verminderde genetische variatie van populaties. (Bron: wikipedia)
Slide 12 - Video
Deze slide heeft geen instructies
Vraag
Waardoor treedt er in dierentuinen vaak inteelt op?
Typ hier je antwoord:
Slide 13 - Open vraag
Antwoord:
In een dierentuin woont een beperkt aantal dieren. Als die onderling kruisen, is dat in eerste instantie geen probleem. Maar als vervolgens de jongen opnieuw kruisen met de ouderdieren, dan ontstaat al snel inteelt. Er is te weinig genetische diversiteit binnen zo'n kleine 'populatie'.
Slide 14 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Vraag
Als het recessieve allel weergegeven wordt met de letter a, hoe zien de genotypen van moeder 1 (geel-groene pijl) en vader 2 (oranje pijl) er dan uit?
A
moeder 1: AA of aa
vader 2: aa
B
moeder 1: AA
vader 2: aa
C
moeder 1: Aa of aa
vader 2: Aa of aa
D
moeder 1: Aa
vader 2: Aa
Slide 15 - Quizvraag
Toelichting
De ouders van 1 en 2 (broer en zus) zijn, net als 1 en 2, niet ziek, maar dragen (volgens de tekst) wél het recessieve allel bij zich. Zus 1 en broer 2 hebben dus allebei dit allel van hun ouders geërfd, maar zijn niet ziek. Ze zijn dus allebei drager, en dus heterozygoot: antwoord D.
Slide 16 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 17 - Video
Deze slide heeft geen instructies
Er moet bloed worden
afgenomen voor DNA-analyse
De olifant heeft een grotere
kans op een gezond jong
De reis van de ene naar de andere dierentuin
Achterlaten van familieleden
Minder kans op uitsterven van de soort
Slide 18 - Sleepvraag
Toelichting
Hier kan natuurlijk discussie over ontstaan. Heeft de olifant echt geen last van die bloedafname? In het filmpje werd gezegd dat dit bloed toch al verzameld werd, dus dit onderzoek levert geen extra belasting voor de olifant.
Het behoud van de soort is voor een individuele olifant niet van belang. Interessant gegeven.
Maar eigenlijk heeft al dit gedoe weinig voordelen voor de olifant zelf. Waarom doen we het dan? Daar gaat de volgende dia over.
Slide 19 - Tekstslide
Toelichting
Voor de individuele olifant heeft dit gezeul over de hele wereld, van de ene dierentuin naar de andere, niet zoveel voordelen. Voor de soort, en voor ons, wél. Dat heeft te maken met het begrip 'biodiversiteit'.
[Lees definitie van biodiversiteit voor]
De mens is er in geslaagd om het aantal soorten op aarde behoorlijk te laten afnemen, de biodiversiteit daalt dus. Wetenschappers proberen met dit soort fokprogramma's het tij te keren en soorten voor uitsterven te behoeden.
Slide 20 - Tekstslide
Toelichting
Vraag leerlingen bijvoorbeeld wat ze zien in deze grafiek, of wat de verschillende kleuren lijnen betekenen. Wat zijn eigenlijk 'gewervelde soorten'? En wat zijn 'mariene soorten'? Hoe kan het dat alle lijnen in 1970 bij 100 beginnen? Op deze manier leer je leerlingen om een grafiek te lezen.
Vraag
Met hoeveel procent is het aantal gewervelde soorten op aarde afgenomen tussen 1990 en 2000 volgens deze grafiek?
A
afname van ongeveer 60%
B
afname van ongeveer 45%
C
afname van ongeveer 30%
D
afname van ongeveer 15%
Slide 21 - Quizvraag
Toelichting
De afname tussen 1990 en 2000 (dus maar 10 jaar!) is volgens deze grafiek ongeveer 30%. Wat is het gevolg als deze trend doorzet (en dat doet-ie)? Waarom zou dat een probleem zijn? Voor ons? Of voor wie?
Slide 22 - Tekstslide
Toelichting
Nodig de leerlingen uit om na te denken over het uitsterven van een toch wel iconische soort: de olifant. (Negeer even het feit dat er meerdere soorten olifanten bestaan, benoem dit eventueel wel).
Laat leerlingen fysiek lopen naar links of naar rechts in het lokaal. Laat ze vervolgens argumenten uitwisselen passend bij hun keuze. Als leerlingen overtuigd raken door argumenten van 'de overkant' mogen ze uiteraard van kant / van mening wisselen.
Alternatief
Als deze werkvorm te uitdagend is voor de klas, kun je ook de volgende dia gebruiken. Hierbij geven de leerlingen via een 'poll' hun mening.
Hoe erg zou je het vinden als de olifant uitsterft?
0 = niet erg, 100 = heel erg
Slide 23 - Poll
Alternatief:
Leerlingen moeten nu nadenken in hoeverre ze 'last hebben' van het uitsterven van een toch wel iconisch dier.
Slide 24 - Tekstslide
Toelichting
Deze dia is bedoeld voor leerlingen (en docenten) die meer willen weten. Kan uiteraard overgeslagen worden.
Slide 25 - Video
Deze slide heeft geen instructies
Slide 26 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 27 - Tekstslide
Toelichting
Deze dia is bedoeld om leerlingen te helpen zich te oriënteren op vervolgopleidingen, hoewel dat vaak nog een ver-van-mijn-bed-show is. Onbekend maakt onbemind en op deze manier maken ze kennis met wellicht onbekende studierichtingen.
Slide 28 - Tekstslide
Toelichting
Extra inspiratie voor geïnteresseerde leerlingen.
Slide 29 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 30 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 31 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
