2425 Herhaling 1e deel H6 (demografie, cultuur, politiek en klimaat)

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vmbo lwoo, vwo
• Leerjaar 6

2425 Herhaling  H6 Zuid Amerika

Geschiedenis > heden

1500 > Europeanen nemen de macht over, oorspronkelijke bevolking neemt sterk af.

1600 > Slaafgemaakten uit Afrika vormen de nieuwe onderklasse, natuur verandert in plantages

1800 > Lokale elite neemt de macht over, ongelijkheid blijft

na 1900 > Migratie uit andere Europese landen en Azië

Waar en waarom daar?

• Inheemse bevolking
  
• Afrikaanse afkomst
  
• Europese afkomst
  

Inheemse bevolking alleen in Bolivia en Guatamale nog meerderheid.

Antwoord

Op welke manier hebben natuurlijke omstandigheden een grote invloed op de spreiding en dichtheid van de bevolking?

bij gunstige omstandigheden heeft een gebied een grotere draagkracht en kunnen er meer mensen een bestaan opbouwen

Bevolkingsdruk

De mate waarin de bewoners van een gebied beslag leggen op de aanwezige ruimte en hulpbronnen. 

De bevolkingsdruk bij gunstige omstandigheden laag/ hoog. 

Bevolkings-spreiding

Bevolkingsdruk hangt af van de draagkracht van een gebied:

• Klimaat
• Bodemkwaliteit
• Beschikbaarheid water

Bevolkingsdruk

De intensiteit (mate) waarin de inwoners van een gebied beslag leggen op de aanwezige ruimte en kringlopen.

Draagkracht

Het maximaal aantal mensen dat op een gebied of op aarde kan leven zonder schade aan te richten aan het ecosysteem.

Dunbevolkte gebieden verklaard

Bevolkingsspreiding verklaard

Bevolkingsgroep	Oorspronkelijke woonplek(ken) in Zuid-Amerika	Verklaring
Inheemse bevolking Inca's	- langs rivieren in Amazone - hogere delen Andes	-voedsel uit bos en water en vis -Gematigd klimaat gunstig voor verbouwen aardappelen, gerst en tarwe
Europese kolonisten	- lagere valleien en plateaus - kustzones vooral bij rivierdelta's	- warmer klimaat gunstig voor verbouw handelsgewassen cacoa, koffie, suikerriet - verschepen handelsgewassen en grondstoffen naar moederland

Demografisch transitiemodel

Regionale verschillen en gezinsplanning

Wel bestaan er binnen landen regionale verschillen, vooral veroorzaakt door:

Overheidsprogramma’s voor gezinsplanning zijn daarom vooral gericht op:

lage inkomensgroepen in de stad en op het platteland

Waarom?

want daar zijn de geboortecijfers nog vaak hoog

verschil in welvaart

Verstedelijking

Zuid-Amerika is het meest verstedelijkte continent ter wereld, gemiddeld:

Waardoor was er een snelle verstedelijking na 1950?

80% van de bevolking woont in een stad

uitstoot arbeidskrachten in de landbouw op platteland opkomst industrie in steden

Inca's

13e eeuw

elite vs. onderhorige massa

Uitvoeren macht

en "bescherming"

Belasting en diensten

Elite

Bestuurslaag en leger

Boeren, burgerij (onderhorig)

Koloniale periode 

Spanje & Portugal overheersen

Slaven werkten op de plantages

Inheemse gebieden niet

gekoloniseerd?

Feodale structuur

• 1825 bijna alle landen onafhankelijk
• feodale structuur bleef bestaan
• machtshebbers hebben geen belang bij goede voorzieningen voor de armere massa op het platteland
• Cliëntelisme
• ontsnappen? --> vlucht naar de stad 
• FEODALE STELSEL GRONDOORZAAK: economische achterstand en politieke problemen Zuid Amerika

Vorming van de oligarchie

Macht in kleine groep elitairen

Staat in dienst van de elite

Opkomst van het populisme

Oligarchie (macht bij kleine groep mensen) zet kwaad bloed bij bevolking. Populistische partijen spelen hier op in. 

• Latijnse populus betekent volk.
• Populisten; belangrijk is charismatische leider en spreken namens 'de mensen' of 'het volk'. 

'De mensen zijn het zat', 'het volk pikt het niet langer' en 'het is de schuld van de elite'. Zomaar drie zinnetjes die je met een heel klein beetje speuren al snel tegenkomt in toespraken en campagnes van populistische politici. Want populisten spreken altijd namens 'de mensen' of 'het volk'. Het Latijnse woord populus betekent niet voor niets letterlijk volk.

Juan Domingo Perón (Lobos, 8 oktober 1895 – Olivos, 1 juli 1974) was een Argentijns militair en president van Argentinië van 1946 tot 1955 en van 1973 tot 1974. 

Eva Maria Duarte de Perón (Los Toldos, 7 mei 1919 – Buenos Aires, 26 juli 1952) was de tweede echtgenote van de Argentijnse president Juan Perón (1895-1974) en first lady van 1946 tot haar dood in 1952.

Na WO II --> bemoeienis vanuit de VS

Doel: tegengaan communisme en socialisme in Zuid-Amerika (Koude Oorlog)

Gevolgen: militaire regimes aan de macht (geholpen door VS)

Pas in de economische crisis van de jaren '80 zijn de meeste van deze regimes afgezet

De huidige tijd

Strijd tussen neo-liberalisme & linkse regimes

Tijdspad

1500-1800: koloniale periode (cliëntelisme)

1800-1930: Elite aan de macht (oligarchie)

1930-1950: Het volk aan de macht? (populisme)

1950-1980: Het leger aan de macht (militaire dictatuur)

Dictuur 

Koloniaal

Meer democratisch maar instabiel

Oligarchie

Populistische

WO II - 1980: veel rechtse dictaturen gesteund door V.S.

• Veel regimes vervangen door meer democratische regeringen.
  

• Bloedige dictaturen met directe of indirecte hulp van de V.S. (gemotiveerd vanuit angst voor communisme)

Jaren '80: Neoliberalisme (naar Amerikaans voorbeeld)

Kernwoorden:

• Privatisering
  
• Bezuinigen op overheidsuitgaven
  
• Deregulering
  
• Vrijhandel
  

Neoliberalisme?

Een ontwikkelingsbeleid gebaseerd op het privatiseren van staatsbedrijven, het verlagen van handelstarieven, het verkleinen/afschaffen van overheidssubsidies, het verlagen van winstbelasting en het afschaffen van regels voor het bedrijfsleven.

Vanaf 2000: Bevolkingsparticipatie

Door het neoliberalisme nam de sociale en regionale ongelijkheid enorm toe.

Reacties van burgers leidden tot:

• Bottom-up democratisering
• Sociale participatie

Good governance

algemeen

Over het algemeen geldt hoe verder van de evenaar hoe kouder.

Dus van tropisch regenwoud (rond evenaar) naar toendra (in het zuiden)

verstorende factoren

De ligging van het langgerekte Andesgebergte zorgt voor verstoring van dit algemene patroon.

Ook windrichting en zeestromen zorgen voor verstoringen.

Dus niet alleen van noord naar zuid een 

veranderend klimaat. 

Maar ook van oost naar west.

Dus niet alleen van noord naar zuid een veran-derend klimaat. Maar ook van oost naar west.

Luchtdruk en winden januari

Klimaatbepalende factoren

Temperatuur wordt beïnvloed door:

- breedteligging

- hoogteligging

- warme/koude zeestroom

- ligging dichtbij/verweg van zee

Neerslag wordt beïnvloed door:

- ligging van de ITCZ/luchtdruk

- reliëf

- ligging dichtbij/ver weg van zee

- aanlandige of aflandige wind

- warme/koude zeestroom

Januari

Juli

steeds minder neerslag

Pampa's (Steppen)

?

Op welke savannevegetatie lijkt deze veel? (Llanos, cerrado of Caatinga)

?

Wat is het verschil met de Llanos?

Pampas zijn vruchtbaar en worden gebruikt voor de landbouw,

Llanos worden gebruikt voor veeteelt. 

De Pantanal is een soort soepkom, die ieder half jaar bijna helemaal volloopt met water uit de omringende bergen en rivieren.

Jonge oceanische korst is lichter dan oude oceanische korst.

Bij jonge, lichte oceanische korst is sprake van vlakke subductie.

Bij diepe subductie:

- aardkorst duikt diep in de mantel

- aardkorst smelt

- taai gasrijk magma stijgt op

- komt aan oppervlak (dus uitvloeiiingsgesteente)

- stolt als andesiet.

Zit tussen graniet en basalt in.

Graniet = 

Dieptegesteente Ontstaan bij subductie

Meest taaie magma

Andesiet =

Uitvloeiingsgesteente
(=vulkanische gesteente)

Ontstaan bij subductie

middelmatig taaie magma

Basalt =

Uitvloeiingsgesteente
(=vulkanische gesteente)

Ontstaan bij divergentie

vloeibare magma

Steeds taaier magma

Economie Zuid-Amerika

Economische groei

Bijna alle landen laatste decennia economische groei

- hoger BBP/hoofd

- hogere levensverwachting

- lager % analfabetisme

Gini-coëfficient

Sociale ongelijkheid meten we dmv de GINI-index. De Lorenzcurve is hiervan de grafische weergave. 

Waar is meer ongelijkheid, Brazilië of Hongarije?

              Koloniale tijd

Export van grondstoffen

• mijnbouw
• landbouw
  Levert relatief weinig op.

Oligarchen alleen voor eigen gewin.

• Latifundia's

Veel bewoners van het platteland nauwelijks grond ter beschikking om in hun levensonderhoud te voorzien.

Nu nog scheve grondbezitverhoudingen terug te zien.

Import van industrie-producten.

Zijn relatief duur.

Fase 1: 1950-1990

Economische stagnatie

1. economisch dualisme: moderne landbouw bestaat bijvoorbeeld naast traditionele landbouw.

2. negatieve handelsbalans

3. importsubstitutie

4. de-agrarisatie

5. grote staatsschuld: wereldbank gaat zich bemoeien met economisch beleid.

Handelsbalans Zuid-Amerika

Exportpakket:

Geld wordt verdient door verkoop aan buitenland van:

- ruwe grondstoffen

- landbouwproducten

Prijs is wisselvallig, relatief goedkoop.

Importpakket:

Uit het buitenland worden complexere producten gekocht zoals:

- machines

- chemicaliën

Zijn contant en relatief duur.

Gevolg: negatieve handelsbalans

Importsubstitutie

Wens: minder afhankelijk van buitenland.

Gevolg: meer protectiemaatregelen

Beleid: importsubstitutie

Industrieproducten zelf maken ipv uit het buitenland halen.

Nodig: fabrieken met machines -> investeren -> toename staatsschuld.

fabrieken vooral in handen van overheid

Ondertussen:

Arme plattelanders trokken naar de stad:
ruraal-urbane migratie (toename verstedelijkingsgraad)

De-agrarisatie

-> landbouw werd minder belangrijk voor de economie

 

economische sectoren

primaire sector = landbouw/visserij/mijnbouw

secundaire sector = industrie/nijverheid

tertiaire sector = dienstensector

Beleid importsubstitutie succesvol?

De zelfgemaakte industrieproducten zijn

-  duurder 

- van slechte kwaliteit

Oorzaken:

- gebrek aan interne concurrentie

- beperkte afzetmarkt

Gevolg: grote staatsschuld die niet afgelost wordt, wereldbank grijpt in.

-> bezuinigen 

-> blik meer op het buitenland te richten:
Geen protectionisme, wel ruim baan voor buitenlandse investeerders. Overheidsbedrijven werden geprivatiseerd.

Fase 2: economische groei

(1990 - 2012) 

Wereldwijd economische groei

-> meer vraag naar grondstoffen

-> hogere prijs grondstoffen
-> positieve handelsbalans Zuid-Amerikaanse landen.

MNO's vestigen zich vooral in kuststeden.

Veel directe buitenlandse investeringen. (brengt werkgelegenheid)

Fase 3: onzekere toekomst 

Wereldeconomie koelt af: recessies/economische crisis

Mensen die wonen in de stad werken niet in de landbouw.

industrialisatie

tertiairisering

Werken in fabrieken.

(vaak textiel)

Werken in dienstensector

(ook informele sector)

schoonmaker, straatverkoper

economische sectoren

primaire sector = landbouw/visserij/mijnbouw

secundaire sector = industrie/nijverheid

tertiaire sector = dienstensector

Te snel groot geworden: te laagwaardig

Huidige verdeling van de beroepsbevolking (2020)

Algemene regel:

Hoe hoger het % dat werkt in de landbouw, hoe lager het ontwikkelingspeil.

Hoog % diensten -> niet direct hoog ontwikkelingspeil, want kan sprake zijn van grote informele sector.

Nieuwe poging tot diversificatie van de economie:

Exportvalorisatie

grondstoffen eerst bewerken tot halffabrikaat of eindproduct.

Voordelen:

- levert werkgelegenheid op

- levert meer geld per eenheid op

- minder gevoelig voor prijsschommelingen dan grondstoffen

Diversificatie van de economie.

Veranderend exportpakket

Tegenwoordig meer samenwerking op eigen continent

Vooral gericht op:

- gezamenlijke defensie

- verbeteren infrastructuur op continentaal schaalniveau

Verbeteren infrastructuur

-

IRRSA

Initiatief voor Infrastructurele Integratie van Zuid-Amerika

Opvallend:

China neemt het voortouw.

Meer Zuid-zuid samenwerking.

Het 'rijke noorden' als centrumgebied wordt minder belangrijk.

Verbeteren infrastructuur

-

IRRSA

Initiatief voor Infrastructurele Integratie van Zuid-Amerika

Nadelen/risico's

- landgrabbing

- ontbossing

- landdegradatie en

- verlaging van de biodiversiteit

- toenemende regionale ongelijkheid

Maken opgave 2 blz 190

• Markeer WAT (vaak doe-woord) je moet doen en WAAROVER (vaak begrip) het moet gaan.
• Herhaal de vraag aan het begin van je antwoord.                          De hoge bevolkingsdichtheid van Zuidoost-Azië...
• Controleer je antwoord.

Verklaar de hoge bevolkingsdichtheid van Zuidoost-Azië vanuit de historische dimensie.

Reeds voor de koloniale tijd was Zuidoost-Azië relatief dichtbevolkt en Zuid-Amerika was dat minder. 

Ook goed: de oorspronkelijke bewoners van Zuid-Amerika stierven in grote getale als gevolg van voor hen onbekende besmettelijke ziekten die door de Europeanen werden meegenomen (in Zuidoost-Azië was dat minder het geval).

Vergelijk Zuid-Amerika met Zuidoost-Azië: waar zal het verstedelijkingstempo lager liggen: in Zuid-Amerika of Zuidoost-Azië? Verklaar je antwoord.

Gebruik bron 37.

Het verstedelijkingstempo zal in Zuid-Amerika het hoogst liggen, omdat de meeste mensen daar al in de stad wonen (de verstedelijkingsgraad is hoog) / in Zuidoost-Azië er nog relatief veel mensen op het platteland wonen (die o.a. vanwege de-agrarisatie in de toekomst nog naar de stad kunnen gaan trekken).

Belangrijk: vergeet verklaring niet!

Maak op basis van gegevens van GB 243D duidelijk of in de toekomst op de kaart van bron 37 meer of juist minder contrast te zien zal zijn tussen de macroregio’s Zuid-Amerika en Zuidoost- Azië. Doe dit zo: kies eerst voor ‘meer’ of ‘minder’ en beargumenteer daarna je keuze.

Minder. De verstedelijkingsgraad is volgens de gegevens van bron 37 voor het grootste deel van Zuid-Amerika hoger dan die in Zuidoost-Azië. Het verstedelijkingstempo (GB 243D) ligt in Zuidoost-Azië in het algemeen iets hoger dan in Zuid-Amerika. Dit betekent dat het verschil in verstedelijkingsgraad voor beide macroregio’s iets zal afnemen.

Op de atlaskaart is te zien dat de verdubbelingstijd in Bolivia en Laos hoger zal zijn dan die van Brazilië en Indonesië.

Geef hiervoor twee verklaringen vanuit de demografische dimensie, af te lezen uit de bronnen. Gebruik voor beide verklaringen een oorzaak-gevolgredenering.

Gebruik de bronnen 35 en 36, en GB 243B.

(1) Oorzaak: de bevolkingspiramiden van Bolivia en Laos hebben relatief een groter aandeel jongeren (zoals van 0-15 jaar) die in de toekomst de vruchtbare laag gaan vormen dan Brazilië en Indonesië; hieruit (gevolg) mag gededuceerd worden dat de bevolking van Bolivia en Laos sneller zal groeien dan die van Brazilië en Indonesië;

(2) Oorzaak: de bevolkingssamenstelling van zowel Brazilië als Indonesië kent een hoger aandeel ouderen (met name mensen boven de gangbare vruchtbare leeftijd) in vergelijking met die van Bolivia en Indonesië. Gevolg: waardoor er relatief veel ouderen zijn die geen / minder kinderen meer krijgen zwakt de bevolkingsgroei af.