Paragraaf 13.1/13.2: Bescherming/Aangeboren en verworven afweer

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Wat gaan we doen?

HAVO:

- Begin thema 13: Afweer

- Uitleg paragraaf 13.1: Bescherming

- Uitleg paragraaf 13.2: Aangeboren en verworven afweer

VWO:

- Uitleg labjournaal/Practicum afmaken og

- Opdrachten maken

Lesdoelen

1. Ik kan de werking en functie van de eerste verdedingingslinie van het afweersysteem bij de mens beschrijven.

2. Ik kan de kenmerken van verschillende typen ziekteverwekkers beschrijven.

Inwendig en uitwendig milieu

Inwendig milieu --> roze (afb.) (huid niet).

Gescheiden van het uitwendig milieu door deklaag (epitheel) van huid, longen en darmen.

Eerste beschermingslinie van het lichaam --> huid en slijmvliezen.

BiNaS 84J2

Mechanische afweer

• Huid --> ogen, neus, mond --> bescherming door slijmvliezen. Traanvocht en speeksel spoelen ziekteverwekkers weg. 
• Slijm in neus, luchtwegen, verteringsstelsel, uitscheidingsst. en voortplantingsstelsel vangt ziekteverwekkers op en houdt ze tegen.

De slijmvliezen zitten op plekken waar openingen in het lichaam zitten.

Huid als barrière

De opperhuid sluit goed aan. 

• Bescherming tegen binnendringen ziekteverwekkers
• Bescherming tegen invloeden van buitenaf --> beschadiging, waterverlies door verdamping, UV-stalen (DNA-schade) door vorming melanine door melanocyten (kiemlaag)

Chemische afweer

Het gebruik van stoffen om indringers tegen te houden:

• Maagsap --> zoutzuur (lage pH)
• Huid --> zweet, talg (pH 3-5)
• Goede bacteriën op de huid en in het darmkanaal

Lichaamsvreemde stoffen

- Horen niet thuis in het lichaam

- Ziekteverwekkers
schadelijke lichaamsvreemde stoffen
Pathogenen

Ziekteverwekkers

Waarom zouden deze organismen het lichaam binnen willen dringen?

Bacteriën, schimmels en virussen

Welke groepen van ziekteverwekkers ken jij al?

Ziekteverwekkers

syfilis

polio virus                   syfilis bacterie            eczeem schimmel        lyme bacterie

Bacterie

• Bacteriën kunnen bestreden worden met antibiotica zoals penicilline (dit maakt hun celwand stuk).
• Plasmiden: kleine cirkelvormige chromosomen. Kan uitgewisseld worden met andere bacteriën.     --> Resistentie antibiotica.

We worden ziek door de giftige stoffen (toxinen) die ze afgeven

bouw virus

Schimmels

Meercellige schimmels bestaan uit lange draden.

Gisten zijn eencellige schimmels en zijn eivormig/rond. 

Zwemmerseczeem is een schimmelinfectie

Parasieten

Samenvattend

Mechanisch --> barrière om te voorkomen dat ziekte verwekkers binnenkomen

Chemisch --> geproduceerde stof die ziekteverwekkers doodt

Huid is een zeer belangrijke barrière die op beide manieren werkt.

Paragraaf 13.2: Aangeboren en verworven afweer

Lesdoelen

1. Ik kan de vormen van aangeboren afweer beschrijven.

2. Ik kan de vormen van verworven afweer beschrijven.

Aangeboren afweer

1. Aspecifiek: gericht tegen verschillende ziekteverwekkers, 

2. Komt voor bij alle planten en dieren 

3. Dient als snelle eerste afweer tegen een infectie.

4. Is de basis voor verworven afweer.

Verworven afweer

1. Wordt ontwikkeld gedurende het leven van een individu

2. Specifiek: Deze afweer is gericht op één type ziekteverwekker.

3. Komt alleen voor bij gewervelde dieren.

Activatie afweersysteem

Een ziekteverwekker of lichaamsvreemde stof dringt het inwendig milieu binnen --> het afweersysteem wordt geactiveerd:

• De tweede verdedigingslinie komt in actie (= aangeboren afweer, niet specifiek) --> snelle eerste afweer. Activeert de verworven afweer.

• De derde verdedigingslinie komt in actie (= verworven afweer, specifiek) --> ontwikkelt gedurende je leven. Gericht tegen 1 type ziekteverwekker en tegen je eigen veranderende cellen.       Alleen bij gewervelde dieren. 

Zoals kankercellen en cellen die geïnfecteerd zijn door bijvoorbeeld een virus. 

Ontstaan witte bloedcellen

Verworven afweer

Lymfocyten zie zich verder ontwikkelen in thymus --> T-cellen/lymfocyten

Lymfocyten die zich verder ontwikkelen in het beenmerg --> B-cellen/lymfocyten

Aangeboren afweer (fagocyten en mestcellen)

Aanmaak van witte bloedcellen

• Witte bloedcellen worden gemaakt in het rode beenmerg
• Sommige witte bloedcellen  ontwikkelen in de thymus.
• Sommige witte bloedcellen worden opgeslagen in de milt en lymfeknopen.

Lymfoïde organen

Functie van thymus: 

De thymusklier is een van de belangrijkste organen in het afweersysteem. Onvolgroeide T-lymfocyten, afkomstig uit het beenmerg, worden er omgewerkt tot functionele T-lymfocyten. Daarnaast speelt de thymus ook een essentiële rol bij de aanmaak van geheugencellen die het recept onthouden hoe de afweerstoffen tegen doorgemaakte ziekten moeten worden aangemaakt.

Functie van de Milt: De milt kan worden gezien als de lymfeklier van het bloed, hij bevat veel lymfocyten en er worden ook veel antilichamen geproduceerd. Bovendien worden in de milt plasmacellen gevormd uit B-lymfocyten.

Vraag

Waarom zien we bij een infectie vaak opgezette lymfeknopen?

Thymus, mild en lymfeknopen --> functie bij de opslag en transport van witte bloedcellen.

Correctievoorschrift

Verdediging in 3 linies: 

1e linie: huid, slijmvliezen maag

Doel: ziekteverwekker buiten houden

2e linie: aangeboren (aspecifieke) afweer  - fagocyten 

Doel: alles wat in het lichaam zit en lichaamsvreemd is moet dood

3e linie: verworven (specifieke) afweer - lymfocyten 

Doel: aanval tegen een specifieke ziekteverwekker 

Terug naar thema 1 van 4H. Wat was fagocytose ook alweer?!

Fagocyten 

• Meestal macrofagen ('grote eter')
• Wordt snel geactiveerd
• Ze maken geen onderscheid tussen ziekteverwekkers --> reactie op elke lichaamsvreemde stof altijd hetzelfde: fagocytose (= insluiten en verteren van ziekteverwekkers / lichaamsvreemde stoffen)
• Kunnen koorts veroorzaken

Fagocytose

Hoe maakt een macrofaag onderscheidt tussen een lichaamsvreemde cel en een lichaamseigen cel? 

Hoe maakt een macrofaag onderscheidt tussen een lichaamsvreemde cel en een lichaamseigen cel? 

De witte bloedcel herkent de ziekteverwekker aan de antigenen --> specifieke herkenningseiwitten op het celmembraan. Meestal zijn dit eiwitten.

Waarom krijg je koorts?

Koorts

• = temperatuur hoger dan 38 °C
  
• Macrofagen maken stofjes aan die de normwaarde van lichaamstemperatuur verhogen
• Een hogere lichaamstemperatuur stimuleert eigen afweersysteem

Je lichaam gaat opwarmen (je hebt het dan koud in eerste instantie). Daarna de normwaarde weer normaal, je moet weer afkoelen (hier zweet je zoveel).

Fagocyten

Granulocyten en macrofagen

Ook granulocyten fagocyteren

ziekteverwekkers.

Ze gaan hierbij meestal zelf 

dood --> pus/etter ontstaat. 

Mestcellen

Dit zijn witte bloedcellen die zich vooral bevinden 

in weefsels van huid en slijmvliezen. 

In contact met ziekteverwekkers of

lichaamsvreemde stoffen --> geven 

histamine af --> verwijding en grotere 

doorlaatbaarheid bloedvaten --> gunstig

voor andere witte bloedcellen. 

Histamine --> zwelling, warmte, roodheid

Lesdoelencheck:

Kan ik:

 - de werking en functie van de eerste verdedigingslinie van het afweersysteem bij de mens beschrijven?

- de kenmerken van verschillende typen ziekteverwekkers beschrijven?

- de vormen van aangeboren afweer beschrijven?

- de vormen van verworven afweer beschrijven?

Sleep de gebeurtenis naar de juiste plek in de afbeelding

1

2

3

4

5

Het virus dringt de gastheercel binnen

Nucleinezuur wordt vermenigvuldigd

Ribosomen bouwen nieuwe capsiden

Nieuwe virusdeeltjes worden in elkaar gezet

Nieuwe virusdeeltjes komen vrij

Wat is een virus?

1. klein deeltje dat bestaat uit een cel zonder celkern
2. klein deeltje dat bestaat uit erfelijk materiaal, verpakt in een eiwitomhulsel
3. klein deeltje dat bestaat uit een cel met celwand en celkern
4. klein deeltje dat bestaat uit erfelijk materiaal in de cel

Wat is het verschil tussen een bacterie en een virus?

1. Een virus is gevaarlijk, een bacterie niet
2. Een bacterie is een organisme, een virus niet
3. Een virus is een organisme, een bacterie niet
4. Een bacterie is gevaarlijk, een virus niet

Leg uit hoe maagzuur bijdraagt aan de barrièrefunctie van je lichaam?

Ik heb dezelfde antigenen als mevrouw Hendriks, want wij zijn allebei mensen.

1. Juist
2. Onjuist

Een mens en een kat hebben hetzelfde antigeen.

1. Juist
2. Onjuist

Welk kenmerk van macrofagen is ONJUIST?

1. Elke macrofaag is specifiek voor één ziekteverwekker.
2. Macrofagen herkennen ziekteverwekkers aan hun lichaamsvreemde antigenen
3. Een ander woord voor macrofaag is 'vreetcel'
4. Een macrofaag 'eet' de ziekteverwekker op

Wanneer spreek je van koorts?

1. 37.5 graden over hoger
2. 38.5 graden of hoger
3. 39 graden of hoger
4. 38 graden of hoger

Aan de slag!

HAVO:

Paragraaf 13.1: opdracht 1 t/m 11

Paragraaf 13.2: opdracht 17 t/m 31

Nabespreking:

• Zijn er nog vragen?

• Hoe vonden jullie de les?

Tot slot:

Schuif je stoel aan

en

Ruim je afval op

Tot de volgende les!