Verhaalanalyse

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Verhaalanalyse

Lesdoel:

Kennismaken met de belangrijkste literaire begrippen;

zodat je volgend jaar weet hoe je een boekverslag moet maken.

Waarom lezen?

Ontspannend;

Ontsnappen aan de werkelijkheid;

Jezelf leren kennen;

Kennismaking met onbekende wereld en werkelijkheid;

Nieuwsgierigheid:

• Naar de ander
  
• 
  
• De wereld
  

De literaire begrippen:

Titelverklaring/motto

Spanning

Personages

Thema/motieven

Opbouw verhaal

Tijd

Ruimte

Vertelperspectief

Titelverklaring 

Wat zegt de titel over de inhoud van het boek?

Wat wil de schrijver zeggen?

Dubbele betekenis?

Vaak begrijp je de titel pas echt, nadat je het boek hebt gelezen.

Het motto

Een motto is een korte tekst voorin het boek. 

Vaak is het een spreuk, citaat, dichtregel, onderdeel van een songtekst of een vers uit de bijbel. 

Niet ieder boek heeft een motto, maar als het er is, dan verwijst het naar de inhoud van het boek en vaak ook naar het thema. 

Spanning is ...

... alles wat je benieuwd maakt naar de afloop, zodat je verder wilt lezen

Spanning

Trucs die de schrijver gebruikt:

• Open plekken: er worden vragen opgeroepen bij de lezer;
  
• Informatievoorsprong of informatie wordt achtergehouden (uitstel en vertraging);
  
• Dwaalsporen en verkeerde vermoedens;
  
• Meerdere verhaallijnen;
  
• Gevaarlijke situaties of gevaarlijke omgeving;
  
• Onverwachte gebeurtenissen/wendingen;
• Inbouwen cliffhangers.

Soorten spanning

Globale spanning: de vraag die je bezighoudt tijdens het lezen:

• op het verleden gericht;
  
• op de toekomst gericht.
  

Lokale spanning: spanning die maar even duurt.

Spanningsboog: de periode tussen het begin en het einde van de spanning.

Personages

Personages hebben een belangrijke rol bij de gebeurtenissen in het boek.

• Ze hebben een doel.
  
• Ze hebben tegenstanders.
  
• Ze worstelen met zichzelf.
  
• Ze hebben relaties.
  
• Ze dragen normen uit.
  
• Ze hebben bepaalde opvattingen.
  
• Ze veranderen.
  

Soorten personages

Een verhaal kent meerdere soorten personages. 

Hoofdperso(o)n(en): belangrijkste personage(s); ook wel round character genoemd.

Bijfiguren/flat character: iets kleinere rol in het verhaal:

• Tegenstander: schurk/slechterik. 
  
• Medestanders/helpers: helpen de hoofdpersoon.
  

Figuranten: de 'voorbijgangers' 

-Hoofdpersoon: belangrijkste personage. Verhaal draait om zijn doel/wens. kunnen er meerdere zijn.

-Tegenstander: schurk/slechterik. Doet er alles aan zodat de hoofdpersoon doel neit bereikt

-Medestanders/helpers: helpen de hoofdpersoon.

-Bijfiguren: kleinere rol in het verhaal.

Je kunt je verhaal levendiger maken door je in te leven in je personage. Je vertelt immers het meeste over deze persoon en deze persoon gaat een ontwikkeling door. 

Vul de vragenlijst in en houd deze in je achterhoofd bij het schrijven. Zo voorkom je tegenstrijdige info. 

Hoofdpersonen

Uitgewerkt personage:

• Innerlijk (wat voor iemand is het/karakter)
  
• Uiterlijk (hoe ziet hij/zij eruit)
  
• Ze hebben een probleem en dus een doel;
  
• Ze maken een ontwikkeling door in de loop van het verhaal.

- hoe zien ze eruit?

- wat doen ze of wat doen ze juist niet? 

- wat weet je over hun karakter?

- welke relaties heeft het personage met de andere personen?

Thema

• Korte omschrijving: waar gaat het in het verhaal nu ECHT om?
• Vaak pas aan te wijzen na afloop van het verhaal.
• Je geeft zelf betekenis (interpreteren).
• Thema hangt boven alles: vaak komt in het thema alles samen over personages, ruimte, motieven en handelingen

Thema

Het hoofdonderwerp van het verhaal noem je het thema. Het thema moet het verhaal samenvatten:

• familie
• liefde
• eenzaamheid
• opgroeien
• dood

Thema

Het thema kan expliciet (duidelijk) in het verhaal worden aangegeven. Vaker komt het thema niet duidelijk in het verhaal naar voren. Jij - de lezer - moet zelf het thema vinden door te kijken naar het gedrag van de personages, de gebeurtenissen in het verhaal en de afloop van het verhaal.

Thema

• Thema is iets anders dan genre!
• Thema: diepere bedoeling van een tekst

Motieven

• Het thema wordt ondersteund door motieven;
  
• Een motief is een element of gegeven dat herhaaldelijk terugkeert;
  
• Een kleiner onderwerp of kenmerk dat past bij het hoofdthema;
  
• Bijvoorbeeld: terugkerende kleuren, gedachten, liederen, voorwerpen of gevoelens.

Opbouw verhaal

Chronologisch – niet-chronologisch;

Verhaalstructuur:

• beginsituatie – ontstaan probleem – verslechtering situatie – dieptepunt – langzame verbetering - ontknoping
  
• met deze volgorde wordt gespeeld door schrijvers.

Motorisch moment: de gebeurtenis waarin het conflict of probleem ontstaat;

Verhaallijnen: een of meerdere

Afloop: open of gesloten

Tijd in een verzonnen verhaal

• Chronologisch of niet-chronologisch
• Voorgeschiedenis (voor dat het verhaal begon)
• Tijdsperspectief (vooraf of achteraf verteld)
• Gesloten of open einde 

Tijd in een verhaal

• Tijdskader: tijd waarin het verhaal speelt bijvoorbeeld in de middeleeuwen;
  
• Verteltijd: de tijd waarin je een verhaal leest (10 minuten of 8 blz.);
  
• Vertelde tijd: het tijdsverloop in het verhaal (het verhaal speelt zich af in twee dagen);
  

Verteltempo o.a.:

• tijdsverdichting
  
• tijdsprong
  
• flashbacks en flashforwards
  

Tijd

Chronologisch	niet-chronologisch
vooraf verteld	achteraf verteld
flash-forward (vooruitwijzing)	flash-back
vertelde tijd (tijd die verstrijkt in boek)	verteltijd (aantal bladzijdes of uren lezen)
tijdverdichting (versnelling)	tijdvertraging
historische tijd

Ruimte en Plaats

Er is altijd een plaats van handeling, m.a.w. het verhaal speelt zich ergens af.

Plaats van handeling is vaak een aardrijkskundige aanduiding.

Bij ruimte gaat het om aankleding van de locatie. 

Ruimte

• Ruimte kan ook figuurlijk zijn en dan moet je denken aan de sfeer, het weer of omgeving.
• Soms is er sprake van 'belangenruimte', d.w.z. dat het gevoel van de hoofdpersoon overeenkomt met de ruimte. 
• Bijvoorbeeld: Als hij/zij angstig is, onweert het of dan is de hoofdpersoon alleen in een donkere griezelige straat.
• Veel aandacht voor het beschrijven van de ruimte? Dan vaak belangrijk voor het verhaal!

Vertelperspectief/psychisch perspectief

Vanuit wiens ogen maak je het verhaal mee? Wie vertelt het verhaal?

Vier vertelsituaties:

• De auctoriële verteller of alwetende verteller;
  
• De personale verteller of hij/zij-verteller;
  
• Ik-verteller;
  
• Meervoudige verteller.
  

De auctoriale of alwetende verteller

• De verteller is iemand die alles weet van alle personages;
• Geschreven in de hij- en zij-vorm;
• Je komt te weten wat alle personages zien, horen, voelen en denken;
• Verteller weet wat er is gebeurd en wat nog gaat gebeuren.
  
• Speelt geen rol in de gebeurtenissen van het verhaal, staat buiten de door hem vertelde geschiedenis.

Voorbeeld

De twee zwarte gendarmen reden die avond in het dorp nietsvermoedend een wisse dood tegemoet. Het was de laatste dag van april 1943 en het piepkleine dorpje heette Krekenlaar. In Krekenlaar gebeurde er nooit wat. En zeker niet, nu het oorlog was.

De stalen vuist van Hitler had het kleine Krekenlaar samen met de rest van het land in een onwrikbare tang genomen. En het was dus wachten op de Britten en de Amerikanen die het land zouden komen bevrijden, op de terugkeer van de koning en van de regering.

Uit: Henri van Daele, Woestepet, een moffenkind

Ik-verteller/ik-perspectief

• De ik-figuur staat centraal; leer je dus goed kennen;


• Vanuit zijn visie maakt de lezer alles mee;
• De lezer weet wat de ik-figuur denkt, doet, voelt, maar niet  wat de andere personages voelen of denken;
• Lijkt op de personen of hij/zij-verteller.
  
• Let op! Een ik-verteller is niet altijd te vertrouwen.
  

voorbeeld

Ik heet Mary. Ik ben een heks. Zo word ik door sommige mensen tenminste genoemd. 'Duivelsgebroed', 'heksendochter', sissen ze op straat, maar zelf weet ik niet wie mijn vader en moeder zijn. Eliza Nuttall is mijn grootmoeder, dat weet ik wel. De buren noemen haar moeder Nuttall en ze heeft me vanaf mijn geboorte grootgebracht. Als ze wist wie mijn ouders waren, heeft ze het mij niet verteld.

Uit: Celia Rees, Heksendochter

Personaal perspectief of hij/zij-verteller

Je leert de hoofdpersoon goed kennen;

Het verhaal is in de hij/zij-vorm geschreven;

De hij/zij-figuur staat centraal, je ziet alles door zijn/haar ogen;

 Vanuit zijn visie maakt de lezer alles mee;

De lezer weet wat deze figuur denkt, doet, voelt.

Voorbeeld

De Mercedes uit de garage van de villa halen die Mefisto hem had aangewezen, was een makkie. Johnny gooide de tank vol - die was zo goed als leeg - en reed er in een fantastisch mooie, bloedrode zonsondergang mee naar de plek waar hij met Mefisto had afgesproken. Heel die tijd zat Bob in zijn hoofd als een razende op hem in te praten.

Op weg naar zijn laatste afspraak van die dag kocht Johnny met zijn net verdiende voorschot een paar hamburgers en enkele blikjes bier. Die konden in de lange nacht die voor hem lag nog best van pas komen. Johnny vond het niet erg dat de hamburgers koud en de blikjes bier lauw zouden worden. Hij was nooit anders gewend geweest.

Uit: Patrick Bernauw, Spookrijders

Meervoudige verteller

• Vanuit meerdere personen geschreven;
  
• ik-figuren of hij/zij-figuren;
  
• Je ziet dezelfde gebeurtenissen vanuit verschillende invalshoeken, daardoor objectiever;
  
• Beeld van de gebeurtenissen is vollediger;
  
• Betrokken bij meerdere personages.
  

Meervoudig perspectief

Hoofdstuk 1: Ik had deze vakantie moeten afzeggen. Sinds ik ben opgestaan, heb ik al het gevoel dat ik moet huilen. 

Hoofdstuk 2: Denkt Lilly nou echt dat ik haar niet zie janken? Wat een muts. Geïrriteerd wend ik me van haar af.

Hoofdstuk 3: ‘Anouk.’ Iemand fluistert mijn naam. Waar ben ik? Het is nacht. En donker. Maar aan de grillige zwarte schaduwen om me heen kan ik zien dat ik in een bos ben.

                                                             (Uit: Shock – Mel Wallis de Vries)

Ook in boekverslag:

Andere punten waar je op moet letten bij een boekverslag:

• zakelijke gegevens van het boek; 
• taal en stijl schrijver;
• informatie over de schrijver.

Meervoudig perspectief

• Je ziet de gebeurtenissen door de ogen van verschillende personages;
• Je ziet dezelfde gebeurtenissen vanuit verschillende invalshoeken;
• Kan gebruik worden gemaakt van de ik-vertelsituatie (meerdere ik-figuren, meervoudige ik-vertelsituatie) of van de personale vertelsituatie (meerdere hij- of zij-figuren, meervoudige personale vertelsituatie)

Thema

Net als een boek of een film, heeft ook een kort verhaal een thema.

Een thema is een soort niet tastbaar onderwerp van het verhaal.

-oorlog

-liefde

-vertrouwen

-vriendschap

Het thema

verwerk je

in de 

mindmap

Volgende week

Klassikaal lezen van een verhaal

Groepsopdracht: maken literaire mindmap