4.4 De Nederlandse Opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo g, t, mavo
• Leerjaar 1

BAM-planner 

Woensdag 17 april het 4e uur 
SO hoofdstuk 4 
Paragraaf 4.1 t/m 4.4
Maken op je chromebook

Telt 1 keer mee 

Wie hielp er in elk gewest de koning/de heer met het besturen van het gewest?
(wie was de baas van een gewest?)

1. De Graaf
2. De Stadhouder
3. De Gewesthouder
4. De landvoogd

Karel V en Filips II wilden een centraal bestuur. Leg uit wat een centraal bestuur is

Uit welk landen kwamen Karel V en Filips II?

1. Spanje
2. De Nederlanden
3. Duitsland
4. Frankrijk

Wat is de Beeldenstorm?

1. Het vernielen van beelden en kostbaarheden van de katholieke kerk.
2. Het vernielen van beelden en kostbaarheden van de protestante kerk.
3. Het neerzetten van vele beelden in de katholieke kerk.
4. Een storm die alles verwoestte in de Nederlanden.

In welk jaar was de Beeldenstorm?

4.4 De Nederlandse Opstand
lesboek 1B bladzijdes 42 t/m 50

Ook wel de 80-jarige oorlog genoemd (1568-1648)

Leerdoelen 

• Je kunt uitleggen waarom Willem van Oranje belangrijk was voor het begin van de Opstand
• Je kunt 4 redenen benoemen waarom de opstandelingen de Opstand konden volhouden
• Je kunt uitleggen dat het ontstaan van de Republiek een gevolg was van de Opstand  

Willem van Oranje

• Op 11-jarige leeftijd erfde Willem van Nassau (Dld.) het prinsdom Orange (Fr.).
• Dat maakte hem in één keer een van de machtigste mannen in Europa.
• De protestantse Willem kreeg een katholieke opvoeding aan het hof van Karel V. Zowel Karel V als Filips II konden goed opschieten met Willem.
• Als stadhouder van Holland weigerde Willem hard op te treden tegen protestanten. Hierdoor ontstond een langdurig conflict met Filips II.

Willem van Oranje

• Stadhouder
• Vluchtte voor de komst van Alva
• In 1560 protestant geworden
• Tegen centraal bestuur

https://schooltv.nl/video-item/het-verhaal-van-oranje-nassau-in-de-klas-willem-van-oranje-leider-van-de-opstand

Hertog van Alva

• Strafte iedereen die aan de beeldenstorm had meegedaan
• Uit welk land kwam hij?

De Bloedraad

Filips II stuurt de hertog van Alva met een leger naar de Nederlanden om:

• de kettervervolging voort te zetten.
• de opstandelingen met alle nodige middelen te bestrijden.

1567

Alva richt de Raad van Beroerten op (de "Bloedraad"):

• vervolging van de beeldenstormers.
• duizenden verbannen/geëxecuteerd, inname van goederen.

Filips II stelt Alva aan als landvoogd

"hiermee willen wij u verzoeken en bevelen om hem (Alva) in onze naam alle onderdanigheid te bewijzen, zoals aan een gouverneur en kapitein-generaal toebehoort"

Doel van de slide:

Leerlingen leren over de komst van Alva en de oprichting van de Bloedraad.

De Raad van Beroerten (onlusten) was een uiting van zowel de kettervervolging als de centralisatie. De lokale rechtspraak werd opzij gezet en privileges werden genegeerd.

In 1569 voerde Alva de Tiende Penning in. Deze belasting veroorzaakte veel woede en opstand. Dit wordt niet in deze les behandeld, maar is wel een belangrijke gebeurtenis.

De onderste afbeelding is een propagandaprent uit 1622. Het toont Alva op een troon terwijl hij wordt gekroond door de duivel. Voor hem in ketens zitten vrouwen die symbool staan voor de gewesten. Rechts liggen verscheurde privileges en op de achtergrond vinden executies plaats (waaronder Egmont en Horne).

Afbeelding:

Tirannie van Alva, Willem Jacobsz. Delff (1622). Rijksmuseum.

Brief van koning Filips aan de Staten van Gelderland over het gouverneurschap van Alva (1567). Bronnenbox.

Alva in de Nederlanden

1567

• Filips II heeft Alva de opdracht gegeven een einde te maken aan de opstand en de 'Beeldenbrekers' te straffen, ongeacht hun rang.
• Alva dacht hier binnen zes maanden wel klaar mee te zijn...

Bloedraad en belastingen

• Voor het straffen van de schuldigen aan de Beeldenstorm, stelt Alva een rechtbank in: de Raad van Beroerte, die al snel 'Bloedraad' wordt genoemd.
• Om het Spaanse leger te betalen, voert Alva nieuwe belastingen in, waarvan de 'Tiende Penning' het meest gehaat is.
• Edelen, die volgens Alva een rol hadden gespeeld, maar niet waren gevlucht, werden opgepakt en geëxecuteerd.

De Opstand begint

1568-1572

• Met terreur maakt Alva de bevolking bang. Dat werkt: vrijwel niemand durft in opstand te komen of geld te geven aan Willem van Oranje.
• Hij wil de legers van Alva aanvallen en de Nederlanden bevrijden.
• Hoewel de Slag bij Heiligerlee (1568) een succes is, mislukt de aanval volledig en moet Willem van Oranje verslagen terug naar Duitsland.

Succes voor de opstandelingen 1572-1579

• In 1572 probeert Willem van Oranje opnieuw de legers van Alva aan te vallen.
• Hoewel het niet helemaal volgens plan verloopt, is er succes:
• Op 1 april 1572 veroveren de Watergeuzen de stad Den Briel
• Vanaf dat moment durven meer steden voor de Prins van Oranje te kiezen, en hem ook (met geld) te steunen

Watergeuzen

• Calvinistische opstandelingen
• Van het Franse Gueux
• Vooral uit Holland en Zeeland

Belegerd en uitgemoord

• Kiezen voor de Prins was voor de steden gevaarlijk
• De legers van Alva deden er alles aan om een stad terug te veroveren voor de koning van Spanje
• Steden werden maandenlang belegerd en als een stad zich overgaf, vaak uitgemoord, zoals Naarden, Haarlem en Oudewater.
• Leiden en Alkmaar hadden wel geluk en werden ze ontzet.

Alleen verder 

1579-1588

• In 1579 besluiten de Noordelijke Nederlanden samen te werken in de Unie van Utrecht om de Spanjaarden te verjagen.
• Filips II is woest een geeft Willem van Oranje de schuld: hij verklaart hem vogelvrij.

Acte van Verlatinghe

1581

• 
  
• De Noordelijke Nederlanden besluiten Filips II af te zetten: 'ze verlaten hem als land'.
• Dat gebeurt in het document: de Acte van Verlatinghe

Moord!

10 juli 1584

• Filips II had Willem van Oranje in 1580 vogelvrij verklaard: iedereen mocht hem ongestraft vermoorden en zou daarvoor goed worden beloond.
• Na een mislukte aanslag door Jean Jaureguy (1582), lukte het de Fransman Balthasar Gerards wél om Willem van Oranje te vermoorden.

Balthasar begaf zich op dinsdag 10 juli 1584 rond het middaguur naar het Prinsenhof met de mededeling dat hij Willem wilde spreken. Willems vrouw Louise van Coligny schijnt nog bezorgd te hebben gevraagd wie dat ongure type wel was, maar werd gerustgesteld. 

Willem meldde Balthasar dat hij hem na het middageten te woord zou staan. Balthasar keerde terug naar herberg De Diamant om zijn pistolen te halen.

Rond half twee verliet het gezelschap de eetzaal. Toen Willem van Oranje zijn voet op de eerste trede van de trap zette schoot Balthasar hem van dichtbij in de borst en de zij. De prins zakte in elkaar en sprak - volgens het officiële verslag - zijn beroemde laatste woorden: "Mon Dieu, ayez pitié de mon âme, et de ce pauvre peuple!", vertaald als: "Mijn God, heb medelijden met mij en mijn arme volk!". 

Volgens recente onderzoeken zou hij op slag dood moeten zijn geweest en heeft hij deze woorden niet gezegd.

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

1588

• Bij gebrek aan een geschikte kandidaat als vorst of koning, besluiten de Noordelijke Nederlanden verder te gaan als Republiek.
• Geen centraal bestuur 
• Rijke burgers bestuurden de gewesten 
• Alleen protestanten in het bestuur 

Oorlog en vrede

1588-1648

• Na 1588 werd er vooral gevochten in het oosten van de Republiek en in de Zuidelijke Nederlanden (België/Noord-Frankrijk)
• In 1648 sloten de Staten-Generaal in de Duitse stad Münster vrede met Spanje. Spanje erkende de Republiek als zelfstandig land.
• Vrede van Münster 

Huiswerk

Lezen 4.4 De Nederlandse Opstand

lesboek 1B bladzijdes 42 t/m 50

Maken in je DIGITALE werkboek van paragraaf 4.4 vraag 1 t/m 12