1.2: De positie van de stedelijke burgerij (1302 - 1602)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Welke invloed hadden sociaaleconomische en politieke ontwikkelingen op de positie van de stedelijke burgerij in de Nederlandse gewesten (1302-1602)?    KA:

• 13 e en 14e eeuw: Brugge neemt positie Atrecht over door:
  
•  1.  Atrecht lag niet aan open water, itt Brugge
•  2. toename wol-import uit Engeland door Brugge en Gent 
•  3. toename graanimport uit Oostzeelanden 

korte docu over Brugge (5 min)

KA 14: De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden

KA 17: Het begin van staatsvorming en centralisatie

KA 21: De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had

KA 22: Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat

Brugge als financieel- en internationaal handelscentrum (14e eeuw) Voorzieningen:

• goede infrastructuur:
• goederentakels, verbinding met zee
  
• bemiddeling / rechtspraak  bij    handelsconflicten 
• wissel- en bankwezen opgezet door:
• fam. Van der Beurse > Koopmansbeurs
• handelsprivileges Hanzeaten  
• > documentaire

Beursplein in Brugge

Documentaire over de Hanze

(7 minuten)

Armenzorg eind ME:

• Van oudsher:
• Christelijke kerk belangrijk (naastenliefde):
  
• 'Hospitalen' bij hoofdkerken:
• pelgrims, reizigers en zieken
• kloosters: ziekenzorg en onderwijs
• Gilden en Stadsbesturen
• Rijke burgers, schenkingen oa voor:
• Begijnhofjes >>>>>
• Belangrijk:
• Bonum Commune

Groningen en Brugge

Documentaires over het Begijnhof:

1. de geschiedenis van begijnhoven

(10 minuten)

2. beeld van het begijnhof in Turnhout (9 min)

Armenzorg eind ME:

• Van oudsher:
• Christelijke kerk belangrijk (naastenliefde):
  
• 'Hospitalen' bij hoofdkerken:
• pelgrims, reizigers en zieken
• kloosters: ziekenzorg en onderwijs
• Gilden en Stadsbesturen
• Rijke burgers, schenkingen oa voor:
• Begijnhofjes >>>>>
• Belangrijk:
• Bonum Commune

Groningen en Brugge

rijkdom kerk

• schenkingen, testamenten en belastingen
  
• kritiek op rijkdom kerk van:
• 1.  Franciscus van Assisi > bedelorden
• 2. 'Moderne Devotie' (Geert Grote):
•  - tegen luxe 
•  - armen, weduwen, wezen, en ziekenzorg
•  - eenvoud en diep geloof
• - invloed op leven van leken en geestelijken
• voorloper van de  Reformatie:
• Lutheranisme en Calvinisme

Vlaanderen wordt Bourgondisch

• 1363: Koning Jan de Goede (Fr) geeft Bourgondië in leen aan Filips de Stoute
  
• 1369: Filips trouwt met Margaretha van Vlaanderen (erfgename) >
  
•  Vlaanderen, Antwerpen, Mechelen en Artesië van de Hertogen van Bourgondië
•  Beleid opvolgers Filips de Stoute (Filips de Goede, Karel de Stoute): 
•  1. zelfstandigheid Bourgondië
• 2. centralisatie van het bestuur, door:
•      - uniformering wetgeving > de Grote Raad
•      - oprichting Staten- Generaal 
•     - instelling Rekenkamer (belastingwetgeving) 
• centralisatie tegengewerkt door particularisme (in steden/gewesten)                      

Bart van Loo over de Hertogen van Bourgondië (DWDD, 10 min)

download.omroep.nl

Bourgondië wordt onderdeel Habsburgse Rijk                           (Heilige Roomse Rijk)

• Steden kwamen in verzet > particularisme > 
  
• Door oorlogen en verhoging belastingen >
  
• hertogen impopulair >
  
• Na dood Karel de Stoute (1477): machtsstrijd met koning en gewesten/steden >
  
• Maria van Bourgondië (erfgename) zoekt steun > Huwelijk met Maximiliaan van Habsburg > einde zelfstandigheid Bourgondië
  
• Maximiliaan hervat centralisatiepolitiek
• bij verzet: inperking vrijheden > Brugge
• bij steun: ec. privileges > Antwerpen belangrijker,
• ook doorvoerhaven Spaans/Portugese koloniën

Maria 1457 - 1482

Maximiliaan 1459-1519

Extra: Enige achtergrondinformatie Habsburgse stamboom

- Keizer Maximiliaan 1 van Habsburg (Oostenrijk): 1459 - 1519

- Getrouwd met Maria van Bourgondië: 1477 > 

   * zoon: Filips (1478)

  * ze is gestorven in 1482 > Maximiliaan regent tot 1494 (Filips volwassen verklaard)

- 1506: Filips gestorven > opvolger: Karel V (zoon, 6 jaar oud) >

- Maximiliaan voogd > liet voogdijschap over aan (dochter) Margaretha van Oostenrijk

   tot 1515 > 

- Karel V wordt keizer en Heer der Nederlanden >

               - alle gewesten onder controle gebracht >

               - 1543: Staatkundige eenheid 'De 17 Verenigde Nederlanden' gecreëerd.

               - 1555: Karel V treedt af (sterft in 1558) >

- Filips II wordt keizer (deel Habsburgse Rijk) en 'Heer der Nederlanden' 

  

Kenmerkende aspecten:

1. De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

2. Het begin van staatsvorming en centralisatie.

3. De protestantse Reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had.

4. Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat

Waardoor werd de Opstand veroorzaakt?

• Beleid Karel V (1515 - 1555):
• belastingen in ruil voor privileges steden >
• sterkere positie steden (particularisme)
• Belang Karel V: centralisatie >
• - Brussel centraal bestuur en
• - ambtenaren in dienst (tkv de adel)
• - bestuursraden 
• Gevolg: groeiend verzet vanuit steden en adel (beide uit op zelfstandigheid)
• Verzet ook door bestrijden Reformatie:

Reformatie:

• Luther (1517: 95 stellingen) 
  
• Rijksdag te Worms (1521) > verbanning  Luther >
  
• steun keurvorst van Saksen
  
• door boekdrukkunst snelle verspreiding ideeën van de hervorming >
• Vrede van Augsburg (1555):
• 'wiens gebied, diens godsdienst'

Calvijn (1509-1564)

• Frans-Zwitserse geleerde
• veel aanhangers in de Ned.
• enkele verschillen met Luther
• 1. lagere overheden mogen zich verzetten tegen de vorst 
• 2. onderdanen mogen zonder toestemming van de vorst een kerk oprichten

'de zielenvisserij' - Van der Venne, 1614

0

Begin van de Opstand:

• Verzet tegen plakkaten >
• aanbieden van smeekschrift (april 1566)
• Margaretha van Parma schort vervolgingen op >
• grotere opkomst bij hagepreken >
• Beeldenstorm >
• komst Alva (1567):
• 'Raad der Beroerten' (Bloedraad) >
• vele vluchtelingen o.a Willem van Oranje
• Opmerking: vele bestuurders in Nederland waren voorstander van gewetensvrijheid

Willem van Oranje (1533-1584)

• geboren op slot Dillenburg (Dld)
• stadhouder in Holland,Zeeland,Utrecht
• door komst Alva:
• vlucht naar Dillenburg
•  voorbereidingen militair treffen met Alva:
• 1568: Slag bij Heiligerlee (Gr) >
• begin 80-jarige oorlog
• Oranje aanvankelijk weinig succes
• voorstander gewetensvrijheid

Gewetensvrijheid:

'Onze lieve heer op zolder'

0

Slag bij Heiligerlee

Monument bij Heiligerlee

Graaf Adolf van Nassau is omgekomen bij dit militaire treffen tussen Alva en Willem van Oranje

Watergeuzen

• Watergeuzen succesvoller dan Oranje:
• 1572: Inname van Den Briel >
• steeds meer steden kiezen de zijde van de Opstandelingen, met als laatste stad
• 1578: Amsterdam kiest de zijde van de Opstandelingen

leg uit waarom het benoemen van Oranje als stadhouder een daad van verzet tegen de Spanjaarden was

0

Kenmerkende aspecten:

1. De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

2. Het begin van staatsvorming en centralisatie.

3. De protestantse Reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had.

4. Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat

Welk element past niet in de reeks?

1. Staten-Generaal
2. centralisatie
3. Rekenkamer
4. privilege

Welk jaartal past niet in de reeks?

1. 1555
2. 1581
3. 1500
4. 1515

Het ontstaan van de Republiek (1572-1588)

• KA: Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat
• Met de komst van Alva ontstond een burgeroorlog in de Ned:
• Calvinisten (radicaal) tegenover (gezagsgetrouwe) katholieken
• Hier tussen in: grootste groep van vredelievenden
• Opstelling Willem van Oranje: gematigd > vrijheid van geloof en:
• nadruk op vertrek Spaanse soldaten en verzet tegen 'raadgevers' Filips II
• zie "Den Koning van Hispanje heb ik altijd geëeerd" 

Beleid Filips II

• ontslaat Alva (1573) omdat:
• de Opstand niet neergeslagen werd
• kwam in grote financiële problemen >
• soldij lang niet betaald:
• reden: oorlogvoering op meerder fronten:
• - West-Europa
• - Middellandse Zeegebied
• Gevolg: soldaten plunderen steden o.a.
• Antwerpse Furie', 1576 >
• Pacificatie van Gent

Pacificatie van Gent

• nav de Spaanse Furie (1576)
• Afspraken van (een groot deel van de) gewesten:
• 1.  Holland en Zeeland calvinistisch
• 2. Rest van de gewesten katholiek
• 3. Geen godsdienstvervolgingen

Opdracht:

Beargumenteer of de volgende stelling juist of onjuist is:

 'De maker van deze prent is 

pro-Spanje'.

Documentaire over de Pacificatie van Gent. 

(10 minuten)

nl-ams-p3-am3.cdn.streamgate.nl

einde Pacificatie van Gent:

• Verzoening mislukte door extreme calvinisten >
  
• Unie van Atrecht (1579): zuidelijke gewesten kiezen zijde van Filips II > 
  
• Unie van Utrecht (1579): noordelijke gewesten samen tegen Spanje
  

escalatie conflict

• Filips II: 'Oranje schuldig aan Unie' >
• Willem in de ban gedaan >
• Acte van Verlatinghe (1581)
• Balthasar Gerards vermoordt Oranje (1584)
• Filips II herovert veel gebied oa door:
• zilver uit Amerika > soldij
• belangrijk:
• 1585: 'Val van Antwerpen'. Gevolgen:
• - uittocht calvinisten naar noorden
• - blokkade Schelde (Geuzen) >
• Handel stortte in !!!!!

1584

Documentaire over de Val van Antwerpen. 

(10 minuten)

nl-ams-p11-am3.cdn.streamgate.nl

Heroveringen olv de hertog van Parma

Antwerpen valt in handen van de Spanjaarden

De Republiek uitgeroepen, 1588

• Kansrijk door o.a:
• vele oorlogen van Filips II > geldnood
• economische succes (zee-)gewesten
• Bestuursstructuur: Confederatie
• Gewestelijke Staten 
• Staten-Generaal
• Stadhouder + Raadspensionaris
•  Daarnaast: Gewetensvrijheid, redenen:
•  - moreel
•  - economisch

Presentaties over

1. De Nederlanden onder de Bourgondiërs en de Habsburgers (11 min) 

2. de Opstand. 

(10 minuten)

0