5.3 Nederlands-Indië

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Leerdoelen

• Je kunt beschrijven hoe Nederlands-Indië ontstond.
• Je kunt beschrijven hoe Nederland de mensen in Nederlands-Indië bestuurde.
• Je kunt uitleggen hoe de economie en de samenleving in Nederlands-Indië in elkaar zaten.
• Je kunt uitleggen wat de Nederlandse ethische politiek inhield.

Veel culturen

• Eind 16e eeuw gingen de Hollanders richting het huidige Indonesië.
• Enorm grote eilandengroep met veel verschillende culturen
• Naast hindoeïsme en boeddhisme kreeg ook de islam aanhangers. Bijvoorbeeld het islamitisch rijk Mataram op het eiland Java waarbij de adel in rijkdom leefde en boeren rijst verbouwden en herendiensten moesten verrichten
• In de 18e eeuw viel Mataram uiteen

Van VOC naar de kolonie Nederlands-Indië

• In 1602 werd de VOC opgericht. Deze handelscompagnie stichtte op Java het hoofdkwartier Batavia en vele handelsposten in de Oost.
• In 1799 ging de VOC failliet en de bezittingen werden overgenomen door de Nederlandse Staat. Vanaf dat moment werd het gebied een kolonie van NL met de naam Nederlands-Indië met de hoofdstad Batavia (huidige Jakarta).
• De adel in de binnenlanden bleef machtig

Bestuur van Nederlands-Indië

• Net als de Britten in India, voerde NL een indirect bestuur in NL-Indië. Lokale vorsten bleven op hun plaats en werden aangestuurd door de Nederlandse bestuurders met aan het hoofd de gouverneur-generaal.
• Nederland voerde een verdeel- en heerspolitiek: sommige vorsten werden geholpen tegen andere vorsten zodat ze niet gingen samenspannen tegen de Hollanders.

Economie

• Java moest winstgevend zijn waardoor het cultuurstelsel werd ingevoerd
•  Boeren moesten op 20% van hun grond, verplichte gewassen verbouwen waaraan NL veel geld verdiende
• De inheemsen konden minder rijst verbouwen en leden honger
• In 1870 schafte de liberale regering het cultuurstelsel af en het systeem van vrije arbeid werd ingevoerd met Europese ondernemers en lokale loonarbeiders

Samenleving

• De samenleving in Nederlands-Indië kende grote ongelijkheid
• Aan de top een kleine groep witte Nederlanders: ambtenaren, soldaten en ondernemers.
• Zij hadden vaak een relatie met een inlandse vrouw. Hun kinderen: ‘Indische Nederlanders’ vormden een aparte groep
• Rond 1900 meer aandacht voor het welzijn van de inlanders. Er kwamen ziekenhuizen, betere wegen en onderwijs

Kritiek op het Nederlands bestuur

Vanaf 1850 hadden steeds meer Nederlanders kritiek op de manier waarop Nederlands-Indië werd bestuurd. Daarvoor waren drie redenen:

1.  De inlandse bevolking was erg arm. Er waren regelmatig hongersnoden.
   
2. De bevolking was slecht opgeleid. Daardoor kon zij haar positie moeilijk verbeteren.
   
3. Sommige inheemse edelen, die nodig waren bij het indirect bestuur, misdroegen zich. Meer bewustwording ook door het boek Max Havelaar door schrijver en bestuursambtenaar in Nederlands-Indië, Eduard Douwes Dekker (schuilnaam: Multatuli). Hij vond dat de bevolking beter behandeld moest worden.

De Ethische politiek

In 1901 besloot de regering tot het voeren van een ethische politiek in Nederlands-Indië. Die bestond uit vier onderdelen:

1. economische maatregelen, zoals betere irrigatie van rijstakkers, meer infrastructuur en de oprichting van banken voor Indonesische boeren;
   
2. verbetering van de gezondheidszorg (ziekenhuizen etc.)
3. • een beschavingsoffensief via westers onderwijs (dorpsschooltjes en in de steden kwamen opleidingen voor Indonesische ambtenaren, artsen en ingenieurs).
4. • geleidelijke vergroting van de politieke inspraak voor de bevolking.

Er kwam echter weinig politieke inspraak (geen stemrecht of hoge politieke functies) en er kwamen relatief weinig hoog opgeleiden. Hierdoor groeide het nationalisme in Nederlands-Indië. Nationalisten streefden naar zelfbestuur!

Begrippen

• Nederlands-Indië: Nederlandse kolonie in Zuidoost-Azië (tegenwoordig Indonesië).
• Gouverneur-generaal: de hoogste bestuurder van Nederlands-Indië.
• Verdeel-en-heerspolitiek: een manier van besturen waarbij je groepen tegen elkaar opzet om te voorkomen dat ze zullen samenwerken, met het doel zelf gemakkelijker te kunnen besturen.
• Exploitatie: ervoor zorgen dat een gebied, een fabriek of een mijn inkomsten oplevert.
• Cultuurstelsel: economisch systeem voor de exploitatie van Java; hierbij moesten Javaanse boeren een vijfde van hun land bebouwen voor het Nederlandse bestuur.
• Vrije arbeid: economisch systeem voor de exploitatie van Java; hierbij werkten Javaanse boeren in loondienst voor een Europese ondernemer.
• Ethische politiek: Nederlandse politiek in Nederlands-Indië die de bedoeling had de positie van de inheemse bevolking te verbeteren door economische verbeteringen, scholing, ziekenzorg en enige politieke inspraak.
• Beschavingsoffensief: poging van mensen aan de top van de samenleving om andere groepen te beschaven, in het bijzonder de inwoners van de koloniën.