6.2 en 6.3 De Burgers van de Republiek vs. de absolute koning van Frankrijk

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

6.2 en 6.3 De Burgers van de Republiek vs. de absolute koning van Frankrijk

Kenmerkende aspecten

Tijdvak 6: Tijd van regenten en vorsten (1600 – 1700)

23. het streven van vorsten naar absolute macht;

24. de bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de

Nederlandse Republiek;

25. wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie;

26. de wetenschappelijke revolutie.

Wetenschappelijke Revolutie: Opdoen van kennis/theorie op basis van experimenten, waarneming en gebruik van het verstand. Er worden snel veel ontdekkingen gedaan en kennis verspreid. 

Hugo de Groot

1583-1645

• Hugo de Groot schreef boeken over                                                       geschiedenis, wetgeving en godsdienst. 
• Regels voor het voeren van een rechtvaardige oorlog, voor het verdelen  van macht over de zeeën en oceanen.                                                   
• Sommige van zijn ideeën worden vandaag nog steeds gebruikt.

Antoni van Leeuwenhoek

• Lensenslijper en uitvinder van de microscoop
• eerste die bacteriën ontdekte en zelf zag.
• Grondlegger micro-biologie 

Christiaan Huygens

• Verbeterde de telescoop
• Ontwikkelde het  slingeruurwerk voor precies meten van de tijd. 
• Heel veel wiskundige en natuurkundige ontdekkingen.... 

De Staten-Generaal

• De Republiek was een oligarchie: overheidsbestuurders in steden, Staten en Staten-Generaal kwamen uit de rijke burgerij en de adel. Ze heetten regenten.
  
• De voorzitter van de Staten-Generaal was de raadspensionaris

Een andere belangrijke functie in de Republiek was de stadhouder. Dit waren sinds Willem van Oranje altijd de Prinsen van Oranje. In de Republiek werd dan ook zijn zoon Maurits de eerste stadhouder.

De stadhouder had hoge militaire functies: hij was kapitein-generaal van het leger en admiraal-generaal van de vloot.

Officieel was de stadhouder in dienst van de Staten-Generaal, maar wie de baas was, was niet altijd even duidelijk....

Twaalfjarig Bestand en ruzie

De Staten-Generaal kreeg de politieke macht in de Republiek:

• Verantwoordelijk voor de buitenlandse politiek
• Zorgde voor een wapenstilstand met Spanje (Twaalfjarig Bestand): dit was beter voor de handel en Spanje wilde ook wel even een adempauze.

Tijdens de wapenstilstand ontstond er een machtsstrijd tussen de stadhouder en de raadspensionaris:

• 1618: staatsgreep van prins Maurits (hij neemt de macht over)
  
• 1619: Johan van Oldenbarnevelt wordt onthoofd
  

Staatsgezinden

Kiezen kant Raadspensionaris 

Johan van Oldenbarnevelt

Gematigd calvinistisch (geloof)

Wel een wapenstilstand (goed voor handel) 

Oranjegezinden

Kiezen kant Stadhouder

Maurits van Oranje

Heftig calvinistisch

Door met de oorlog (goed voor stadhouder)

Oranjegezinden en staatsgezinden

Vrede van Münster(1648)

Spanje erkent de Republiek

Regenten

• In tegenstelling tot andere landen hadden de (rijke) burgers in de Republiek veel meer macht en invloed dan de adel.
• Veel van deze burgers waren enorm rijk geworden door de handel (in de steden)
• Deze groep rijke burgers noem je regenten.
• Bijna alle belangrijke banen waren in handen van de regenten.

Ondertussen in Frankrijk....

Lodewijk XIV: door God gegeven

• Lodewijk XIV wordt geboren in 1638
  
• Hij is de enige levend geboren zoon van Lodewijk XIII en Anna van Oostenrijk
  
• Zijn geboorte werd als een wonder gezien en hij kreeg als tweede naam: Dieudonné (door God gegeven)
  

De Zonnekoning

• Na de dood van zijn belangrijkste adviseur besluit Lodewijk in zijn eentje te regeren.
  
• Hij laat een paleis buiten Parijs bouwen: Versailles
  
• De adel moet verplicht aanwezig zijn in dit paleis 
  
• Het is een grote eer om klusjes te mogen doen voor Lodewijk bijvoorbeeld hem helpen bij het opstaan en het naar het toilet gaan.

L'État, c'est Moi

• De wil van de koning is wet. Dit noem je absolutisme. 
  
• De adel moest in zijn buurt blijven en kon daardoor geen eigen plannen meer maken. Alles draaide om Lodewijk XIV....
• ...net als alle planeten om de zon draaien => daarom werd Lodewijk de Zonnekoning genoemd

• Deze macht was door God gegeven: Droit Divin (goddelijk recht): aan Lodewijk twijfelen was aan God zelf twijfelen!
• Toen Lodewijk kaal werd en een pruik ging dragen ging iedereen een pruik dragen: zo belangrijk was Lodewijk

Colbert

• Lodewijk was erg veel geld nodig.
• Zijn minister van Financiën Colbert ging aan de slag: 

1. Fransen moesten meer gaan verdienen, zodat ze meer belasting konden betalen. 
2. Innen belastingen verbeteren zodat meer geld in staatskas kwam, belastinginners moesten minder geld in eigen zakken steken.

Mercantilisme

• Zelf meer producten in Frankrijk maken met specialisten uit het buitenland
  
• Belasting op spullen uit het buitenland (kopen uit buitenland wordt duurder): dit noem je mercantilisme (ongunstig voor de Republiek) 
• Voorbeeld Engeland: Acte van Navigatie (1651) van Engeland: Alléén Engelse schepen mochten goederen van en naar Engeland vervoeren (ongunstig voor de schepen van de Republiek).

Hofcultuur

• Hofcultuur: het culturele leven aan een hof, dus altijd verbonden aan monarchie en adel.
  
•  Voorbeeld dat je moet kennen: Frankrijk onder Lodewijk XIV
• Alles aan zijn hof dient om hem er beter uit te laten zien als koning.

Burgercultuur

Burgercultuur = in de politiek, kunst, gewoonten en gebruiken kan je zien dat burgers een centrale rol spelen. Voorbeeld is de Republiek.

-> vaak 'alledaagse' taferelen

-> weinig 'verheerlijking' van het individu

-> vaak in opdracht of naar smaak van een breed publiek

Rampjaar 1672

Het jaar dat Engeland, Frankrijk en het Heilige Roomse Rijk besloten om de Republiek een lesje te leren. 

Stadhouderloze tijdperk (1650-1672)

Stadhouder Willem II doet een poging om zijn macht als stadhouder te vergrootten. Maar in 1650 overlijdt hij plotseling. De Staten-Generaal besluiten dat ze makkelijk zonder stadhouder kunnen. Er is geen oorlog meer, dus is er ook geen legerleider nodig.

Johan de Witt

• Raadspensionaris van Holland
• Gewesten moeten meer samenwerken
• Bezuinigde op het landleger, niet op de vloot
• Botste voortdurend met de stadhouder tot Willem II overleed. 

Wie wil wat?

Raadspensionaris

Johan de Wit

Stadhouder

Willem II

Oorlog voeren

Leger uitbreiden

Vrede

Gewesten samenwerken

Oranjegezind

Staatsgezind

Rampjaar: 1672

Tekst

Het Rampjaar

• In het Rampjaar 1672 wordt de Republiek tegelijkertijd aangevallen door Engeland, Frankrijk, Münster en Keulen.
  
• De Oranjegezinden in de Republiek maken hier gebruik van....
  

Moord

• Johan de Witt krijgt de schuld en samen met zijn broer wordt hij gruwelijk vermoord. 
  
•  De zoon van stadhouder Willem II wordt teruggehaald uit Engeland en mag stadhouder Willem III worden. 
• Willem III krijgt veel macht van de Staten-Generaal. 

Einde Gouden Eeuw

Willem III drijft vijandelijke troepen terug

maar oorlogen gaan door

Oorlog = duur