1.3 In de tijd van regenten en vorsten

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

1.3: In de tijd van regenten en vorsten 

Leerdoel:

    Je leert hoe een schilder omging met zijn vrijheden.
    In deze paragraaf leer je ook welke rechten Nederlanders hadden in de 17e eeuw.

Welk kenmerkend verschil is er tussen de schilderijen?

Waarom heet tijdvak 6 ook alweer 'de tijd van regenten en vorsten'?

Bespreken vragen 1.2

vraag 2: continuïteit (verband)

Bijvoorbeeld:

In de Blijde Inkomst (1356) staat dat onderdanen niet
hoeven te gehoorzamen aan een vorst die zich niet aan de afspraken houdt. De
schrijver van het Plakkaat (1581) beroept zich hierop omdat Filips na Karel de
privileges had geschonden met de toepassing van het Eeuwig Edict (1550).  

vraag 3: Oorzaken en gevolgen

Bijvoorbeeld:

a Karel V en
Filips II versterkten het centrale bestuur en bestreden protestanten met
centrale rechtbanken. Dat ging ten koste van de rechten van steden en gewesten
om zichzelf te besturen en hun onderdanen zelf te berechten. Onder Filips II nam
het verzet daartegen van lagere edelen en regenten toe, wat onder meer leidde
tot de Opstand.

b In vervolg op de
Unie van Utrecht werd als compromis afgesproken dat er geen godsdienstvrijheid
maar gewetensvrijheid zou zijn, en dat de regenten overal zelf bepaalden welke
rechten de geloven verder kregen.

vraag 10: centrale begrippen

Bijvoorbeeld:

De tekst gaat zeker over vrijheidsrechten ('vrijheden')
en waarschijnlijk over politieke rechten: speciale
en afzonderlijke privileges, statuten, rechten van iedere provincie en van haar
afzonderlijke steden.

vraag 12: Interpretatie bronnen

12

Bijvoorbeeld:

a Bron 14:
Het Plakkaat van Verlatinge:

-  is verkozen tot pronkstuk van Nederland
vanwege de nationalistische symboolwaarde ervan

- was ook
vastgesteld uit naam van een groot deel van België

- was niet
van tevoren gepland

- betrof
geen nationale soevereiniteit in de huidige betekenis

Bron 15: Het
Plakkaat van Verlatinge:

- betrof de
romp van de gewesten die de Opstand voortzetten

- was een revolutionair
besluit van de Staten-Generaal in het noorden om het moreel te sterken

- leidde tot de stichting van de
Republiek, waarvan het huidige Nederland de opvolgerstaat is

- is de onafhankelijkheidsverklaring
van Nederland

b Ik vind
het een goed idee om de saamhorigheid van het Nederlandse volk te bevorderen. Of: Ik vind het geen goed idee vanwege
de meningsverschillen en discussies die het zou oproepen.

 

Het sinterklaasfeest

400 jaar geleden al onderwerp van debat.... en nu nog steeds.

Het sinterklaasfeest is van origine een katholiek feest voor de heilige St. Nicolaas. Toch werd het niet verboden in het calvinistische Nederland na 1648.

Waarom denk je dat de regenten het sinterklaasfeest niet wilden verbieden?

Zonder stadhouder verder

1650-1672

• De stadhouder (Prins van Oranje) is de hoogste militaire baas in de Republiek
• Als stadhouder Willem II in 1650 plotseling overlijdt is zijn zoon nog niet eens geboren (pas acht dagen later)
• Sommige regenten zijn van mening dat er geen nieuwe stadhouder hoeft te komen: ze kunnen het wel alleen!

Johan de Witt werd in 1653 de nieuwe raadspensionaris. Tijdens een oorlog met Engeland liet hij een sterke vloot bouwen waarmee Michiel de Ruijter in 1667 de Engelsen versloeg.

De Witt was fel anti-stadhouder: "Vertrouw nooit een Oranje", had zijn vader ooit tegen hem gezegd.

Zonder stadhouder verder

1650-1672

• Als stadhouder Willem II in 1650 plotseling overlijdt is zijn zoon nog niet eens geboren (pas acht dagen later)
• Sommige regenten zijn van mening dat er geen nieuwe stadhouder hoeft te komen: ze kunnen het wel alleen!

Vrijheden in de Republiek

• De gereformeerde (calvinistische) kerk was de enige officiële kerk.
• Opvatting van de regenten: overheid moet één geloof bevorderen om 'chaos en burgeroorlog te voorkomen'

Katholieken: gewetensvrijheid, maar hun kerk was verboden!

Het Rampjaar

1672

• In 1672 vielen de Engelsen, Fransen en Duitsers tegelijkertijd Nederland aan.
• Op zee wist De Ruijter de Engelsen tegen te houden, maar het landleger is te zwak. 
• Sommigen gaven De Witt de schuld: hij had ook het leger moeten versterken
• Samen met zijn broer Cornelis werd hij afgeslacht en opgehangen

Aan het einde van de middag drongen opgehitste, dronken en woedende schutters de gevangenis binnen en sleurden de broers naar buiten. Cornelis bezweek onder de slagen van geweerkolven. Johan werd door notaris Van Soenen met een piek in zijn gezicht gestoken. Daarna schoot luitenant-ter-zee Maerten van Valen hem van achteren met een pistool in zijn hoofd.

De lijken werden geheel ontkleed, op het Groene Zoodje aan de wipgalg ondersteboven opgehangen, opengereten en gecastreerd. Tenen, vingers, oren, neuzen, lippen en tongen werden afgesneden. De ingewanden werden uit de lichamen gehaald en volgens de ooggetuige en dichter-industrieel Joachim Oudaan deels door de omstanders opgegeten of aan honden te eten gegeven. Hendrick Verhoeff ging er prat op dat hij de harten uit de lichamen had gesneden, iets dat hij de magistraat – de ochtend van de moord – beloofd had te doen. Ze zijn nog jaren tentoongesteld geweest.

Examen geschiedenis 2022; rampjaar?

Henry Stubbe krijgt 200 pond van de Engelse koning voor zijn pamflet.

3p 9 Verklaar dat de koning voor dit pamflet betaalt door:

- aan te geven op welk kenmerk van het bestuur van de Republiek
Stubbe kritiek geeft en
- uit te leggen welke boodschap de Engelse koning juist in 1672 met het
pamflet aan zijn onderdanen wil overbrengen.

In 1672 schrijft Henry Stubbe een pamflet over de Republiek. In het eerste gedeelte,
Onpartijdige en gepaste commentaren, staat:
Zij [de Nederlanders] doen net of zij in het beloofde land wonen, maar heel Europa en Indië klaagt dat er daar niets van waarde is. Ze verheerlijken hun excellente regering, terwijl het anarchie is: ze onderwerpen zich aan geen enkele regel en werken alleen samen vanuit eigenbelang en onder een gemeenschappelijk gevoel van gevaar. Ze zijn al honderd keer ontsnapt aan een totale verscheuring. (...) Nooit was een stel pijlen zo slecht gebundeld.
Hun vrijheid (waar ze over opscheppen) bestaat er vooral uit dat ze meer belasting betalen dan welke vorst in de wereld zou vragen; en ze zijn onderworpen aan meer willekeurige regels over leven, verbanning en
gevangenneming dan ik ooit eerder zag.

Toch weer een stadhouder

1672

• Pas toen de gebieden rond Holland onder water werden gezet, gaven de Franse legers het op. De Duitsers hadden zich al teruggetrokken.
• De Republiek was gered, maar voor veel mensen was duidelijk geworden dat ze niet zonder stadhouder konden: Willem III volgde na 25 jaar zijn vader op

Behalve stadhouder en Prins van Oranje, werd Willem III in 1688 ook Koning van Engeland! Daar heeft hij nog steeds de bijnaam King Billy.

Wat betekent gewetensvrijheid ook alweer?

Vrijheden in de republiek (2)

Niet alleen katholieken hadden minder rechten. Ook de lutheranen en vrijzinnige remonstranten en de joden. Zij werden wel gedoogd.

Toch kwamen er veel migranten (met andere religieuze opvattingen) naar de Republiek.

Waarom kwamen er veel migranten naar de republiek?

De Republiek als 'tolerant' handelsland

Tolerantie en handelsbelangen versterken elkaar! 

Maar dit verschilde per stad. In Amsterdam, Rotterdam en Middelburg mochten Joden synagoges bouwen, maar in Leiden en Utrecht niet.

Rene Descartes 

'Cogito Ergo Sum'

Franse filosoof en wiskundige, leefde in de Republiek

Stelde wonderlijke gebeurtenissen uit de Bijbel aan de kaak. Dit mocht in de Republiek.

Het ontkennen van het bestaan van God mocht niet.

Zie ook paragraaf 6.2 van het handboek.

Leg een verband tussen het ontstaan van vrijheidsrechten en politieke rechten en het kenmerkend aspect: de bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek.

verwerking leerstof 1.3

Basis: 2 4 10 12 Herhalen 1 3 7 8 Verdieping 11