Zwolle en welvaart

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Op ‘brede welvaart’ – de meter voor kwaliteit van leven – scoort de stad Zwolle hoog. Maar voor hoe lang nog?

‘Brede welvaart’ is voor veel gemeentes tegenwoordig het hoogste doel. Zwolle scoort onder steden hoog op deze maatstaf voor kwaliteit van leven. Maar wat is brede welvaart precies, hoe kun je het behouden en hoeveel invloed heeft de beleidsmaker daar op?

 

Pieter Hotse Smit, 12 juni 2022, De Volkskrant

Peter Snijders, burgemeester van Zwolle, is amper een half jaar in ambt als een brandende flat hem het licht doet zien. Bij een bezoek aan de geëvacueerde bewoners van woningcomplex De Keersluis treft Snijders een ‘bonte verzameling van mensen met rugzakjes’.

Hij beseft dat ze op het stadhuis eigenlijk geen idee hebben wie daar in de flat aan de rand van het centrum wonen. Laat staan wat zich daar allemaal afspeelt achter het enkele glas.

In de Overijsselse hoofdstad is dan, begin 2020, al enige tijd een hevige ‘drugsoorlog’ gaande, zoals Snijders het zelf noemt. Bendes die elkaar met ‘extreem geweld’ te lijf gaan. In de relatief nieuwe wijk Stadshagen, met veel jonge gezinnen, vliegen een half jaar voor de flatbrand ‘de kogels door de straten’, schrijft de Stentor.

Peter Snijders, burgemeester van Zwolle

In zo’n grimmige tijd, hoe kan het dan dat we geen idee hebben wat in zo’n flat allemaal precies gebeurt, vraagt Snijders zich af. ‘Ik vond dat heel heftig’, zegt hij over zijn begintijd als burgemeester van Zwolle. ‘In de luwte van deze sociale stad is misbruik gemaakt van onze gemoedelijkheid.’ En hij stelde zichzelf toen nog een vraag: ‘Hoe gaan we dit beheersbaar maken?’

Nu, tweeënhalf jaar later, heerst er een serene rust rond De Keersluis. Een deel van de oude troep heeft plaatsgemaakt voor nieuwbouw rond een hofje. Grote, kleine, dure, betaalbare, huur- en koopwoningen zijn afgewisseld vanuit het idee dat een gemêleerd gezelschap minder snel tot problemen leidt. Als sprankelend middelpunt staat tussen al die woningen de Theodora Kapel uit 1904, die lang verstopt lag tussen de troosteloze flats en nu zichtbaar is vanaf de kade langs de stadsgracht.

De Theodorakapel

Waarom wil de gemeente Zwolle in woonwijken afwisselend sociale woningbouw en koopwoningen?

Naast de kapel doet burgemeester Snijders (VVD) met een fiets tussen zijn benen geklemd het verhaal over de flatbrand uit de doeken. Tijdens een fietstocht door Zwolle – volgens de Amerikaanse organisatie People for Bikes de beste fietsstad van de wereld – laat hij samen met cultuurwethouder Monique Schuttenbeld (GroenLinks) op verzoek van de Volkskrant zien wat Zwolle tegenwoordig zo populair maakt. Zwolle scoort namelijk van de Nederlandse steden bijzonder hoog op het fenomeen ‘brede welvaart’, concludeert RaboResearch, de onderzoekstak van de Rabobank.

Je ziet drie gebieden met de hoogste brede welvaart. Wat moet er bij A en B als indicatoren staan?

Brede welvaart, wat is het?

Brede welvaart is een manier om verder te kijken dan de lang gebruikte, maar eendimensionale welvaartsindicator bruto binnenlands product (bbp). Die drukt in feite alleen uit hoe de economie draait; wat we met z’n allen aan geld verdienen.

Met die nauwe blik werden steden in het verleden bijvoorbeeld goed bereikbaar gemaakt voor auto’s, vanuit de gedachte dat bedrijven anders zouden wegtrekken.

Brede welvaart gaat veel meer over de kwaliteit van leven die bewoners ervaren. Voelen ze zich veilig, hebben ze veel sociale contacten en is hun woonomgeving leefbaar? Of je, zoals in Zwolle, een beetje fatsoenlijk van a naar b kunt fietsen, om maar wat te noemen.

De analyse door RaboResearch is gebaseerd op meerjarig landelijk enquêteonderzoek. Daaruit blijkt met name dat bewoners van Zwolle zich veilig voelen in hun stad, weinig zorgen hebben over hun baan of het vinden van een nieuwe, de groene omgeving en de schone lucht waarderen en tevreden zijn over hun behuizing.

Dat klinkt allemaal prachtig, maar het begrip brede welvaart voelt ook als een populaire term waarmee steden en regio’s zich graag profileren. Het doet denken aan de opkomst van het fenomeen ‘duurzaam’, toen alles en iedereen dit plotseling was. In menig gemeentelijk coalitieakkoord wordt inmiddels geschermd met brede welvaart.

‘Brede welvaart is het uitgangspunt waar een toekomstbestendige economische structuur in dienst van staat’, is de belofte in Amsterdam (PvdA, GroenLinks, D66). ‘Nieuwe coalitie bouwt verder aan brede welvaart voor alle Zwollenaren’, klinkt het in Zwolle (ChristenUnie, GroenLinks, D66, CDA).

Maar wat is brede welvaart dan precies? Hoe krijg je het? En als je het eenmaal in enige mate hebt, zoals Zwolle kennelijk, hoe behoud je het dan?

Toekomst van de groeikern

De onderzoekers van RaboResearch hebben voor de Hanzestad direct een winstwaarschuwing. De brede welvaartscijfers voor Zwolle mogen nu vrolijk stemmen, het is een uitdaging dit in de toekomst vast te houden. Als een van de grote stedelijke groeikernen buiten de Randstad is het aannemelijk dat de hoofdstad van Overijssel de komende decennia groeit van 131 duizend inwoners nu, naar misschien wel 180 duizend.

‘Groeiende steden zijn ophopingen van economische voorspoed, maar ook van maatschappelijke ellende’, waarschuwt ook hoogleraar economie Erik Stam, die zich aan de Universiteit Utrecht verdiept in brede welvaart. ‘Ze trekken talent aan en het inkomen schiet omhoog, maar de luchtkwaliteit neemt af en de criminaliteit toe.’ Het goede nieuws is volgens Stam wel: ‘Dit is de tendens, maar het is geen wetmatigheid’. Met andere woorden: ‘Met gericht beleid is dit op te vangen’. Al is er volgens hem nog geen stad in Nederland die dit al heel afgewogen doet.

Wat houdt het groeikernen beleid van de overheid in?
Bij welke (binnenlandse) migratieperiode hoort het groeikernenbeleid?

Brede welvaart is een jong onderzoeksveld en nog lang niet uitontwikkeld. Zo berekenen RaboResearch en Universiteit Utrecht weer net op een andere manier dan het CBS de mate ervan. Ook de planbureaus verdiepen zich erin. Ondanks de open eindjes hameren het PBL, CPB, SCP er al een paar jaar bij de overheid op dit denken veel meer te integreren in haar plannen en begrotingen. Door bij alle besluiten niet alleen een nauwe economische afweging te maken, maar veel nadrukkelijker rekening te houden met ‘alle elementen die voor mensen waarde hebben’.

Naast materiële welvaart zouden zeven andere facetten volgens het CBS minstens zo zwaar moeten wegen: gezondheid, arbeid en vrije tijd, wonen, samenleving, veiligheid, milieu en welzijn. Universiteit Utrecht voegt daar nog drie, deels overlappende, dimensies aan toe: baanzekerheid, maatschappelijke betrokkenheid en sociale relaties. Met deze bredere beleidsbril is het maar zeer de vraag of bepaalde grote projecten, zoals de Betuweroute of de zoveelste uitbreiding van Schiphol, er waren gekomen.

Friesland, en dan met name het zuidwestelijke deel, is het bekende succesvoorbeeld als het om brede welvaart gaat. Men is er minder rijk, maar op vrijwel alle andere indicatoren van brede welvaart scoort de provincie hoog. Zie hier ‘de Friese paradox’, zoals deskundigen het noemen.

Steden in de groei maken als het ware het tegenovergestelde door. Uitbreiding zet druk op vrijwel alle brede welvaartsradartjes. Want meer mensen betekent doorgaans niet alleen meer (auto)drukte met bijbehorende slechte lucht en toenemende criminaliteit, maar ook hogere gebouwen en een krappe woningmarkt. Amsterdam scoort niet voor niets minder goed dan andere steden.

www.cbs.nl

Maak de volgende opdracht. Nearpod: 3WLKX