5.3 Machtige heren, halfvrije boeren

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

                 5.3: Machtige heren, halfvrije boeren

                                Machtige heren, halfvrije boeren

- In de tijd van Monniken en Ridders was er weer een Landbouwsamenleving in plaats van een landbouwstedelijke samenleving. 

- Onzekerheid en onveiligheid, waardoor boeren zekerheid en bescherming zochten bij machtige heren. 

- In ruil voor de bescherming verloren de boeren een deel van hun vrijheid en werden horigen. 

                                                    Het hofstelsel

- Horigen: halfvrije boeren die hoorden bij het gebied van de heer.

- Horigheid: de onvrijheid van de horigen. 

- Domein: het gebied van een heer. 

Hofstelsel

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer

(de heer)

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer
(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Edelman

(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

In ruil geeft de boer:

• Deel van oogst
• Herendiensten

Horigen

De edelen

Eignaars van de grond, bestuurden het land, zorgden voor rechtspraak en voerden oorlog

Huis van de heer

Vaak niet meer dan een iets groter houten huis met een muur. Hierkonden de boeren schuilen bij een aanval.

Ophaalbrug

Kan gesloten worden bij een aanval

Gracht

Extra verdediging tijdens een aanval

Simpele huizen

Binnen de muren voor de belangrijkste mensen

Boomgaard

Ook binnen de muren werd voedsel verbouwd. Alle opbrengst hier was voor de heer

Boer buiten de muur

Er waren twee soorten boeren:

1. Vrije boeren: bezaten hun eigen grond
2. Horigen: hadden geen bezit en moesten werken voor de heer

Herendiensten

Horigen werden door de heer beschermd en gevoed, maar daar wilde de heer wel iets voor terug

De heer kon vragen om herendiensten

• graan malen
• druiven persen
• vechten voor de heer
• graan betalen
• wegen onderhouden
• gracht graven

Akker

Ook buiten de muren werd op het land gewerkt. Dit werd gedaan door de horigen.

Weiland

Buiten de muren lagen weilanden voor de dieren

Een donjon, of mottekasteel, was een versterkte wachttoren. Hier woonde de heer als er gevaar was.

Het gebied buiten het domein bestond uit de grond van de vrije boeren en de woeste gronden, onontgonnen gebied en bossen.

De vrije boeren moesten tijdens een oorlog wél meevechten met de heer. De wapenuitrusting moesten ze zelf betalen.

De akkers van de heer werden bewerkt door horigen. Er waren akkers waarbij de volledige opbrengst naar de heer ging, en er waren akkers waarbij een deel van de opbrengst voor de horige boeren was. Overigens moesten ze hun pacht ook weer van deze opbrengst betalen.

Het vroonhof was de boerderij (hoeve) van de heer. Hier woonde de heer als er geen gevaar was. De opbrengsten van zijn akkers werd in schuren opgeslagen. In woningen naast een vroonhof woonden de horige boeren in geval van gevaar, zoals oorlog.

Bij het vroonhof waren stallen voor de dieren en boomgaarden.

Horigen woonden in vredestijd buiten het vroonhof

Met het hofstelsel bedoelen we het hele systeem (stelsel) van heren en horigen, inclusief de pacht en de herendiensten.

                                 De organisatie van het domein

- Hof: woning van de eigenaar of de rentmeester (iemand die namens de eigenaar het domein beheert)

- Kerk, molen, bierbrouwerij, voorraadschuren.

- Een deel van het domein is voor de heer (vroonland), een deel van het domein is voor de horigen (hoeveland).

                            Hofstelsel en leenstelsel / Feodale stelsel

- Hofstelsel: Het economische systeem met horigen op domeinen.

- Leenstelsel / Feodale stelsel: Het bestuurssysteem met leenheren en leenmannen. 

Wat is het verschil tussen het hofstelsel en het leenstelsel / Feodale stelsel?

                                 Plichten van de heer

1. De boeren op zijn land beschermen (door middel van legertjes).

2. De boeren laten landbouwen en veeteelt bedrijven.

                                   Rechten van de horigen

Op het domein:

1. Akkerbouw en veeteelt verrichten

2. Wonen

3. Gebruik maken van de weiden en bossen

                             Plichten van de horigen

1. Belasting betalen: een deel van de oogst afstaan aan de heer.

2. Herendiensten verrichten: een deel van de tijd onbetaald werken voor de heer. 

3. Ze mochten het domein niet zonder toestemming verlaten. 

Drie sociale groepen

In de middeleeuwen ontstond een standensamenleving.

Er waren drie standen:

1. De geestelijkheid (in dienst van de kerk) had privileges/heerlijke rechten
2. De adel (in dienst van het bestuur) had privileges/heerlijke rechten
3. De boeren (vrije boeren en horigen) kregen bescherming

De eerste stand:

De tweede stand:

De derde stand:

                                   3 sociale groepen 

1. Geestelijken (zij die bidden)

2. Edelen (zij die vechten) 

3. Boeren (zij die werken)

Wat wordt hiermee bedoeld? Welke begrippen horen hierbij?

Weinig handel

- In de tijd van monniken en ridders was er weinig handel.

- Domeinen waren autarkisch: zelfvoorzienend. 

- Dorestad (Nederland) was een uitzondering. 

                  Nog een aantal belangrijke vragen 

Waardoor moesten de domeinen noodgedwongen autarkisch zijn?

Wat zien we hier precies? Wie is de leenman? Wat ontvangt hij? 

Waarom kan het voor een leenheer gunstig zijn om een bisschop als leenman te benoemen?

Ga naar bladzijde 135 in je werkboek.

Opdracht 1A.

Wat is de goede volgorde?

Kijk goed naar de invul-tabel in je werkboek.

Bladzijde 135 in je werkboek.

Opdracht 2A.

Leg in eigen woorden uit hoe Adalbero dacht over horigen.

Bladzijde 135 in je werkboek.

Opdracht 2B

Bedenk of Adalbero voor of tegen horigheid was. Leg je antwoord uit. 

Ga naar bladzijde 137 in je werkboek.

Opdracht 8.

Gebruik bron 13.

De boeren 'waren bij schenkingen inbegrepen'.

Leg dit uit.

Bladzijde 137 in je werkboek.

Opdracht 10A.

Gebruik bron 14. Juist of onjuist? 

Omcirkel telkens het goede woord.

Bladzijde 137 in je werkboek. 

Opdracht 10B. 

Gebruik bron 15. 

Kruis de juiste uitspraken aan.