2.3 Gedrag beschrijven

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

In het netvlies van een oog van een inktvis liggen de zintuigcellaag en de zenuwcellaag, vergeleken met de ligging in het netvlies van een menselijk ook, in omgekeerde volgorde. Wat zal als gevolg hiervan bij een inktvisoog ontbreken?

1. de blinde vlek
2. de gele vlek
3. het vaatvlies
4. de pigmentlaag

Iemand is schorsblind als

1. het netvlies van het oog zo ernstig beschadigd is dat het geen lichtprikkels meer kan opvangen
2. de oogzenuwen door een ongeval niet meer functioneren, hoewel er aan de ogen zelf niets mankeert
3. het hoornvlies troebel is geworden
4. het primaire gezichtscentrum van de hersenen is uitgeschakeld

Enkele beweringen over kegeltjes en staafjes in de ogen van de mens zijn:

1) zowel kegeltjes als staafjes bevatten lichtgevoelig pigment,
2) de prikkeldrempel van een staafje is afhankelijk van het aantal schakelcellen waarmee het is verbonden,
3) in de schemering wordt de prikkeldrempel van kegeltjes eerder overschreden dan die van staafjes.

Welke van deze beweringen is of welke zijn juist?

1. 1
2. 2
3. 3

Een persoon kijkt 's nachts naar de sterren. Op een gegeven ogenblik ziet hij een lichtzwakke ster. Als hij probeert hiervan een duidelijk beeld te krijgen, ziet hij opeens de ster niet meer.
De ster wordt voor hem onzichtbaar doordat in beide ogen het beeld van de ster:

1. op de gele vlek valt waar alleen kegeltjes voorkomen
2. op de gele vlek valt waar alleen staafjes voorkomen
3. naast de gele vlek valt op een plaats waar alleen kegeltjes voorkomen
4. naast de gele vlek valt waar alleen staafjes voorkomen

Opdracht: Het zien van onjuiste beelden met je hersenen komt door verschillende oorzaken. Verklaar met processen in zintuigcellen netvlies, zenuwcellen netvlies, hersenen:

• mensen zien onjuiste kleuren,
  
• je ziet een donkere vlek nadat je in de zon hebt gekeken
• gezichtsbedrog,
• je ziet onscherpe beelden van de zijkanten van je netvlies.
  

antwoorden

• Onjuiste kleuren zien komt door het aanwezig zijn van minder typen werkzame kegeltjes, dus door processen in de zintuigcellen in het netvlies.
  
• Door in de zon te kijken zijn de fotoreceptoren op de plek waar het beeld van de zon terechtkwam, te sterk geprikkeld. Door adaptatie hebben ze tijdelijk een hogere prikkeldrempel gekregen. Dit is een proces in de zintuigcellen.
  
• Gezichtsbedrog komt vaak doordat hersenen de binnenkomende informatie fout interpreteren.
  
• Onscherpe beelden zien van de zijkanten van het netvlies komt doordat de dichtheid van de staafjes kleiner is dan van de kegeltjes en doordat de staafjes in grote groepen geschakeld zijn. Het onscherpe zien is dus een gevolg van aantallen staafjes en de schakeling met de zenuwcellen in het netvlies.

Thema 2 Waarneming en gedrag

2.3 Gedrag beschrijven

Leerdoelen

• Je kunt toelichten wat gedrag is en hoe gedrag is ingedeeld.
• Je kunt omschrijven wat ethologie inhoudt, hoe je gedrag kunt bestuderen en de invloed van gedragsonderzoek op de maatschappij toelichten.

Ethologie

De tak van de biologie waarbij de studie van het gedrag van dieren centraal staat.

Gedrag = alle waarneembare activiteiten van een dier of mens.

Waarom?

1. Welke functie heeft gedrag in de natuur?
   
2. Wat is de directe aanleiding voor gedrag?
   
3. Hoe ontstaat gedrag tijdens de ontwikkeling van een dier?
   
4. Hoe verandert gedrag in de loop van de evolutie?

Daarom!

1. Succesvol gedrag leidt tot overleving, groei en voortplanting
   
2. Gedrag ontstaat als reactie op inwendige en uitwendige prikkels
   
3. Succesvol gedrag wordt geleerd door: inprenting, gewenning, imitatie, oefening, operant- en klassiek conditioneren en inzicht.
   
4. Volgt in V6

Adequaat gedrag

De overlevingskansen en fitness van een dier worden vergroot wanneer het gedrag goed is aangepast aan de omstandigheden..

Gedragselementen

Gedrag is opgebouwd uit opeenvolgende handelingen

Prikkel -> zintuigcellen (receptoren) -> impulsen via neuronen (conductoren) -> centrale zenuwstelsel -> verwerking = respons (reactie van effector; spier of klier)

Gedragssysteem: handelingen met een gemeenschappelijk doel

Gedragsketen: het effect van de ene handeling leidt tot een volgende handeling

Voortplantingsgedrag

Afhankelijk van:

• Interne prikkels
• Externe prikkels
• Fase in de voortplantingscyclus

Welke processen spelen zich in een dier af?

• zintuigstelsel
• zenuwstelsel
• hormoonstelsel 

MRI = verband tussen gedrag en hersenactiviteit

Bestuderen (van gedrag)

Objectief: feitelijke waarnemingen 

Subjectief: bevat een interpretatie

Antropomorfisme: toekennen van meningen / menselijke gevoelens / bewustzijn / motivatie / interpretaties aan organismen zonder bewijs

Bestuderen (van gedrag)

Echt objectief: rond voorwerp, ingedeukt aan de bovenzijde. Rood van kleur met groene stippen van 2 mm doorsnede, etc.

Objectief: afbeelding van een appel

Subjectief: appel

Antropomorfisme: Deze appel toont met zijn kleur aan dat hij opgegeten wil worden, zodat zijn zaden verspreid worden.

Ethogram: objectieve beschrijving van de verschillende handelingen die bij een diersoort voor kunnen komen

Protocol 

Een protocol is een lijst van de achtereenvolgens waargenomen handelingen van het dier.

Wat wil je onderzoeken?

• Hoe vaak
• Hoe lang
• In welke volgorde (gedragsketen)
  

	ops	fts	rem	afst	bct
ops	x	3	0	0	0
fts	0	x	5	0	0
rem	0	1	x	2	1
afst	2	0	0	x	0
bct	0	1	0	0	x

Analyse

Als de tabel klaar is kijk je welke handeling opvallend vaak na een andere komt.

Na fietsen komt bijvoorbeeld 5x remmen, en alle andere handelingen komen na fietsen niet voor.

fietsen - remmen is dus een vaste volgorde, een gedragsketen

conclusie: fietsen-remmen is een gedragsketen  

of als je wat verder doorkijkt: opstappen - fietsen - remmen - afstappen

Resultaat

Overzicht van de manier waarop een dier de tijd besteed.

Staafdiagram kan ook

Leerdoelen behaald??

• Je kunt toelichten wat gedrag is en hoe gedrag is ingedeeld.
  
• Je kunt omschrijven wat ethologie inhoudt, hoe je gedrag kunt bestuderen en de invloed van gedragsonderzoek op de maatschappij toelichten.

Het huiswerk

Bestudeer blz. 99 t/m 104

Maken + nakijken opdr. 33 t/m 40