HC - Verlichting 1650-1900 2.3 deel 2

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

HC - Verlichting 1650 - 1900 

2.3 - De negentiende eeuw en de verlichting

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

tijdvak 8: tijd van burgers en stoommachines (1800-1900)

31. De industriële revolutie legde in de westerse wereld de basis voor een industriële samenleving.

32. Discussies over de 'sociale kwestie'.

34. De opkomst van emancipatiebewegingen.

35. Voortschrijdende democratisering, het deelnemen van steeds meer mannen en vrouwen aan het politieke proces.

36. De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme.

Kenmerkende aspecten bij deze historische context

tijdvak 9: tijd van wereldoorlogen (1900-1950)

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

De Restauratie bleek een tijdelijk verschijnsel. Verlichte ideeën waren wijdverspreid en lieten zich niet zomaar tegenhouden. De behoefte aan vrijheid, gelijkheid, inspraak en democratisering was niet ineens verdwenen.

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

In de 18e eeuw was de Industrialisatie in opgang gekomen in Engeland. Begin 19e werd de modernisering op technisch gebied ook zichtbaar op het vasteland van Europa.

Grote sociaaleconomische veranderingen:

- toename belang kapitaal

- nieuwe arbeidersklasse

- verandering positie vrouw

Nieuwe politieke stromingen ontstaan in de 19e eeuw als reactie op Restauratie en industrialisatie, alle op eigen wijze gebaseerd op ideeën uit de verlichting

De verlichting en het ontstaan van de -ismen

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

De verlichtingsfilosofen beschouwden vrijheid als de belangrijkste waarde.

Maar wat is vrijheid? 

Het begrip vrijheid heeft een lange geschiedenis met verschillende betekenissen, ook in onze tijd!

Wat is vrijheid?

Wat betekent vrijheid?

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Wat is vrijheid?

Wat willen deze mensen en wat heeft dat met vrijheid te maken?

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Wat is vrijheid?

Wie van deze twee staat het meest voor 'vrijheid'?

Denk aan schadebeginsel mill.

Kan vrijheid ook iets negatiefs zijn? Iets dat ingeperkt moet worden?

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Vrijheid bij de Grieken (Athene)

De Atheners "vinden het niet juist om elkaars slaven of meesters te zijn. Natuurlijke gelijkheid zorgt ervoor dat we gelijke rechten willen en alleen gehoorzamen op basis van iemands reputatie van goedheid en wijsheid."

Atheense redenaar, geciteerd door Plato!

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Pericles (Athene)

De bestuursvorm van onze stad hebben we niet ontleend aan onze buursteden. Wijzelf zijn eerder een voorbeeld voor anderen, dan dat wij hen imiteren. In onze stad berust de macht niet bij weinigen, maar bij velen, en daarom wordt onze bestuursvorm “democratie” genoemd.

Voor de wet heeft iedereen dezelfde rechten als het gaat om onderlinge geschillen. En als we moeten bepalen wie het meest geschikt is om een openbaar ambt te vervullen, kijken we niet naar sociale klasse, maar vooral naar persoonlijke kwaliteit. … In vrijheid nemen wij deel aan het bestuur van de stad en in vrijheid staan wij tegenover elkaar in de dagelijkse omgang.

Thucydides II, 34-46 vertaling M.A. Schwartz

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Vrijheid volgens Atheense democratie (democratische vrijheid)

Vrijheid is het recht hebben om mee te kunnen beslissen.

Vrijheid is dus iets collectiefs. Iets wat wij samen bezitten. Vrijheid is 'democratisch' beslissingen nemen.

 (verwijst dus niet naar individuele rechten!)

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Plato

Kritiek op democratische vrijheid

• democratische vrijheid leidt tot anarchie, anarchie tot tirannie.
  

• Gewone mensen zijn niet verstandig genoeg om op een verstandige manier om te gaan met vrijheid (intellectueel beperkt)

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

"Het democratische proces is als matrozen die aarzelen de leiding te accepteren van een kapitein die meer verstand heeft van navigeren en over andere essentiële vaardigheden beschikt dan zij. Maar de matrozen hebben geen idee hoe ze ergens naartoe moeten varen. 'Ze begrijpen niet dat een echte kapitein aandacht moet schenken aan weersomstandigheden, de hemel, de sterren, de winden en alles wat met zijn vak te maken heeft als hij daadwerkelijk zijn schip wil besturen. En ze geloven niet dat er überhaupt een vak bestaat dat hem in staat stelt het schip te besturen of dat het mogelijk is dat dit vermeende vak tegelijk et het vak van navigator te beheersen of uit te oefenen."

- Plato -

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Romeinse republiek

"In een aristocratisch regime heeft het volk nauwelijks een aandeel in de vrijheid, aangezien ze geen enkele rol hebben in de gemeenschappelijke beraadslagingen en macht."

-- Cicero, de Republiek

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

Een zilveren denarius geslagen in 126 v.C. om de invoering van geheime stemming te vieren.

Vrijheidshoedje - vrije slaven

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Hiumanisten

Democratisch vrijheidsbegrip uit de oudheid wordt door de humanisten opgerakeld in de 15e en 16e eeuw.

Humanisten leefde in een tijd van alleenheersers (absoluut vorsten)

Het oude ideaal van democratische vrijheid (collectief zelfbestuur) sprak een aantal humanisten aan.

Machiavelli hemelt in zijn boek Discorsi het bestuur van de Romeinse republiek op.

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Droit divin (het goddelijk recht)

Een vorst ontvangt zijn macht direct van God en hij is alleen aan hem verantwoording schuldig. Zoals God het universum bestiert, zo dient de koning over zijn koninkrijk te regeren.

L’etat, cést moi (de staat, dat ben ik)

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Invloed van de humanisten op de politiek is klein. Maar ze slagen er wel in om het oude vrijheidsidee onder de aandacht te brengen.

Dat zien we o.a. terug in de woordenboeken uit de 17e eeuw

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

Vrijheid 'in relatie tot de staat' moet worden opgevat als "een regeringsvorm waarin het volk soevereine autoriteit heeft." Deze betekenis werd geïllustreerd door de voorbeeldzin: "zolang Rome van zijn vrijheid genoot."

-- Dictionnaire de l'Académie française, 1694

Vrijheid is van toepassing op "staten met volksbestuur en [verkozen] magistraten". Deze betekenis wordt geïllustreerd met de voorbeeldzin "De Grieken en Romeinen hebben lang gestreden voor hun vrijheid."

-- Antoine Furetiere, Dictionnaire universel, 1690

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Eind 18e eeuw; revoluties in naam van de (democratische) vrijheid.

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Origineel Augustin Dupré, Libertas Americana 1783

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

John Archibald Woodside, we owe allegiance to no crown, ca. 1814

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

Jean-Baptiste Regnault - La Liberté ou la Mort

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

Einde deel 1

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Het begrip vrijheid wordt (door de revolutionairen) in de 18e eeuw nog altijd verbonden aan democratie (collectief zelfbestuur)

Dit verandert in de 19e eeuw

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Vanaf de 19e eeuw gaan mensen ook anders nadenken over vrijheid en wat vrijheid inhoudt.

Vrijheid is geen collectieve aangelegenheid, maar een persoonlijke. (inperken macht staat)

Oorzaak?

• reformatie: mensen gingen groter belang hechten aan privésfeer, waar de staat niet mag komen.
• verlichting: mensen worden geboren met bepaalde individuele rechten (staat moet niets anders doen dan deze rechten beschermen (Locke)

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Contrarevolutionairen 

Verzetten zich tegen democratische (vrijheid) beweging en dus de revoluties

• Collectief bestuur leidt tot chaos (Plato), tirannie van de 'domme' meerderheid. 
• Willen terug naar ancien regime

Vrijheid heeft niets te maken met democratie/collectief zelfbestuur.

Beste manier om vrijheid te verkrijgen is kunnen leven in rust en vrede.  Want op die manier kan je pas genieten van je bezittingen

Rule of Law zorgt hiervoor (een bekwaam iemand (een koning) bewaakt de wet.

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

Thomas Rowlandson The contrast (1792): "British liberty. French liberty. Which is best?"

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Het Liberalisme

Politieke stroming die ontstaat uit de democratische revoluties. Geïnspireerd op de verlichte ideeën over vrijheid.

Willen niet terug naar ancien regime (verzetten zich dus tegen de contrarevolutionairen)

Maar! Delen vrijheidsgedachte van de contrarevolutionairen

De wet, de rechtsstaat zorgt voor gelijkheid en vrijheid, niet participatie (democratische vrijheid)

 

Vrijheid om het leven in te richten naar eigen voorkeur: economisch, religieus en politiek. Gelijkheid, privébezit en vrije markt. 

Bescherming tegen tirannie.

  wet = vrijheid = gelijkheid

Zijn liberalen per definitie voor een democratie? Nee

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Het socialisme

Vrijheid is (kunnen) participeren (democratische vrijheid!)

Vrijheid is de mogelijkheid hebben om mee te kunnen doen, op welk maatschappelijk vlak dan ook. Een voorwaarde om mee te kunnen doen is gelijkheid (economisch, sociaal)

gelijkheid = participeren = vrijheid

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

Het socialisme is de partij van de vrijheid, aangezien het socialisme tot doel heeft om "de soevereiniteit van allen te organiseren, zowel op politiek als op economisch gebied."

Jean Jaures, Histoire socialiste de la révolution française 1901-07

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Isaiah Berlin, "Two Concepts of Liberty", 1958

Twee opvattingen van vrijheid

Negatieve en positieve vrijheid

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Negatieve vrijheid

De afwezigheid van invloeden van buitenaf

Je bent vrij op het moment dat anderen zich niet met jouw handelen bemoeien. Je niet beperken, je niet hinderen. We noemen dit negatieve vrijheid, niet omdat het iets slechts is, maar omdat het gaat om de afwezigheid van datgene jouw beperkt in je (persoonlijke) vrijheid.

Meer liberaal vrijheidsidee. Beschermen individuele vrijheid

Individu gaat voor collectief

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

Wat kan een nadeel zijn bij negatieve vrijheid?

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Positieve vrijheid

De aanwezigheid van mogelijkheden tot...

Bij positieve vrijheid draait het om de “vrijheid tot het inzetten van je eigen vermogen”. Het is de aanwezigheid van keuzes om het eigen leven in te richten. Het is de vrijheid om te kunnen kiezen.

 

uitgestelde vrijheid is ook positieve vrijheid!

Meer socialistisch idee van vrijheid. Mensen emanciperen zodat ze kunnen participeren. 

Collectief belang gaat voor individu

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

Wat kan een nadeel zijn bij positieve vrijheid?

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

“Een bekend voorbeeld om het verschil aan te tonen tussen negatieve en positieve

vrijheid is dat van een gokverslaafde. Hij is vrij in negatieve zin, omdat niemand hem

dwingt om te gokken. Maar hij is niet vrij in positieve zin, omdat hij niet zelf kan

beslissen om te stoppen met gokken. Een bezwaar tegen vrijheid op de negatieve

manier bekijken, is dat je mensen met persoonlijke problemen aan hun lot over moet

laten. Een bezwaar tegen vrijheid op een positieve manier bekijken, is dat je voor

andere mensen gaat bepalen wat goed voor hen is, ook als zij dat zelf anders zien.”

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

vrijheid. 

Welke vrijheid streven we na?

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

De samenleving

Individuele vrijheid (liberalisme)

negatieve vrijheid

collectieve vrijheid (socialisme, sociaal democratie) algemeen belang

positieve vrijheid

winnaars en verliezers

wie bepaalt wat het algemene belang is?

https://twitter.com/i/status/1617084827995443200

2.3 In welke mate bepaalden verlichtingsideeën de politieke cultuur in Europa (1813-1900)?

Binnen onze samenleving is er altijd strijd tussen individuele vrijheid en collectieve vrijheid. Dit komt omdat de twee niet los van elkaar staan. 

Deze jongen heeft zijn succes te danken aan de individuele vrijheid die hij heeft, maar hij begrijpt niet dat hij de skills die hij nodig heeft om zijn geld te verdienen, te danken heeft aan anderen (collectief)

• Zou deze jongen net zo 'succesvol' zijn zonder het collectief?
• Zou deze jongen net zo 'succesvol' zijn zonder de individuele vrijheid die hij heeft?

Vrijheid, de geschiedenis van een idee

https://twitter.com/i/status/1617084827995443200