WASH - Papiamentu Cura - Awa y Alimento 07juli2022

1 / 74
volgende
Slide 1: Tekstslide
HealthFood and water safetyUniversity

In deze les zitten 74 slides, met interactieve quizzen en tekstslides.

time-iconLesduur is: 50 min

Onderdelen in deze les

Slide 1 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Slide 2 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

*Prome ku nos kuminsa*
Por fabor, no tuma potret
Telefon riba silencio por fabor

Slide 3 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Contenido di Workshop
Introdukshon
Proposishon/obhetivo

Parti 1: Awa:​
*Kalidad, seguridad y konsiderashonan

Parti 2: Kuminda
*5 yabi pa sigura e seguridad di nos kuminda

Slide 4 - Tekstslide

Los 5 claves - Cómo hacer que comer alimentos sea 5 veces más seguro​
Ken ami ta?
Sylvanio Goedgedrag
Health Consultant pa PADF​
MSc Biomedical Sciences

Nasi (y cria) na Aruba​

Mi meta:
Informa ("impodera"), guia y siña

Slide 5 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Slide 6 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Mensahe pa hiba kas:
“Solamente por tin kambio ora tin konsenshi"
1. Prevenshon

2. Malesanan agudo y króniko

3. Siqi e reglanan basiko (Los 5 claves), den e flyer​...







Slide 7 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

E prome
 parti:
AWA

Slide 8 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Kon sigur e awa
na Kòrsou ta?
0100

Slide 9 - Poll

Deze slide heeft geen instructies


Tin algun hende cu a haya
un malesa debí na (e) awa?
No, nunka
Probabel
Si

Slide 10 - Poll

Deze slide heeft geen instructies

Slide 11 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Slide 12 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Kuantu awa bo ta bebe kada dia?
No ta bebe awa
Algo, pero no sa kuantu
0.5L - 1L di awa
1L - 2L di awa
Mas ku 2L di awa

Slide 13 - Poll

Deze slide heeft geen instructies

Awa - "Ta fasil pa uza y relativamente sigur"
    1. Awa di kranchi (kalidad) ​
2. Konsumi e awa (ku a kontakta aire) den 2 dia of herbe e awa prome

3. Bacteria ku por kausa malesanan (neumonía​/
malesa di veterano) ​ta krese den awa para entre 25 – 40°C

Nan ta krese TUR kaminda unda tin awa para...

Slide 14 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Slide 15 - Tekstslide

fuentes, sauna, jacuzzi, unidad de aire acondicionado
Pa duna un idea...

Slide 16 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Parti praktiko
    1. Wardamento di awa (solo y plastik=X)​
   ​
    2. Hasi limpi

   3. Ventilá  (pa preveni formashon di beskem/schimmel/mold)​

4. Uza bo wowo, nanishi y boka pa observa...

5. Prevení awa para, pa preveni sangura


    ​

Slide 17 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Parti praktiko
Prevenshon di deshidratashon
...un di e
benefisionan mas bon/importante pa bo salu...

Rekomendashon 1 Liter pa kada 30kg ​

Ehempel:
Persona di 60kg: 2 Liter
Persona di 80kg: 2,5 Liter

Slide 18 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Tur hende sa kiko esaki ta?

Slide 19 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Tur hende sa kiko esaki ta?
A
Santo di Sáhara
B
Pupu gesmeerd
C
Kuminda putri
D
Beskem

Slide 20 - Quizvraag

Deze slide heeft geen instructies

Kurá
   1. Uza e awa mas mihó/responsabel posibel

   2. Awa di pos (uzo di enzymes) of awa di septic tank
 
   (Producto: APDB-100 (tratamiento di tuberia) ​
    -pa elimina e holó malu i mehora e biodisponibilidad


    ​

Slide 21 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Sangura
   1. Tene kuidou

   2. Prevení mas hopi posibel
elimina awa pará

3. E siguiente biaha...

    ​

Slide 22 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

E mensahe pa hiba kas:
E awa na Kòrsou
    1. Awa di kranchi ta sigur
2. Consumir agua expuesta al aire dentro de 2 días o hervir antes
3. Ventilá  (pa preveni formashon di beskem/schimmel/mold)​

4. Bacteria ku por kausa malesanan
​ta krese den awa para entre 25 – 40°C

5. Recomendashon 1 Liter pa kada 30kg 

Slide 23 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

E di Dos parti: KUMINDA

Slide 24 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Prome ku nos kuminsa, tin algun echo..​
   1. 40%​ di malesanan ta wordo produsí
(di persona pa persona)

   2. Kada famia por tira afó 47 kg di kuminda pa aña

   3. Mayoría di e malesanan aki ta bai di su mes. Un kantidat chikito por resultá den komplikashon grave

  4. Tin 2 forma: infekshon of venenamento

   5. Grupo mas delikado - YOPI: "mucha chikito, hende di edat avansá, embarasá of e inmunokomprometido"​.



    ​

Slide 25 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

 

    ​

Slide 26 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Organismo ku por kousa malesanan di transmishon di kuminda (i awa)​

Slide 27 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Organismo ku por kousa malesanan di transmishon di kuminda (i awa)​

Slide 28 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Organismo ku por kousa malesanan di transmishon di kuminda (i awa)​​... pushi X muhé na estado

Slide 29 - Tekstslide

toxoplasmosis gondii
Kua kuminda por kousa peliger
pa muhé na estado
-Karni of produkto ku ta kontene karni kurú
-Pisk kurú y humá (ej. salmon)
-Webo kurú
-Sprout/Kiermgroenten/ Brotes crudos
-Keshi moli (di lechi kurú/ non-pasteurized)
-lechi kurú direktamente di un kunukero

Slide 30 - Tekstslide

toxoplasmosis gondii
Debí na substancia cu potenshal daniño,
no konsumi e produktonan aki...
-Algun tipo di piska: la caballa, la anguila, sardina, atún,
kangrue, shrimp, gambas (dioxina, mercurio o PFAS)
-Liver, Hígado
-Alcohol
-Pildo herbal/ yerba
-Juice di kalbas (pimba)
-Té di purgashi/lactancia hinojo/venkel, anís, canela, regaliz

Slide 31 - Tekstslide

toxoplasmosis gondii

Slide 32 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Slide 33 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

"Los ácidos grasos Omega-3 son componentes importantes
...del cerebro en maduración y, por lo tanto,..

se consideran cruciales...

para el desarrollo del cerebro en el útero y en la primera infancia".

Slide 34 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Rekomendashon pa konsumí
1000-2000mg de Omega 3 kada dia...

Slide 35 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Slide 36 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Slide 37 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

La importancia del equilibrio/relación de
ácidos grasos Omega (6 & 3)

Slide 38 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Slide 39 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Kua ta e miho azeta pa kushina?

Slide 40 - Woordweb

Deze slide heeft geen instructies

Slide 41 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Slide 42 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies


Tin algun hende cu a haya
un malesa debí na kuminda?
No, nunca
Probabel
Si

Slide 43 - Poll

Deze slide heeft geen instructies

E siguridat di kuminda ta kuminsa ku
*1. "Kumpra".
    1. Ken ta mira e fecha di caducidad?​    ​
    ("Use-by", "Sell-by" y "Exp.date"):
productonan vegetales i di animal
    2. Kumpra e produktonan di frishidèr na ultimo momento​

3. Pone nan mas lihe posibel den frishidèr
    ​

Slide 44 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

*2.
Sea más limpi posibel
1. Laba man regularmente

    2. Usa fòrki i kuchú...limpi

   3. Laba fruta i berdura (ku awa) (La Docena Sucia*)​

4. Limpia e tabla i kuchú di karni kurú
ku awa kayente y habon
   5. Kambia e sarbètè diario y laba ku temperatura 60°C min.)  
    ​

Slide 45 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Laba of no laba Galiña/karni kurú?
A
No, nunka
B
Si, klaro!
C
Si y no, e ta depende...
D
No sa...

Slide 46 - Quizvraag

    Si todavía se considera? P.ej. Debido a los aditivos...​

    Esto requeriría más trabajo: agua (!), limpieza posterior (de el area de la cocina), secado, limpieza de manos
Di kon?

Mas trabou i
mas posibilidat di hasi
un eror

Slide 47 - Tekstslide

    Si todavía se considera? P.ej. Debido a los aditivos...​

    Esto requeriría más trabajo: agua (!), limpieza posterior (de el area de la cocina), secado, limpieza de manos
Di kon?
Pakiko konsidera?
P.ej. debí na e aditivos, salo, sous...​

    Mas trabou:
awa (!), limpiesa (prome i despues) di henter area di e kushina,
seka adekuá, limpiesa di man...

Slide 48 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

La docena sucia / Dirty dozen?​
   
    ​

Slide 49 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Slide 50 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Slide 51 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

*3.
Separá, separá i separá....
1. Separátos e produktonan adekua durante e preparashon:
separára e poduktonan vegetal di animal...
pa evitá kontaminashon

    2. Usa diferente tabla di korta i kuchú

 

    ​

Slide 52 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Kua ta e miho manera pa limpia
un tabla (despues) di korta
karni kurú?
A
jabón y agua caliente
B
jabón y agua (temperatura ambiente)
C
sal y agua caliente
D
agua (temperatura ambiente)

Slide 53 - Quizvraag

Deze slide heeft geen instructies

Por usa kualkier tipo di tabla
pa korta karni kurú?
A
No, solamente por usa tabla "de palo"
B
Por usa kualkier
C
No, solamente por usa tabla "di plastic"
D
No sa...

Slide 54 - Quizvraag

    Si todavía se considera? P.ej. Debido a los aditivos...​

    Esto requeriría más trabajo: agua (!), limpieza posterior (de el area de la cocina), secado, limpieza de manos





    ​

Slide 55 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

*4.
Kushina/Keinta
    1. Keinta e kuminda bon

    2. "Keinta e kuminda na un manera mas sigur posibel"
...(demasiodo) kayente, pero tolerabel
...sea cauteloso ku porshon grandi

3. Korda tapa e kuminda bon kontra muska




    ​

Slide 56 - Tekstslide

Que entendemos a este aviso/consejo?
*Ja sabes el momento...que das un primer bocado y hace demasiado calor/pero es tolerable...en este momento sabes que calentaste la comida bien.

Especialmente la comida que no estaba guardaba en la nevera
Tapa e kuminda mas tanto posibel


 

    ​

Slide 57 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

  

    ​

Slide 58 - Tekstslide

esto por su puesto no es bueno
Kuanto awa ta miho pa uza pa herbe
wortel, batatas i/of brokoli?
A
Kompletamente bou awa
B
Un kantidat chikito (2-3 cm)
C
Sin awa, laba solamente y herbe den seko
D
No sa...

Slide 59 - Quizvraag

sopa o caldo
No hay 1 tipo de preparación que sea óptimamente saludable, segura y sostenible
“Konservashon” i “Retenshon”
di vitamina.

Durashon y temperatura



    ​

Slide 60 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Kua ta e miho azeta pa kushina?

Slide 61 - Woordweb

Deze slide heeft geen instructies

Cual es el mejor aceite para cocinar​
  


    ​

Slide 62 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

*5.
Wardamento di kuminda
        1. Mantener alimentos perecederos
(esp. productos de origen animal)​ en la nevera (4°C)

    2. Limpiar la nevera y congelador una vez al mes​
 
3. Temperatura decide mucho...
4. Lugares de almacenamiento ​

5. Consumir las sobras dentro de 2 días​
    ​

Slide 63 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

*Ehempel: Cena di karni i berdura*
Kuanto tempo por warda e kuminda pafo di frishidair?
A
6 oras
B
No ta nesessario
C
2 oras
D
Máximo 1 día pafo di frishidair

Slide 64 - Quizvraag

Deze slide heeft geen instructies

  ​

Slide 65 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Mnemotécnico
para las Sobras

"Dos y Dos"
(2 Hora y 2 Dia)

Slide 66 - Tekstslide

Pero si la temperature es mas/muy alta, pueden guardar mas largo... pero necesitas que ser cauteloso
Den kuanto tempo mester konsumi e sobranan di kuminda (den frishidair)?
A
Den 2 dias
B
Den un semana
C
Den un aña
D
Den un 1 dia

Slide 67 - Quizvraag

Deze slide heeft geen instructies

 
    ​

Slide 68 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

 
    ​

Slide 69 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Factores cu ta determina
pa kushina
Durashon

Temperatura

Limpiesa



Slide 70 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Slide 71 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Kuantu awa bo ta bebe kada dia?
No ta bebe awa
Algo, pero no sa kuantu
0.5L - 1L di awa
1L - 2L di awa
Mas ku 2L di awa

Slide 72 - Poll

Deze slide heeft geen instructies

Mensahe pa hiba kas:
“Solamente por tin kambio ora tin konsenshi"
1. Prevenshon

2. Malesanan agudo y króniko

3. Siqi e reglanan basiko (Los 5 claves), den e flyer​...







Slide 73 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

1. Tin pregunta?
2. Tempo pa kompleta e "lista de partisipante"










...Masha masha danki pa bo tempo y partisipashon!

Slide 74 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies