900 jaar Utrecht

• Woordenschat
• Nederlands
• +1
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1

   900 jaar Utrecht

NB:

Dit lesmateriaal is tot stand gekomen in de periode 2021 - 2024 in het project UGO (Utrecht Gelijke Onderwijskansen) op basis van het curriculum van de voormalig Brede School Academie (BSA) Utrecht en in samenwerking met de gemeente Utrecht en de Utrechtse schoolbesturen PCOU Willibrord, SPO Utrecht en KSU. Het project UGO eindigt op 1 oktober 2024.

Aan welke woorden denk jij 

bij 'Utrecht'?

Hoe werkt het?

Tekst

Onderzoek

Woordenschat

Leestafel

Boekenclub

Dit leer je nu

Dit weet je al

Doen

Terugkijken

Leerdoel bekijken

• Je kunt een geschikt nieuwsartikel vinden om te bespreken in de groep.
• Je kunt vertellen of je jezelf een echte Utrechter vindt en of je het lied uit het filmpje bij Utrecht vindt passen.
• Je leert tien nieuwe woorden en kunt deze toepassen.
  
• Je kunt beargumenteren waarom Utrecht wel of niet echt 900 jaar oud is.
• Je kunt van elke alinea de belangrijkste informatie in één zin noteren.
  
• Je kunt onderzoek doen naar een historisch onderwerp van de stad Utrecht.
• Je kunt uitleggen waarom het genre 'historische roman' wel/niet iets voor jou is.
• Je kunt vertellen wat je deze les hebt geleerd, waarover je nog meer wil weten en/of wat je thuis gaat vertellen.
  

Wat gaan we doen?

Leerdoel?

Leerdoel: Je kunt een geschikt nieuwsartikel vinden om in de groep te bespreken.

De leestafel

Zoek een interessant artikel om het over te hebben

of een artikel dat gaat over de stad Utrecht.

Wat is een geschikt artikel?

Je kunt er je mening

over geven.

Voor iedereen interessant.

Niet te kort, 

maar ook niet te lang.

Je kunt er veel 

vragen over stellen.

Er komen door het

artikel nieuwe vragen en ideeën bij je op.

Je kunt er verder over doordenken en praten.

Je kunt er zelf oplossingen bij bedenken.

Upload hier een foto

van jouw artikel.

Hoe vertel ik waar mijn artikel over gaat?

Welke zaken zijn nog meer van belang om te vertellen?

Om wie (of wat) gaat het?

Wat is er aan de hand?

Hoe is het in zijn werk gegaan?

Wat zou je hier nog meer over willen weten?

Waarom was dat?

Wanneer was dat?

Waar was dat?

Een gesprek voeren bij de leestafel.

Discussievragen

• Ben jij het daarmee eens?
• Ik vind dat toch vreemd want….
• Nou dat weet ik nog niet zo zeker want…
• Wie heeft er nog een ander argument?
• Is dat wel waar? Weet je dat zeker?
• Wat zegt die…. in het artikel erover? Wat vind je daarvan?

Verdiepingsvragen

• Hoe kan het nou dat…?
• Wat ik niet snap is…?
• Wat zou er gebeuren als…?
• Zou iedereen…?
• Hou zou dat in de toekomst gaan/ in het verleden gegaan zijn?
• Hoe zit dat eigenlijk in andere landen?

De introductie op de tekst

Bekijk onderstaande video's.

Vind jij jezelf een echte Utrechter?

Vind jij het lied uit het 2e filmpje passen bij Utrecht? Leg uit waarom wel/niet.

De tekst: eerst even scannen! 

scannend lezen

Scannen, hoe doe je dat?

• Je leest eerst de titel, de inleiding en de kopjes van de alinea’s
• Je kijkt naar de afbeeldingen in de tekst
• Je bekijkt de 10 woorden die in de kantlijn zijn uitgelegd
• Zijn er nog andere opvallende dingen in de tekst?

bron

Bron: AD ((27/5/2022 door R. Hoving)

Bewerkt voor onderwijsdoeleinden.

Leerdoelen?

Leerdoel: je kunt…

• voorspellen waar de tekst over gaat.
• de hoofdzaken uit de tekst halen.

Maak de volgende opdrachten bij de tekst:

Lees de titel en de inleiding

• Wat verwacht je te gaan lezen?
  
• Waarom zou de tekst in het Latijn zijn?
  

Lees alinea 2 en 3

• Waarom zou Kai van Vliet een betrouwbare bron zijn?
  
• Waardoor twijfelen sommige historici of de stad Utrecht wel 900 jaar
  
• bestaat?
  

Lees alinea 4

• Wat wordt er in de tekst bedoeld met ‘een moetje’? Waar komt dit
  woord vandaan? Denk je dat er nu nog veel moetjes zijn? Geef eens een voorbeeld

Lees de tekst uit

• Onderstreep in elke alinea de belangrijkste zin.

De titel en de inleiding

Vieren we donderdag het verkeerde feestje? Archivaris Kaj wil daar niets van weten, Utrecht is écht 900 jaar

Een Latijnse tekst in sierlijke letters op twee vellen perkament maken dat Utrecht volgende week haar 900-jarig bestaan viert. Maar is dat wel terecht? Archivaris Kaj van Vliet twijfelt niet. Donderdag 2 juni kan de vlag uit.

de archivaris

de archivaris – de beheerder van een bewaarplaats voor (oude) gegevens

Toelichting

Docent modelt alinea 1 & 2

Wat verwacht je verder te gaan lezen?

Waarom zou de tekst
in het Latijn zijn?

Voor Kaj van Vliet van Het Utrechts Archief kennen de twee eeuwenoude oorkonden met de Utrechtse stadsrechten weinig geheimen meer (zie ook figuur 1). Ruim dertig jaar houdt hij zich al bezig met de privileges die de stad in 1122 kreeg. Als student middeleeuwse geschiedenis wijdde hij er zijn eindscriptie aan. Als archivaris van Het Utrechts Archief publiceerde hij meerdere wetenschappelijke artikelen over het onderwerp. ,,Laatst betrapte ik me erop dat ik over de stadsrechten dróómde.

 Alinea 2

de oorkonde

de oorkonde – het officiële document waar een belangrijke mededeling op staat, het bewijsstuk

de stadsrechten

de stadsrechten – de rechten die door de landsheer werden verleend aan een stad, die afweken van het omringende gebied

het privilege

het privilege – het voorrecht, het recht op iets bijzonders dat je krijgt of mag doen

wijden aan

wijden aan - aandachtig ergens mee bezig zijn

figuur 1

Toelichting

Docent modelt alinea 1 & 2

De Utrechtse stadsrechten zijn de op één na oudste van Nederland. Alleen het Friese Stavoren ging Utrecht voor, ergens tussen 1058 en 1068. De tekst spreekt van een bevestiging door keizer Hendrik V van rechten die de inwoners eerder kregen van bisschop Godebald, die het voor het zeggen had in Utrecht. Omdat het om een bevestiging van eerder verkregen rechten gaat, denken sommige historici dat de stad al voor 1122 stadsrechten kreeg. De stad Utrecht zou dan ook nog iets ouder zijn dan 900 jaar.

 Alinea 3

het voor het zeggen hebben

het voor het zeggen hebben – de baas zijn en bepalen wat er gebeurt

Waarom zou Kai van Vliet een betrouwbare bron zijn?

"Ruim dertig jaar houdt hij zich al bezig met de privileges die de stad in 1122 kreeg. Als student middeleeuwse geschiedenis wijdde hij er zijn eindscriptie aan. Als archivaris van Het Utrechts Archief publiceerde hij meerdere wetenschappelijke artikelen over het onderwerp."

Waardoor twijfelen sommige historici of de stad Utrecht wel 900 jaar bestaat?

" Omdat het om een bevestiging van eerder verkregen rechten gaat, denken sommige historici dat de stad al voor 1122 stadsrechten kreeg."

Archivaris Van Vliet twijfelt niet. Hij is ervan overtuigd dat de Utrechters op 2 juni 1122 met stadsrechten werden beloond, nadat ze de keizer hadden gesteund in een ruzie met de bisschop over de afdamming van de Kromme Rijn. ,,Ik zeg altijd dat het ‘een moetje’ was voor de bisschop, onder druk van de keizer.’’

 Alinea 4

Wat wordt er in de tekst bedoeld met ‘een moetje’? Waar komt dit woord vandaan? Denk je dat er nu nog veel moetjes zijn? Geef eens een voorbeeld.

" Omdat het om een bevestiging van eerder verkregen rechten gaat, denken sommige historici dat de stad al voor 1122 stadsrechten kreeg."

Eigen stadswal

Wat de rechten waren die de bisschop verleende, staat niet in de oorkonden vermeld. De toevoeging van de keizer dat de Utrechters een stadswal mochten aanleggen en een eigen bestuur en rechtbank kregen, is wel terug te lezen in de met sierlijke letters geschreven Latijnse tekst. Aanvullend onderzoek leert volgens Van Vliet dat grote delen van Utrecht na 1122 werden vrijgesteld van het afdragen van belasting aan de bisschop voor het bezit van grond of een huis. De ‘vaagheid’ van de oorkonden voedt bij een enkeling de twijfel of de tekst wel gaat over stadsrechten. Temeer omdat een van de teksten uitvoerig ingaat op de tol die Utrechters al dan niet moeten betalen. Van Vliet erkent dat het niet gaat om ‘een stadsrecht in de klassieke zin van het woord’ zoals later aan steden werd toegekend. ,,In 1122 was het  stadsrecht nog volop in ontwikkeling. Utrecht was pas de tweede plaats in Nederland die het stadsrecht kreeg.’’

 Alinea 5

vrijstellen van (iets)

vrijstellen van (iets) – (iets) niet hoeven doen

temeer

temeer – vooral (ook)

in de klassieke zin van het woord

in de klassieke zin van het woord – wat het oorspronkelijk betekende

Opgevouwen

De twee oorkonden die het Utrechtse stadsrecht vormen, zijn in de loop der eeuwen op allerlei plekken in de stad bewaard. Dat gebeurde niet altijd met evenveel zorg. Eén van de twee stukken perkament werd in de negentiende eeuw opgevouwen teruggevonden in een mand die op de zolder van het stadhuis stond. 

Beide oorkonden, voorzien van een keizerlijk zegel gemaakt van bijenwas, liggen vandaag de dag veilig opgeborgen in het depot van Het Utrechts Archief aan de Alexander Numankade. Eén keer per jaar, op 2 juni, worden ze tevoorschijn gehaald om eind van de dag weer achter slot en grendel te verdwijnen. In het jubileumjaar wordt hiervoor een uitzondering gemaakt. 

 Alinea 6

het depot

het depot – de plaats waar voorraden of spullen bewaard worden

Vanaf donderdag 2 juni zijn de oorkonden vijf dagen lang voor iedereen te bewonderen in het auditorium van de vestiging van het archief aan de Hamburgerstraat. Sinds de restauratie een aantal jaren geleden zijn de stukken perkament in goede staat, zegt Van Vliet. ,,Maar er zitten wel gaatjes in en elke keer als je het perkament blootstelt aan licht, kan de inkt verder verbleken. We blijven daarom terughoudend met het laten zien van de stadsrechten.’’

Laatste alinea

Noteer van elke alinea in één zin de belangrijkste informatie.

Je gaat onderzoek doen in tweetallen.

Welk onderwerp kiezen jullie? Kijk voor meer informatie op het onderzoeksblad van deze les.

Leerdoel?

Leerdoel: Je kunt (in tweetallen) onderzoek doen en vertellen welke nieuwe informatie je gevonden hebt.

Het onderzoek

Het Utrechts Archief

Welke sporen van 900 jaar geleden zijn er nog te vinden in Utrecht?

Wat zijn stadsrechten?

St. Maarten

Eigen onderzoek

• Zoek een groepje dat een ander onderwerp heeft onderzocht.
• Vertel elkaar in 2 x 2 minuten welke informatie jullie gevonden hebben.
  
• Bespreek met elkaar welke twee dingen van elk onderzoek jullie aan de hele groep gaan delen.
• Deel de twee belangrijkste of meest interessante dingen van het andere team met de hele groep.
  

Uitwisselen en presenteren

Waar ben je nu nieuwsgierig naar geworden?

Woordenschat - drie op een rij

Teken op het papier dat je krijgt een tabel met 3 x 3 vakken. Zet in elk vak een woord van deze week. De docent draait aan de spinner en noemt de omschrijvingen van de woorden. 

Wie heeft het eerst drie op een rij?

Leerdoel?

Leerdoel: Je kent de betekenis van de nieuwe woorden.

De boekenclub

Dit boek gaat over de belevenissen van Sanne en Brechje, die door drieënhalve eeuw van elkaar zijn gescheiden. Brechje leefde in de 17de eeuw, Sanne leeft in de 21ste. 

Op een dag loopt Sanne onder de Utrechtse Domtoren door als ze uit het niets de naam Brechje hoort. Het blijkt een stem uit het verre verleden. 

Met haar vriendin Minke duikt Sanne de archieven in en komt erachter dat een zekere Brechje in 1672 in de

Utrechtse kruidenierswinkel 'In de Vergulde Peperbael' woonde en werkte. Tijdens haar speurtocht krijgt Sanne steeds meer het gevoel dat er al die tijd geleden iets vreselijks met Brechje is gebeurd.

achterkant

Leerdoel?

Leerdoel: Je kunt vertellen waarom het genre 'historische roman' je wel of niet aanspreekt.

Waar denk je dat het boek over zal gaan?

Wat verwacht je te gaan lezen over het verleden?

Hoe denk je dat de auteur het probleem van twee tijden heeft aangepakt?

Ken je nog meer boeken die zich afspelen in de stad Utrecht?

Afsluiting

Wat zou jij willen weten over de plek waar je nu woont?

Afsluiting

Wat zou jij, om een beeld te geven van nu, in een tijdcapsule stoppen voor mensen die over 100 jaar leven?

Terugblik

Noem drie dingen die je deze les geleerd hebt.

Noem twee dingen
waar je nog wat meer over wil weten.

Wat ga jij thuis vertellen over deze les?