5.3 Nederland na 1945

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo
• Leerjaar 4

Nederland na 1945

De wereld na 1945

...beschrijven wat er tussen 1945 en 1960 in Nederland
veranderde op economisch en politiek gebied

...beschrijven wat er in de jaren 1960 en 1970
veranderde in de positie van jongeren en vrouwen

...beschrijven hoe Nederland vanaf 1980
veranderde op politiek en economisch gebied

Aan het einde van de les kan je...

Herhaling

Klassikale uitleg

Oefenopdrachten maken

DOEN

Na de oorlog waren de VS en de SU grootmachten.

De VS was kapitalistisch (vrij, democratisch)
en de SU was communistisch (onvrij, planeconomie)

Duitsland en Europa werden verdeeld. Er ontstonden invloedssferen van de VS en de SU in Europa: het Oostblok (com.) en het Westblok (kap.). 

De Oostbloklanden waren satellietstaten van de SU. Het IJzeren Gordijn deelde Europa in tweeën.

Herhaling

Met de Blokkade van Berlijn (1948) probeerde Stalin West-Berlijn op de knieën te krijgen. 

Dit lukt niet door de Amerikaanse luchtbrug.

De westerse landen richtten de NAVO op in 1949. 

Als reactie richtten de communistische landen het Warschaupact op.

Er vindt een (kern)wapenwedloop plaats; er is contant dreiging tussen oost en west. 

We noemen dat de Koude Oorlog.

Herhaling

Amerikanen voeren containmentpolitiek om het communisme tegen te houden. 

Toch grijpen ze vaak niet in uit angst voor een oorlog,
zoals bij de bouw van de Berlijnse Muur in 1961.

In 1962 is de Cubacrisis: het komt bijna tot een oorlog. 

Herhaling

De Hongaarse opstand (1956): 

In Hongarije kwamen burgers in opstand tegen de communisten. 

Het Rode Leger (Sovjetleger) maakte met tanks en geweld een einde aan de opstand.

De Praagse Lente (1968): 

De communistische leider van Tjescho-Slowakije stond meer vrijheden toe in zijn land. 

Het Sovjetbestuur keurde deze vrijheden af
en herstelde het communistische gezag met het Sovjetleger.

Herhaling

In 1985 werd Gorbatsjov president van de SU. 

Hij voerde de glasnost (openheid) en de perestrojka (hervormingen) in.

Deze veranderingen zorgden voor onrust in de satellietstaten. 

In Berlijn viel de muur in 1989 en in de Oostbloklanden kwamen vrije verkiezingen.
De SU was gevallen en de Koude oorlog was in 1989 afgelopen.

Herhaling

In Rusland kwam Jeltsin aan de macht. 

De overgang naar het kapitalisme verliep moeizaam. 

In Rusland waren voedseltekorten en in Oostbloklanden konden de verouderde fabrieken niet concurreren; er kwam veel werkloosheid.

In 1990 was de Duitse eenwording: west-Duitsers moesten extra belasting betalen.

Tsjecho-Slowakije viel uiteen en in Joegoslavië kwam een bloedige burgeroorlog.

Herhaling

§5.3

Nederland na 1945

A

Wederopbouw en groei, 1945-1960

Leerdoel:

Je kan beschrijven wat er tussen 1945 en 1960 in Nederland veranderde op economisch en politiek gebied

Begrippen:

wederopbouw

gastarbeiders

consumptiemaatschappij

B

Jongeren en vrouwen eisen veranderingen, 1960-1980

Leerdoel:

Je kan beschrijven wat er in de jaren 1960 en 1970 veranderde in de positie van jongeren en vrouwen

Begrippen:

amerikanisering

jeugdculturen

individualisering

C

Economie en politiek vanaf de jaren 1980

Leerdoel:

Je kan beschrijven hoe Nederland vanaf 1980 veranderde op politiek en economisch gebied

Begrippen:

poldermodel

populisme

verzorgingsstaat

democratisering

secularisatie

ontzuiling

tweede feministische golf

Na de Tweede Wereldoorlog lag Nederland in puin en moest weer opgebouwd worden: de tijd van de wederopbouw begon.

Het was niet makkelijk: geld, brandstof en voedsel was schaars.

Toch ging de wederopbouw snel. Dit had twee redenen.

Leerdoel:

Je kan beschrijven wat er tussen 1945 en 1960 in Nederland veranderde op economisch en politiek gebied

Begrippen:

wederopbouw

gastarbeiders

consumptiemaatschappij

§5.3

Nederland na 1945

A

DeBoze burgers

Wederopbouw en groei, 1945-1960

verzorgingsstaat

Ten eerste:

• Regering, vakbonden en werkgevers spraken af de lonen laag te houden. 
  Gevolg: prijzen van producten bleven laag. Export steeg enorm.
  
  
• Vanaf 1948 Marshallhulp: geld, voedsel, bouwmaterialen en machines.

§5.3

Nederland na 1945

A

DeBoze burgers

Wederopbouw en groei, 1945-1960

George Marshall

VS - Minister van Buitenlandse Zaken

Honderdduizenden Nederlanders emigreerden in die tijd naar landen als Canada, de VS en Australië.

Dit werd gesteund door de overheid. Zij waren bang dat niet voor iedereen meer werk zou zijn.

§5.3

Nederland na 1945

A

DeBoze burgers

Wederopbouw en groei, 1945-1960

Vanaf de jaren 1950 ontstond er een tekort aan arbeidskrachten.

Dit had twee gevolgen:

• Er kwamen gastarbeiders uit Spanje, Italië en later Marokko en Turkije. 
• Vanaf 1960 stijgen de lonen snel en veranderd Nederland in een consumptiemaatschappij.

§5.3

Nederland na 1945

A

DeBoze burgers

Wederopbouw en groei, 1945-1960

Na de oorlog komt de verzuiling weer terug en stemt iedereen weer op zijn eigen politieke partij.

De sociaal-democraten onder leiding van Drees komen voor het eerst aan de macht en voeren een verzorgingsstaat in:

• Zorg wordt toegankelijk
• Uitkering bij geen werk
• AOW bij 65 jaar en ouder

Iedere belastingbetaler betaald
hier aan mee.

Op deze manier moet
voorkomen worden dat er weer
een grote armoede komt.

§5.3

Nederland na 1945

A

DeBoze burgers

Wederopbouw en groei, 1945-1960

Er was een grote groep jongeren ontstaan na de oorlog (de babyboom).

Door de stijgende welvaart gingen ze langer naar school, hadden ze meer geld en meer vrije tijd. Vooral Amerikaanse mode was populair: amerikanisering. 

Vanaf de jaren ‘50 ontstonden jongerencultuur: jongeren bepaalden zelf hoe ze leefden en volgden niet het voorbeeld van hun ouders

Leerdoel:

Je kan beschrijven wat er in de jaren 1960 en 1970 veranderde in de positie van jongeren en vrouwen

Begrippen:

amerikanisering

jongerenculturen

individualisering

§5.3

Nederland na 1945

B

DeBoze burgers

Jongeren en vrouwen eisen veranderingen, 1960-1980

democratisering

secularisatie

ontzuiling

tweede feministische golf

Drie voorbeelden:

• Nozems gaven hun geld uit aan brommers, leren jasjes en muziek
• Provo's wilden de samenleving veranderen en daagden de politie uit
• Hippies kwamen in verzet tegen de consumptiemaatschappij
  en wilden op een
  vredige manier
  samenleven. Zij vielen
  op door hun lange haren,
  fleurige tweedehands
  kleren en sandalen.

§5.3

Nederland na 1945

B

DeBoze burgers

Jongeren en vrouwen eisen veranderingen, 1960-1980

Jongeren wilden meer hun eigen keuzes maken. Dit past bij individualisering. 

Dit zorgde voor veranderingen:

• toenemende democratisering van de samenleving: jongeren willen meepraten en meebeslissen.
• secularisatie: jongeren hoorden niet meer bij een kerk
• ontzuiling: de invloed van de zuilen nam af.

§5.3

Nederland na 1945

B

DeBoze burgers

Jongeren en vrouwen eisen veranderingen, 1960-1980

In de jaren ‘60 leefde het feminisme opnieuw op: de tweede feministische golf.

Vrouwen kwamen op voor hun rechten (emancipatie):

• Gelijke kansen voor mannen en vrouwen in werk en onderwijs (rollenpatroon doorbreken)
• Gelijke betaling voor hetzelfde werk
• Meer keuzevrijheid (de pil, abortus, kinderopvang, etc.)

§5.3

Nederland na 1945

B

DeBoze burgers

Jongeren en vrouwen eisen veranderingen, 1960-1980

§5.3

Nederland na 1945

B

DeBoze burgers

Jongeren en vrouwen eisen veranderingen, 1960-1980

In de jaren ’70 ontstond een langdurige economische crisis. Deze crisis had twee oorzaken:

• Lonen in Nederland waren hoog. Hierdoor waren producten duur en kon er niet geconcurreerd worden met het buitenland. 
  Investeringen in automatisering zorgde voor werkloosheid.
• De verzorgingsstaat was erg duur geworden. 
  Werklozen kregen uitkering, terwijl er minder belasting binnenkwam.

Leerdoel:

Je kan beschrijven hoe Nederland vanaf 1980 veranderde op politiek en economisch gebied

Begrippen:

poldermodel

populisme

§5.3

Nederland na 1945

C

DeBoze burgers

Economie en politiek vanaf de jaren 1980

Om uit de crisis te komen werden er afspraken gemaakt met werkgevers en werknemers:

• lonen werden verlaagd zodat er concurrentie kon ontstaan met het buitenland.
• uitkeringen gingen oplaag. Eisen voor een uitkering werden strengen. 

De samenwerking tussen staat, werkgevers en werknemers noemen we het poldermodel. 

§5.3

Nederland na 1945

C

DeBoze burgers

Economie en politiek vanaf de jaren 1980

Vanaf 1990 gaat de economie weer groeien en neemt de werkloosheid af. 

Inmiddels was er wel een verandering waarneembaar. De banen in de industrie namen af, banen in de dienstensector namen toe. 

Dienstensector: overheid, banken, ict, onderwijs, gezondheidszorg. 

§5.3

Nederland na 1945

C

DeBoze burgers

Economie en politiek vanaf de jaren 1980

Ook in het politieke landschap veranderde veel.

Socialisten en liberalen kwamen door het poldermodel nader tot elkaar. 

Echter, een groeiende groep in de samenleving voelde zich niet gehoord door de politiek. Zij hadden het idee dat politici niet opkwamen voor hun belangen.

Hierdoor groeide het populisme. Een politieke stroming die opkomt voor de belangen van het 'volk' en zich afzet tegen zittende politici. Voorbeeld: Pim Fortuyn.

§5.3

Nederland na 1945

C

DeBoze burgers

Economie en politiek vanaf de jaren 1980

Na 1945 herstelde de economie van Nederland snel. Wat waren daarvoor twee oorzaken?

Het communistisch worden van Oost-Europa was een oorzaak voor de invoering van het Marshallplan.
Leg dat uit.

Onder welke minister-president begon de opbouw van de verzorgingsstaat?