Modernisme: Samenvatting + kernconcepten + oefenen

• Kunst
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5,6

Modernisme

Kernconcepten, samenvatting + oefenvragen

Welke kenmerken passen bij
het Modernisme?

1. traditioneel, kwaliteit, waarneming
2. consumptie maatschappij, alledaags
3. experimenteel, expressief, radicaal, primitief, onderbewuste
4. inhoudsloos, onbegrensde mogelijkheden.

Welke jaartallen horen er bij
het Modernisme?

1. 1850-1900
2. 1900-1950
3. 1950-2000
4. 2000- heden

Modernisme

Modernisme in de kunsten, ontstaat aan het eind van de negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw: Er ontstaat een breukvlak tussen de oude maatschappij/kunst en de nieuwe maatschappij/kunst. Kunstenaars zijn op zoek naar vernieuwing, willen origineel zijn, unieke kunstwerken maken, onafhankelijk zijn (autonomie) en willen breken met het verleden. Zij geloven dat Kunst de maatschappij kan verbeteren (Utopie) en dat kunstenaars voorop lopen in deze ontwikkeling (Avant-Garde). Kunstenaars hebben ook een sterke wens tot vernieuwing van de kunst zelf. Onderzoek naar wat de essentie van kunst is (onderzoek naar vormgeving en abstractie, expressie en vervreemding), en wat het kenmerkende van elke kunstdiscipline is (grondslagen onderzoek) staat centraal in het modernisme.

Kernconcepten Modernisme

• Streven naar VERNIEUWING, breuk met het verleden. Kunst kan de maatschappij verbeteren, vooruitgangsdenken, utopisch denken.
• Zoeken naar ORIGINALITEIT, naar de GRONDSLAGEN ( herleiden tot de essentie van elke discipline, via vormonderzoek op een wetenschappelijke manier - reductie). ABSTRACTIE, ATONALITEIT.

• Streven naar AUTONOME en universele taal, onafhankelijk van de cultuur van

de beschouwer.

• Streven naar puurheid en directheid in de EXPRESSIE, inspiratie daarvoor nieuwe concepten (abstractie, stilering, atonaliteit, syncope, blue note) of in niet-westerse culturen.
•  Uitdrukken van (onderbewuste) gevoelens van ANGST en VERVREEMDING.

Expressionisme (+/-1906 – 1920)

• Kunstenaars stellen hun emoties centraal (nadruk ligt op gevoel)
• verzetten zich tegen de natuurgetrouwe weergave. 
• Kenmerkend:

- ze schilderden vereenvoudigd

- of ze schilderden gedeformeerd ( = herkenbare vormen zo veranderen dat ze veel verschillen van de realiteit door verschuiving, verdraaiing, verkleining etc.)

- krachtige, felle kleuren (vaak anders dan de werkelijkheid)

--> Geabstraheerd, of soms zelfs abstract (Kandinsky, Klee

• Groepen: Fauvisten (Frankrijk), Die Brücke, Der Blaue Reiter (Duitsland)

Oskar Kokoschka, Piëta, mörder, Hoffnung der Frauen (1909)

Kenmerken Jazz

Mix verschillende culturen: 

work songs, spirituals, blues, ragtime, marsmuziek 

expressief, ruimte voor improvisatie

Belangrijkste instrumenten: 

Kornet, trompet, klarinet, saxofoon, banjo, tuba, drums

Verschillende jazz stromingen:

Dixieland, Chicago stijl, bigband->swingstijl

Belangrijke plekken: 

New Orleans, Chicago, New York->Harlem renaissance

Belangrijke musici:

Louis Amstrong, Duke Allington, Benny Goodman, Harlem Hellfighters

Tijd/cultuur: start rond 1900-> rassenscheiding

MODERNISME = EXPRESSIE, ESSENTIE, VERNIEUWING

A: EXPRESSIE & ANGST, VERVREEMDING -> ook van minder mooie emoties (breuk met gangbare esthetiek), expressie ook in persoonlijke stijl (handschrift).

Gevoelens van angst, vervreemding voelbaar maken, deze gevoelens komen voort uit het ontworteld zijn (door de alsmaar verder gaande vernieuwingen)

B: ONDERZOEK NAAR GRONDSLAGEN, ESSENTIE -> herleiden naar de essentie, werkwijze van wetenschap hanteren, zoals door Mondriaan (structuur achter de zichtbare natuur)

C: VERNIEUWING & VOORUITGANGSDENKEN  -> Kunst: Zoeken naar het originele, het unieke, het ‘eigene’(persoonlijke stijl van een kunstenaar).

Geschiedenis = vooruitgang, er is originaliteit mogelijk, door de wetenschappelijke ontwikkelingen en door de morele ideeën (geen ornamenten) wordt de wereld beter dan die was. 

Kubisme (+/- 1909 – 1914)

• Opgedeeld in analytisch kubisme (de voorstelling is opgedeeld in kleine vakjes, veel grijs/bruintinten) en het synthetisch kubisme (de compositie wordt overzichtelijker en krijgt meer kleur, toevoeging van andere materialen (eerste collage/assemblage)).
  
• de voorstelling werd herleid tot geometrische vormen.
• de voorstelling werd vanuit verschillende gezichtshoeken/standpunten weergegeven
• als gevolg daarvan verdween de ’logische’ diepte uit het schilderij.

Juan Gris, portret van Pablo Picasso, 1912

Futurisme (1909 – 1914)

• eisten de vernietiging van alle tradities (gericht op de toekomst)
• Nationalisme  --> oorlogsenthousiasme
• beweging uitbeelden door herhaling, bewegelijke lijnen
  
• beweging uitbeelden door vervormingen en fragmentatie
  
• men was geïnspireerd door techniek, snelheid en geweld - invloed van technologie
  
• geloof in de toekomst met techniek en machines
• kenmerken van het futurisme zijn snelheid, energie, agressie, krachtige lijnen, vooruitgang en nieuwe technologie.

Umberto Boccioni – Unieke vormen van continuiteit in de ruimte

Constructivisme (1913 – 1922) (Sovjet-unie)

• Het constructivisme ontwikkelde zich vanuit het kubisme en futurisme. -> puur geometrisch
• Constructivisten wilden met hun kunst een nieuwe, pure, esthetische en geconstrueerde werkelijkheid bereiken. (op zichzelf staand, niet verhalend, totale abstractie)
• kenmerken van het constructivisme:  

- gebruik van geometrische, abstracte vormen vormentaal en materiaal zonder ‘handschrift’: geen emotie, expressie of individualiteit

- autonome kunst: verwijst niet naar iets buiten zichzelf: het is geometrische kunst die niets symboliseert

- de kunstenaar was onderzoeker, ingenieur, en 'kunst constructeur'

- een nieuwe taal, als uitdrukking van een socialistische samenleving: machine-esthetiek en nieuwe materialen en vormen 

Leningrad Pravdagebouw in Moskou, Alexander Vesnin (1924) Reconstructie Maquette

De Stijl (opgericht 1917)

• zette zich in voor een nieuwe kunst in een nieuwe, betere wereld
  
• samenwerking tussen schilders en architecten
• De Stijl wilde een zuivere kunst. Dat betekent dat de kunst onafhankelijk moest worden en haar eigen regels en wetten moest formuleren. (Totale abstractie, geen verhalende kunst)
• Kenmerken:

  -  Rechte, elkaar kruisende lijnen. 
  -  Primaire kleuren + zwart/wit

   - Horizontale en verticale lijnen

   - Asymmetrische composities

Bauhaus (1919 – 1933)

•  1919:  Walter Gropius sticht in het Duitse Weimar een rijksschool voor architecten, kunstenaars en industrieel ontwerpers, waar moderne, functionele vormgeving werd onderricht. 
• De doelstellingen van het Bauhaus waren:
  

 - een grondige ambachtelijke opleiding
-  creëren van hoogwaardige technische en esthetische producten
-  accent op de functionaliteit van producten
- betaalbare producten leveren door industriële productieprocessen
- samenwerking binnen de kunstdisciplines om tot een Gesamtkunstwerk te komen
- integratie van kunst in het dagelijks leven 
  

  

Bauhaus affice

Dada (1916-1920)

•  Gevluchte kunstenaars naar neutrale Zwitserland komen samen (Cabaret Voltaire, Zurich)
• Omver halen van alle logica die tot de ellende (WOI) had geleid, om daarmee de bestaande cultuur omver te halen. Alle bestaande normen en waarden moesten belachelijk gemaakt worden. 
• Dada maakte antikunst, wilde shockeren
  
• Humor en ironie
  
• Gewone gebruiksvoorwerpen werden als kunst tentoongesteld (Readymades)
• Afvalproducten werden verwerkt in de kunstwerken
• Het toeval (irrationionele) speelt een rol.

  

  

Marcel Duchamp, Fountain, 1917 

Surrealisme (Vanaf 1924)

• Borduurt voort op het Dadaisme
• Dromen, visioenen en erotische fantasieën stonden in het surrealisme centraal. Zij zochten een hogere werkelijkheid achter de uiterlijke verschijningsvorm (sur-realité).
  
• inspiratie uit de denkbeelden van de psycholoog Sigmund Freud
• Onderbewustzijn speelt een belangrijke rol -> Automatisch tekenen, dromen

Salvador Dalí, The Persistence of Memory, 1931

Expressionisme

Kubisme

Constructivisme

De Stijl

Futurisme

Bauhaus

Dadaisme

Surrealisme

Expressionisme

Kubisme

Constructivisme

De Stijl

Futurisme

Bauhaus

Dadaisme

Surrealisme

Expressionisme

Kubisme

Constructivisme

De Stijl

Futurisme

Bauhaus

Dadaisme

Surrealisme

Meerdere standpunten, geometrische vormen, gefragmenteerd

Verheerlijking van lawaai, technologie, en agressie 

Dromen, onderbewustzijn en fantasiën

Absurditeit, anti-kunst, humor, destructief 

Subjectieve gevoel, krachtige, felle kleuren, vervorming van de werkelijkheid 

 geometrische, abstracte vormen

autonome kunst: kunstenaar als ingenieur, uitdrukking socialistische samenleving 

Zuivere, pure, spirituele kunst voor een betere toekomst, universele vormentaal

ambacht, betaalbare producten, functionaliteit (from follows function

Hierna volgen een aantal oefenvragen.

Bekijk de afbeelding. Dit schilderij is gemaakt in een periode dat Robert Delaunay zijn overgang van het kubisme naar het futurisme aankondigt. Noem twee aspecten van de vormgeving waarin het kubisme nog herkenbaar is.

Vorticisme – een kunststroming uit Groot Brittannië, opgericht in 1914 door Edward Wadsworth – is een Britse variant op het Italiaanse futurisme. Geef een definitie van futurisme.

Bekijk de afbeelding. Beschrijf twee kenmerken van het futurisme die je
in deze afbeelding kunt zien.