tijd, verteltijd en verteltempo

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo g, t
• Leerjaar 4

Lesdoelen

Setting en sfeer 

Ik weet wat chronologie is (en dus ook wat niet!).

Ik weet welke einde een verhaal kan hebben.

Spanning 

Beoordelingswoorden

Wat het verhaal met je doet:

 

• Spannend - saai
  
• Duidelijk - verwarrend
  
• Humoristisch - zonder humor
  
• Veel actie - gebeurt weinig in
  
• Verdrietig - vrolijk
  

Beoordelingswoorden

Realistisch of niet-realistisch?

• Realistisch of niet-realistisch?
  
• Geloofwaardig - ongeloofwaardig
  
• Herkenbaar - niet herkenbaar
  
• Levensecht - bedacht
  
• Kan echt gebeuren - kan niet echt gebeuren

Personages

Hoofdpersoon

• Belangrijkste personage in een verhaal. 

• Wordt uitgebreid beschreven: je leest wat deze persoon denkt en voelt.
  
• Heeft meestal een probleem of opdracht in het verhaal dat opgelost of volbracht moet worden. 

Personages beschrijven

Een personage kun je beschrijven aan de hand van karaktereigenschappen.

Denk bijvoorbeeld aan woorden zoals:

sociaal - op zichzelf

voorzichtig- avontuurlijk

Paniekerig-kalm

creatief- ordelijk

eerlijk- achterbaks/oneerlijk 

Setting en sfeer

• Tijd en ruimte vormen de setting die de auteur kiest voor een verhaal. 

Sfeer

De manier waarop de ruimte wordt beschreven kan een bepaalde sfeer oproepen. Dat kan negatief of positief zijn.

Kan bijvoorbeeld vrolijk zijn of juist dreigend. 

Ruimte

Ruimte heeft te maken met waar het verhaal zich afspeelt. 

Niet alleen een bepaalde stad of dorp. Het kan ook een kamer zijn, of een wijk of zelfs een planeet.

Ook weer, geluiden of geuren kunnen een rol spelen. 

Chronologie

• Chronologische volgorde: de gebeurtenissen in de film worden verteld in de volgorde waarin ze gebeurd zijn. 
• Niet-chronologische volgorde:  de gebeurtenissen in de film worden in een andere volgorde verteld dan waarin ze gebeurd zijn. Bijvoorbeeld met flashbacks (terug in de tijd).

Vertelvolgorde 

(niet-chronologisch)

Verhalen kunnen in chronologische volgorde worden verteld, maar schrijvers kunnen ook kiezen voor een afwisseling in tijd. Hierbij gebruiken ze flashbacks: je gaat als lezer letterlijk terug in de tijd (tijdlijn wordt onderbroken).

Dit noem je een niet-chronologische volgorde waarbij de tijdlijn WEL wordt onderbroken.

Vertelvolgorde

(chronologisch)

Wanneer een schrijver kiest voor een chronologische volgorde kan hij nog wel vooruitkijken of -kijken in de tijd. Dit noem je:

- Terugwijzingen: een personage denkt terug aan vroeger

- Vooruitwijzingen: een personage of de schrijver blikt vooruit op de toekomst (kan voor spanning zorgen)

De tijdlijn wordt NIET onderbroken.

Verteltempo

Je kunt de tijd van een verhaal ook beschreven als je kijkt naar hoe snel de tijd verloopt. Hierbij kijk je naar de verteltijd (= aantal bladzijdes of woorden) en vertelde tijd (= tijdsverloop tussen het begin en einde van een verhaal).

Tijd kan sneller gaan door een versnelling of tijdsprong (vaak bij onbelangrijke gebeurtenissen).

Tijd kan langzamer gaan door een vertraging (vaak bij spannende gebeurtenissen.

Opbouw van een boek

Naast verloop van tijd kun je een boek/verhaal bespreken door te kijken naar het begin en einde.

Begin:

- Proloog (verhaal vooraf)

- Inleidend begin (ab ovo)

- Middenin de gebeurtenissen (in medias res)

Einde:

- Open einde

- Gesloten einde

- Epiloog (verhaal achteraf)

Chronologie

• Op welke manier kan tijd in een verhaal zichtbaar gemaakt worden?
  
• Noemen van jaartal.
  
• Historische gebeurtenissen.
  
• Historische figuren.
  
• Beschrijven van ruimte met kenmerkende gebouwen, gebruiken of voorwerpen. 

Opbouw van een boek

Naast verloop van tijd kun je een boek/verhaal bespreken door te kijken naar het begin en einde.

Begin:

- Proloog (verhaal vooraf)

- Inleidend begin (ab ovo)

- Middenin de gebeurtenissen (in medias res)

Einde:

- Open einde

- Gesloten einde

- Epiloog (verhaal achteraf)

Spanning

Het doel van de schrijver is om de lezer voortdurend in spanning te houden. Schrijvers gebruiken allerlei technieken om spanning te creëren. Bijvoorbeeld door net als het heel spannend wordt, alle gebeurtenissen heel uitgebreid te gaan beschrijven. Ook kan een schrijver zijn tekst spannend maken door een of meerdere partijen te weinig informatie te verstrekken. 

4 manieren van spanning

Gevaarlijke situatie of omgeving 

| Onverwachte wending |

 Cliffhanger | 

Technieken die ook met de opbouw van het verhaal te maken hebben:

- open plekken

-vermoedens

-uitstel

-informatievoorsprong 

Fragment 'Wreed' - Mel Wallis de Vries

"Schichtig kijk ik over mijn schouder . Het park is donker, nat en verlaten. De schimmen van de hoge bomen zijn de enige getuigen. Ik weet dat ze niks zullen verklappen.

Vaarwel, denk ik terwijl ik me omdraai. Niemand zal zich mij herinneren. En het beste is als ik mezelf ook vergeet.

Plotseling zie ik iets tussen de bomen bewegen! Een moment weet ik niet wat ik moet doen en raak ik in paniek. Maar dan komt alles weer terug. Ik haal diep adem en verschuil me in de donkere schaduwen."

Op welke manier verwerkt de schrijfster spanning in dit verhaal?

Beschrijf in vijf zinnen wat je ziet (leesboekvorm).

Beschrijf in vijf zinnen wat je ziet (leesboekvorm).

Spanning in verhalen

Doel: 

• Je weet welke trucs schrijvers gebruiken om een verhaal spannend te maken.
• Je herkent de trucs bij een tekstfragment.

 

Bij het tweede doel is er een aanvulling voor TL: Je weet welke trucs schrijvers gebruiken om een verhaal spannend te maken en je kunt deze herkennen in verhalen. 

Spanning in verhalen

1. Gevaarlijke omgeving, geluiden en personen

2. Gevaarlijke situatie

3. Probleem of raadsel

4. Cliffhanger

5. Uitstellen van het onthullen van het geheim of raadsel 

6. Open plekken in het verhaal.

7. Vermoeden hoe het afloopt.

8. Onverwachte wending

Gevaarlijke/griezelige omgeving, geluiden en personen.

Een verhaal wordt spannend als het zich afspeelt in een spannende of griezelige omgeving. Daarnaast kan een schrijver ook spannende geluiden en/of personen beschrijven in het verhaal.

Gevaarlijke situatie

Een verhaal wordt spannend wanneer de personen in griezelige of gevaarlijke situaties terecht komen.

Geheim of raadsel

Schrijvers maken een verhaal spannend door iets te verzwijgen. Ze vertellen niet direct alles, daardoor word je nieuwsgierig hoe het verhaal verder gaat. Je weet dus nog niet hoe het afloopt, omdat de schrijver een geheim of raadsel in het verhaal heeft verwerkt.

Cliffhanger

Bij vervolgverhalen, bijvoorbeeld serieboeken of soaps eindigt het verhaal vaak op een spannend moment. Dat noem je een cliffhanger. De bedoeling van de schrijver is dat je het volgende boek gaat lezen of de volgende aflevering gaat kijken.

Cliffhanger betekent letterlijk: iets dat over een rotswand hangt en in de afgrond of in de zee dreigt te vallen.

Uitstellen van het onthullen van het geheim of raadsel

Als een schrijver direct vertelt hoe het verhaal afloopt, is de spanning weg. Daarom stellen schrijvers de onthulling van het geheim of raadsel zo lang mogelijk uit. Dit zorgt ervoor dat je wilt blijven doorlezen, want je wilt immers weten hoe het verder gaat. 

Open plekken

Een schrijver kan ook dingen weglaten uit het verhaal waar je wel nieuwsgierig naar bent, maar waar je niet (meteen) antwoord op krijgt. Dit noemen we open plekken. Je móet dan verder lezen om het antwoord te weten te komen.

Je krijgt een vermoeden over de afloop

De schrijver schrijft zijn/haar verhaal vaak zo, dat je een vermoeden krijgt over de afloop. Je denkt dan te weten hoe het verhaal zal aflopen. Soms klopt je vermoeden, soms ook niet. 

Onverwachte wending

In een verhaal geeft de schrijver je dus vaak een vermoeden over hoe het verder gaat, maar dat kan hij/zij ineens veranderen door een onverwachte gebeurtenis te laten plaatsvinden.  

Lees het volgende fragment.

'Met zwaailicht giert de ambulance de hoek om. Hij stopt vlak voor hen. Twee ziekenbroeders springen eruit. Ze rennen naar de achterkant van de auto, tillen een brancard naar buiten en lopen haastig langs de portier naar binnen. ‘Opzij allemaal!’ De portier duwt een aantal jongens en meisjes naar achteren. ‘Zo meteen kunnen ze er niet door’ Iedereen praat erover. ‘Misschien valt het wel mee,’ zegt een meisje. ‘Denk dat maar niet,’ horen ze een jongen zeggen. ‘Ik kom er net vandaan. Ze hebben haar in de WC gevonden, helemaal bewusteloos. Er was geen leven in te krijgen. Ze hebben het zelfs met emmers water geprobeerd.’ '

Welke truc(s) heeft de schrijver gebruikt om dit fragment spannend te maken?

Fictie of non-fictie en spanning in verhalen

Doel: 

• Je weet wat het verschil is tussen fictie en non-fictie en kunt dit herkennen.  
• Je weet welke trucs schrijvers gebruiken om een verhaal spannend te maken.
• Je kunt de trucs om een verhaal spannend te maken zelf verwerken in een filmfragment.

 

Bij het tweede doel is er een aanvulling voor TL: Je weet welke trucs schrijvers gebruiken om een verhaal spannend te maken en je kunt deze herkennen in verhalen.