4.3 De bezetting van Nederland

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo k, g, t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 3-6

Introductie

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen op welke manier de bezetting van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog verliep.

Historisch Overzicht 

vanaf 1900

De Tweede Wereldoorlog

 (1939-1945)

3. De bezetting van Nederland

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen op welke manier de bezetting van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog verliep.

Wat weet jij eigenlijk van
de Duitse Bezetting?

Nederland mobiliseert

november 1939

De Nederlandse regering hoopt dat, net als tijdens de Eerste Wereldoorlog,

Nederland neutraal zou blijven. 

Uiteindelijk wordt pas laat besloten om tóch te mobiliseren en gebruik te maken van de Hollandse Waterlinie.

Duitsland valt aan

10 mei 1940

Op vrijdagmorgen, om 3.55, valt het Duitse leger het slecht bewapende Nederland aan. Op sommige plekken, zoals bij de Afsluitdijk en de Grebbelinie, wordt nog behoorlijk tegenstand geboden, maar tegen de Duitse Blitzkrieg is niets opgewassen.

Regering wijkt uit naar Londen

13 mei 1940

Om niet in de handen van de Duitsers te vallen, wijkt een 

groot deel van de Nederlandse regering uit naar Engeland.

Vanuit Londen zal koningin Wilhelmina de Nederlanders motiveren 

om niet op te geven en tegen de bezetters te strijden.

Bommen op Rotterdam

14 mei 1940

Hoewel de stad zich al heeft overgegeven, 

bombarderen de Duitsers Rotterdam tóch.

Het bombardement duurt maar een kwartier, maar de binnenstad is verwoest, en zal pas na de oorlog weer worden opgebouwd.

Nederland capituleert

15 mei 1940

Na het bombardement op Rotterdam, en de Duitse dreiging om ook andere steden te bombaderen, kan Nederland niets anders dan zich overgeven.

In totaal komen in de meidagen van 1940 ongeveer 2200 mensen om het leven.

Deel van Duitsland

29 mei 1940

Nederland wordt een deel van Duitsland: Reichskommissariat Niederlande

De Oostenrijker Arthur Seyss-Inquart wordt Reichskommisar. 

De Nationaal-Socialistische Beweging (NSB), die collaboreerde met de Duitsers,

is de enige politieke organisatie die mag blijven bestaan.

De leider van de NSB, Anton Mussert, mag zich 'Leider van het Nederlandsche Volk' noemen, maar de Duitsers zijn uiteindelijk de baas.

Gelijkschakeling

vanaf mei 1940

Elke burger, organisatie en vereniging moet zich houden aan de ideeën van de Nazi's en trouw zijn aan het Leidersbeginsel. Iedereen die dit niet doet, 

wordt ontslagen en of opgepakt.

Journalisten mochten alleen schrijven wat de Nazi's opdroegen (censuur).

Gelijkschakeling

vanaf mei 1940

Elke burger, organisatie en vereniging moest zich houden aan de ideeën van de Nazi's en trouw zijn aan het Leidersbeginsel. Iedereen die dit niet deed, 

werd ontslagen en of opgepakt.

Journalisten mochten alleen schrijven wat de Nazi's opdroegen (censuur)

Voor sommige beroepen (bijvoorbeeld: leraren) 

moet een Ariërverklaring worden getekend.

Hierin verklaar jij, je ouders en grootouders, niet Joods te zijn.

Eind november 1940 waren er al 

2200 mensen hierdoor ontslagen...

Alle post- en sierduiven moeten worden gedood. 

Duiven vliegen vrij rond en kunnen 

boodschappen brengen naar de geallieerden.

Duivenpootjes mét ring moeten 

als bewijs worden ingeleverd.

De eerste bezettingsmaanden

mei 1940 - februari 1941

De Duitsers gedragen zich meestal keurig en de meeste Nederlanders 

pakken hun normale leven op en werken, passief of actief,

met de Duitsers samen.

Nederlandse bedrijven kunnen goed geld verdienen aan de 'Duitse oorlog'...

Behalve de NSB zijn er ook andere Nederlanders 

die actief tot samenwerking oproepen, zoals 

de Nederlandsche Unie.

Andere Nederlanders kiezen bewust om samen 

te werken, om te voorkomen dat hun positie 

wordt ingenomen door een NSB-er of Duitser.

Februaristaking

februari 1941

De eerste grote verzetsactie tegen de Duitse bezetter in Nederland. Aanleiding waren de razzia's in Amsterdam, als reactie op de moord op een NSB-er.

De staking was het enige massale en openlijke protest tegen de Jodenvervolging in heel bezet Europa.

Jodenvervolging in Nederland

vanaf mei 1940

Net als in andere delen van het Duitse Rijk worden snel anti-Joodse maatregelen, zoals het ontslag van Joodse ambtenaren of de registratieplicht.

Vanaf april 1941 verschijnen de bordjes "Voor Joden verboden" 

in de Nederlandse steden.

Vanaf mei 1942 zijn Joden verplicht om een Jodenster te dragen.

In dat jaar gaan ook de eerste Joden via Westerbork naar Auschwitz...

Arbeidsinzet

mei 1943

Wat begon als vrijwillig werken in Duitsland, wordt in 1943 verplicht: alle mannen tussen 18 en 35 jaar moeten zich melden.

Uiteindelijk werken rond de 500.000 

Nederlanders in Duitsland.

Vechten voor 

de vijand

De Nederlandse SS bestond uit ongeveer 7000 man.

Onderduiken

Onderduiken om je te verbergen zodat je niet werd opgepakt door de politie of Duitsers. Dit waren niet alleen Joden, maar iedereen die het risico liep opgepakt te worden: studenten, mannen, verzetsstrijders enz. 

Op het hoogtepunt waren er alleen al in Nederland ruim 350.000 mensen ondergedoken

Verzet

Wat is verzet?

Aanslagen plegen of illegale krantjes verspreiden? Onderduikers helpen? Of naar rechts gaan als de Duitsers zeggen dat je naar links moet gaan?

In totaal waren er rond de 45.000 Nederlanders die actief verzet pleegden. 

Maar dat konden ze niet doen zonder de hulp van honderduizenden anderen.

Verzet plegen was levensgevaarlijk: niet alleen voor jezelf, maar ook voor je omgeving.

Om te voorkomen dat Joden worden opgepakt,

worden identiteitsbewijzen vervalst...

Dolle Dinsdag

5 september 1944

De opmars van de geallieerden na D-Day gaat erg snel. De gebeurtenissen worden gevolgd op illegale radio's: "Ze zijn in Nederland!"

Duitse soldaten slaan op de vlucht voor de naderende geallieerden.

Maar de geallieerden komen helemaal niet...

Het volksfeest was veel te voorbarig losgebarsten.

Slag om Arnhem

september 1944

De Geallieerden willen doorstoten tot het noordelijk deel van Nederland, 

om daar vandaan Duitsland binnen te vallen, maar ze vergissen zich in kracht van de Duitsers. 

Operatie Market Garden is mislukt bij Arnhem ('Brug te ver').

Spoorwegstaking

september 1944 - mei 1945

Om de geallieerde opmars te helpen, roept Radio Oranje het spoorweg-personeel op om te gaan staken. Zo kunnen de Duitsers geen gebruik meer maken van het spoor voor hun oorlog. 

Het zorgt uiteindelijk ook voor voedsel- en brandstoftekorten...

Hongerwinter

november 1944 - april 1945

De Hongerwinter had een aantal oorzaken. Zo was er geen aanvoer van kolen meer mogelijk uit Limburg, omdat dit deel van Nederland al was bevrijd. Daarnaast zorgde de Spoorwegstaking ervoor dat er niets meer werd vervoerd én namen de Duitsers wraak door hoofdroutes naar West-Nederland te blokkeren

Het systeem van de distributiebonnen, dat al in 1939 was ingevoerd,

werkt in de laatste fase van de oorlog niet meer: er wás gewoon niets meer

Duitse capitulatie

4 mei 1945

In Hotel De Wereld in Wageningen wordt op 5 mei onderhandeld 

over de onvoorwaardelijke overgave van de Duitse troepen in Nederland.

De Duitse troepen hebben zich overigens al op 4 mei overgegeven 

aan de geallieerden.

De Bevrijding

mei 1945

De bevrijding wordt tegenwoordig gevierd op 5 mei, maar Nederland werd niet overal op 5 mei bevrijd: soms was het eerder, soms veel later, zoals op Texel. 

Dit eiland werd pas op 20 mei 1945 bevrijd.

Hoewel het is verboden, is de reactie van Nederlanders op verraders, 

profiteurs en collaborateurs begrijpelijk.

Video

Clipphanger: Wat herdenken we op 4 mei?

Begrippen uit deze les

• NSB
• collaboreren
• gelijkschakeling
• Ariërverklaring
• verzet
• arbeidsinzet
• Dolle Dinsdag
• distibutiebonnen
• Hongerwinter

Personen uit deze les

• Anton Mussert
• Koningin Wilhelmina
• Arthur Seyss-Inquart
• Prins Bernhard

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen