Begrijpend lezen - les 3

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Welkom

• Ga zitten volgens de plattegrond
• Leg je spullen vast klaar: lesboek, schrift en pen
• Berg je mobiel op
• Zet je tas op de grond

Vandaag

• Mentorles
• Uitleg verbindingsmanieren (uitbreiding)  

       - uitspraak - conclusie

       - uitspraak - samenvatting

       - uitspraak - voorwaarde

• Bespreken proeftoets 

• Maken opdracht 2

Tekstverbanden

Tekstverbanden zorgen ervoor dat zinnen en alinea's

met elkaar samenhangen. 

We kennen twee soorten tekstverbanden:

1) zinsverbanden

2) alineaverbanden

Signaalwoorden

Signaalwoorden geven aan met welk soort tekstverband je te maken hebt. 

Een signaalwoord kan alleen voorkomen of in een groepje woorden. 

Uitspraak - voorbeeld

Er staat een uitspraak of een bewering in de zin en die gevolgd wordt door een voorbeeld.  

Signaalwoorden

bijvoorbeeld, als voorbeeld, zo

Voorbeeld

Ik zou graag een tweede taal willen leren, bijvoorbeeld Spaans. 

Signaalwoord: bijvoorbeeld

Uitspraak: Ik zou graag een tweede taal willen leren

Voorbeeld: bijvoorbeeld Spaans

Uitspraak - tegenstelling

Er wordt een uitspraak gedaan en daarna wordt het tegenovergestelde beweerd.   

Signaalwoorden

maar, daarentegen, echter, integendeel, enerzijds ... anderzijds, daar staat tegenover

Voorbeeld

Mijn vader houdt niet van winkelen, maar mijn moeder is er dol op. 

Signaalwoord: maar

Uitspraak: Mijn vader houdt niet van winkelen

Tegenstelling: maar mijn moeder is er dol op

Uitspraak - opsomming

Er worden verschillende dingen, kenmerken of oorzaken genoemd in één of meerdere zinnen.  

Signaalwoorden

en, ook, verder, bovendien, nog, daarnaast, niet alleen ... maar ook,  ten eerste, ten tweede

Voorbeeld

Ik ben heel erg druk deze week. Ten eerste moet ik toetsen nakijken. Daarna moet ik boekenvlogs bekijken. Bovendien hebben we ook rapportvergaderingen.

Signaalwoorden: Ten eerste, Daarna, Bovendien

Uitspraak: Ik ben heel erg druk deze week.

Opsomming: Ten eerste moet ik toetsen nakijken. Daarna moet ik boekenvlogs bekijken, Bovendien hebben we ook rapportvergaderingen

Oorzaak - gevolg

Er wordt een uitspraak gedaan waarin een oorzaak (= reden) wordt genoemd. Daarna wordt het gevolg van die oorzaak genoemd. 

Signaalwoorden

daardoor, hierdoor, doordat, zodat, waardoor

Voorbeeld

Het heeft de afgelopen winter nauwelijks gevroren. Hierdoor zijn er dit voorjaar veel insecten. 

Signaalwoord: hierdoor

Oorzaak: Het heeft de afgelopen winter nauwelijks gevroren.

Gevolg: Hierdoor zijn er dit voorjaar veel insecten.

Uitspraak - vergelijking: overeenkomst

Er wordt een uitspraak gedaan waarin twee of meer dingen met elkaar worden vergeleken waarbij een overeenkomst wordt genoemd. 

Signaalwoorden 

zoals, hetzelfde, in vergelijking met

Voorbeeld

Op mijn school zijn de regels dit jaar veel strenger geworden. Hetzelfde is gebeurd op de school van mijn broer. 

Signaalwoord: Hetzelfde

Uitspraak: Op mijn school zijn de regels dit jaar veel strenger geworden.

Vergelijking: Hetzelfde is op de school van mijn broer gebeurd. 

Uitspraak - vergelijking: verschil

Er wordt een uitspraak gedaan waarin twee of meer dingen met elkaar worden vergeleken waarbij een verschil wordt genoemd. 

Signaalwoorden 

Verschil: in tegenstelling tot, maar, echter

Voorbeeld 

Kaartjes voor popconcerten zijn enorm gestegen. Maar de tickets voor de bios zijn nauwelijks duurder geworden. 

Signaalwoord: Maar

Uitspraak: Kaartjes voor popconcerten zijn enorm gestegen.

Vergelijking: Maar de tickets voor de bios zijn nauwelijks duurder geworden. 

Uitspraak - reden

Er wordt een uitspraak gedaan waarvoor vervolgens een reden wordt gegeven. Een reden geeft aan waarom iemand iets doet of iets gebeurt of juist niet.

Signaalwoorden

daarom, want, omdat

Voorbeeld

Ik heb besloten meer aan sport te gaan doen (uitspraak), omdat ik me de laatste tijd futloos en nogal slap voel (reden). 

Signaalwoord: omdat

Uitspraak: Ik heb besloten meer aan sport te gaan doen

Reden: omdat ik de me de laatste tijd futloos en nogal slap voel

Middel - doel 1

In een uitspraak wordt een middel genoemd, waarmee een doel bereikt kan worden. 

Signaalwoorden

waarmee, daarmee, met dat doel, het doel is, door middel van, om te...

Voorbeeld

Om een heel goede hardloper te worden, zul je heel veel moeten oefenen.  

Ze had alle opgaven van het hoofdstuk al gemaakt (middel), waarmee ze aan haar docent haar goede werkhouding wilde laten zien (doel). 

Signaalwoord: Om ... te, 

Doel: Om een heel goede hardloper te worden

Middel: zul je heel veel moeten oefenen

Middel - doel 2

In een uitspraak wordt een middel genoemd, waarmee een doel bereikt kan worden. 

Signaalwoorden

waarmee, daarmee, met dat doel, het doel is, door middel van, om te...

Voorbeeld

Ze had alle opgaven van het hoofdstuk al gemaakt, waarmee ze aan haar docent haar goede werkhouding wilde laten zien. 

Signaalwoord: waarmee

Doel: waarmee ze aan haar docent haar goede werkhouding wilde laten zien

Middel: Ze had alle opgaven van het hoofdstuk al gemaakt

Uitspraak - conclusie

Er wordt een uitspraak gedaan, waarna een conclusie of een besluit volgt. 

Dit tekstverband herken je aan de volgende signaalwoorden:

• concluderend
• dus
• kortom
• vandaar
• hieruit volgt

Uitspraak - conclusie

Voorbeeld

De muziek was niet leuk, dus ik vond het een saai feestje. 

• Signaalwoord?
• dus
• Uitspraak?
• De muziek was niet leuk
• Conclusie?
• dus het was een saai feestje

Uitspraak - samenvatting 1

Na een of meer uitspraken worden de belangrijkste punten samengevat. 

Dit tekstverband herken je aan de volgende signaalwoorden:

• kortom
• om kort te gaan
• samenvattend
• al met al 

Uitspraak - samenvatting 2

Voorbeeld

We hadden prachtig weer! Ons vakantiehuis stond op een idyllisch plekje aan zee en  er was een groot zwembad bij. Kortom, alle ingrediënten voor een mooie vakantie waren aanwezig. 

• Signaalwoord?
• Kortom
• Uitspraak?
• We hadden prachtig weer! Ons vakantiehuis stond op een idyllisch plekje aan zee en er was een groot zwembad bij. 
• Samenvatting?
• Kortom, alle ingrediënten voor een mooie vakantie waren aanwezig. 

Uitspraak - voorwaarde 1

Bij een uitspraak wordt in de zinnen ervoor of erna een voorwaarde bij de uitspraak gesteld. 

Je herkent dit verband aan de signaalwoorden:

• mits
• als
• indien
• tenzij
• op voorwaarde dat

Uitspraak - voorwaarde  2

Als je nu vertrekt, kun je nog op tijd komen voor het concert.

• Signaalwoord?
• Als
• Uitspraak? 
• kun je nog op tijd komen voor het concert
• Voorwaarde? 
• Als je nu vertrekt

Alineaverbanden - verbindingsmanieren

Alinea's kunnen op de volgende vier manieren met elkaar verbonden zijn: 

1. door het gebruik van een signaalwoord
2. door herhaling van een woord of een woordgroep
3. door overgangszinnen met een verwijzing
4. door een aankondigende zin 

Alineaverband herhaling woord of woordgroep

Van alle grote planteneters, zoals olifanten, giraffen en gorilla’s, wordt bijna zestig procent met uitsterven bedreigd. Wat gebeurt er als het echt zover komt? Een internationaal team van ecologen onderzocht de gevolgen van het uitsterven van deze dieren.

Het team van ecologen onderzocht meer dan vierenzeventig soorten grote planteneters van meer dan honderd kilo. Na hun onderzoek kwamen ze met verontrustende vooruitzichten. 

Manier van verbinden alinea's: herhaling woordgroep

Uitleg: Het team van ecologen staat aan het eind van alinea 1 en wordt aan het begin van alinea 2 herhaald. 

Alineaverband overgangszin met een verwijzing

Als mens kun je bijvoorbeeld tegen jezelf zeggen: ik heb wel trek in dat taartje, maar ik laat het staan, want het is van iemand anders. Een aap zal volgens Stafleu nooit op die manier zijn emoties analyseren. ‘Een chimpansee laat een taartje misschien staan als je hem een paar keer hebt gestraft. Maar als hij ermee kan wegkomen, zal hij het gebakje alsnog pakken.’ 

Dat bewijst dat een aap zijn eigen emoties dus niet kan analyseren en bestempelen als goed of fout. 

Manier van verbinden alinea's: overgangszin met een verwijzing

Uitleg: Het verwijswoord Dat aan het begin van alinea 2  verwijst naar de laatste zin van alinea 1. 

Alineaverband: aankondigende zin

Het team van ecologen onderzocht meer dan vierenzeventig soorten grote planteneters van meer dan honderd kilo. Na hun onderzoek kwamen ze met verontrustende vooruitzichten. 

Allereerst hebben vleeseters geen prooien meer en neemt hun aantal af. Daarnaast wordt het landschap veel minder divers en de grond armer, omdat planteneters geen zaden of mest meer verspreiden.

Manier van verbinden alinea's: aankondigende zin

Uitleg: In de laatste zin van alinea 1 wordt aangegeven dat een onderzoek voor verontrustende vooruitzichten zorgt. In alinea 2 wordt vervolgens aangegeven wat deze verontrustende vooruitzichten zijn. 

Afsluiting

Huiswerk: opdracht 2 (blz. 80)

vraag 14 hoeft niet