8.1 Het oerparadijs & Onderhuids

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

A Peruvian mummy at La Specola, Florence

Horrorcomedy Scream

Het oerparadijs

8.1 Het Oerparadijs

Lesdoelen:

• Je leert waarom een expressionist vlucht uit de dagelijkse werkelijkheid.
• Je ziet op welke manieren expressionisten hun gevoelens uiten.
• Je krijgt inzicht hoe het expressionisme ook nu nog invloed heeft.
• Je maakt kennis met Sigmund Freud.
• Je leert Atonale muziek kennen.

Expressionisten voelden zich niet thuis in de wereld  begin 20-ste eeuw. Veranderingen gingen hun veel te snel. Kwam door de industriële revolutie. Ze wilden terug in de tijd, naar de oorsprong; het oerparadijs.

Niet alleen zichtbaar in de beeldende kunst. Ook expressionistische dans: dans waarmee je ongeremd je gevoelens kunt uiten.

Da danseres Isadora Duncan vond de oude academische manier van dansen onnatuurlijk en niet vrij genoeg. Ze danste met blote voeten, wapperende gewaden en loshangende haren. Dat vond ze veel natuurlijker en met meer gevoel dansen dan die stijve traditionele vorm van dansen.

Ze is een inspiratiebron voor veel dansers geweest en ook voor kunstschilders, zoals Henri Matisse.

In het Modernistisch ballet worden traditionele balletregels losgelaten.  Expressionisme is een onderdeel van het Modernisme

Kenmerken expressionistische dans:

• krachtige, hoekige en ritmische bewegingen
• nadruk op zwaartekracht = dans gericht op grondwerk. dat zie je in het vele vallen, stampen en kruipen
• traditionele rolverdeling man/vrouw losgelaten

Dit zie je in het ballet "De middag van een faun".

Een faun is een mythologisch wezen. Het was een god uit de Romeinse sagenleer. Later werd de faun vaak als bosgod voorgesteld. Een faun heeft het achterlichaam van een bok, met gespleten hoeven, en het bovenlichaam van een mens. Hij heeft hoorns op zijn hoofd en wordt vaak afgebeeld met een fluit.

Ook in andere dans en balletuitvoeringen was het expressionisme te zien, zoals in 'La création du monde' uit 1923 van Les Ballets Suédois, een Zweedse balletgroep.

   De dansers verbeelden het ontstaan van de wereld in een soort Afrikaanse oerdans, met veel expressie en gevoel.

De kleding en het decor werden ontworpen door de Kubistische kunstenaar Fernand Léger.

Kennen  jullie zelf boeken, films, muziek of iets dergelijks waarin het uiten van gevoelens heel belangrijk is?

8.1 Onderhuids

Voor veel expressionisten was de onderzoeker en psycholoog Sigmund Freud een grote inspiratiebron. Volgens Freud hebben mensen dierlijke driften en verlangens die vaak seksueel van aard zijn. Meestal hebben we die driften onder controle, maar soms niet. Daar wordt het interessant, voor hem én voor expressionistische kunstenaars. Die driften heb je bijvoorbeeld ook niet onder controle in dromen.

De opera "Erwartnung" oftewel 'verwachting' van Arnold Schönberg laat een verwarde vrouw zien die 's nachts door een ondoordringbaar bos dwaalt. Wat is er gebeurd? Ze hallucineert en is bang, maar waarom. Het is een soort onlogische nachtmerrie. De operatekst = libretto is gebaseerd op een aanval van waanzin.

De muziek van de opera is ook expressionistisch. Het schiet alle kanten op; verwarrend als een uitbarsting van emotie.

De muziek in de opera van Schönberg is atonaal. De tonen worden gekozen op hun expressieve kracht en niet op basis van hun plaats in de harmonie.

Atonale muziek = muziek die niet in een bepaalde toonsoort is gecomponeerd. Het is niet in harmonie. De samenhang tussen de melodietoon en de grondtoon van de toonladder wordt losgelaten.

Egon Schiele laat in zijn kunst zijn eigen psychische problemen zien. Het kwetsbaar uiten van die emotie is expressionistisch.

Een zeer heftige uiting van een emotie is die omzetten in moord. De theatermaker Sophie Treadwell liet zich voor haar theaterstuk "Machinal" inspireren door de eerste vrouw die de doodstraf kreeg met de elektrische stoel.

Ze probeert de emoties van die vrouw vorm te geven in theater. Emoties van trouwen met tegenzin, eten met tegenzin, een postnatale depressie, vreemdgaan en vrij willen zijn en daarom je man vermoorden.

Het is geen realistisch verslag van wat er is gebeurt, maar een mix van allemaal korte fragmenten. het spel is overdreven theatraal. Met belichting en rare geluiden wil de regisseur ongemakkelijke emoties opwekken bij het publiek.