Week 15

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Joden in Leeuwarden

Wie zijn Joden?

Joden 

De Joden vormen een volk of etniciteit, ook bekend als de Israëlieten, het Joodse volk of het volk Israël. Het Joodse volk leefde volgens de Bijbelse overlevering gedurende ten minste drieduizend jaar in de regio Palestina, waar het een monotheïstische religie ontwikkelde

De eerste Joden in NL

Godsdienstvrijheid in Nederland trok veel immigranten aan. Maar veel geloof vond nog plaats in huissynagogen.

In 1639 bouwden de Portugese Joden aan de Houtgracht (het huidige Waterlooplein) voor het eerst een synagoge die vanaf de straat duidelijk zichtbaar was, waarmee een einde kwam aan de periode van onzichtbare huissynagogen. 

Joden in FRL

Vanaf 17e eeuw ook Joden in Friesland.

Ze waren vooral afkomstig uit Duitsland en Polen en spraken Jiddisch. 

Rond 1700 was er sprake van een kleine Joodse gemeenschap. 

In 1805 werd de eerste synagoge van Leeuwarden feestelijk geopend. 

Joden in LWD

Door het groeien van de Joodse 

bevolking in Leeuwarden werd er 

in 1886 ook een Joodse school 

geopend. 

Joden in LWD

In de straten rond de synagoge ontstond in de negentiende eeuw een ware Joodse wijk.

In deze periode was Leeuwarden, als grootste Joodse stad in het Noorden, op alle gebieden het centrum van Joodse cultuur.

Tussen 1900 en 1940 nam het ledental van Joodse gemeente af

Joden in LWD

Toch intensiveerde het Joodse leven, wat blijkt uit de oprichting van enige zionistische organisaties en enkele sport- en ontspanningsverenigingen.

Joden tijdens WWII

Bij de Duitse inval is vanuit Leeuwarden een vergeefse poging gedaan om 800 Joodse vluchtelingen uit Westerbork in de stad onder te brengen; eind mei moesten zij naar het kamp terugkeren.

In oktober 1941 mochten Joodse kinderen niet meer naar reguliere scholen

Joden tijdens WWII

De eerste razzia in Leeuwarden vond op 13 april 1942

Het overgrote deel van de Joden, dat zich tijdens de bezettingsjaren in Leeuwarden bevond, is omgebracht in de concentratiekampen. De overigen wisten door onder te duiken te overleven.

Joden na WWII

De synagoge werd in 1948 opnieuw gewijd, maar bleek al snel te groot voor permanent gebruik.

In 1964 besloot men de synagoge aan de Sacramentsstraat te sluiten. Een groot deel van het interieur en de rituele voorwerpen werd geschonken aan het jeugddorp Kfar Batja, nabij Ra'ana in Israël.

Joden na WWII

Op het Jacobijnerkerkhof, tegenover de Joodse school, is in 1987 een herinneringsmonument onthuld.

Momenteel is er in Leeuwarden nog een kleine Joodse gemeente, die op de Hoge Feestdagen diensten houdt in een synagoge in de Slotmakersstraat. Deze werd in 1980 ingewijd en ingericht met het interieur van de synagoge in Gorredijk

Joden in Franeker

Een kibboets is een Joodse landbouwnederzetting. 

Er was een kibboets gevestigd in een oud stationsgebouw aan de rand van de stad. Het was een landbouwschool voor Joodse jongeren die plannen hadden om naar Palestina te emigreren

De filmbeelden zijn gemaakt door de arts Jacob Bramson.  Bramson emigreerde na de oorlog zelf naar Israël

In 1941 woonden er maar 24 Joden in Franeker. 

Het was dus een kleine gemeenschap

Filmbeelden van 1937 en 1939